leister kan een gladde of gestructureerde afwerking geven, afhankelijk van het pleister en de applicatiemethode. Met zijn kleine onvolkomenheden en de mogelijkheid om rond hoeken en nissen te worden gevormd, kan het aarden pleister een warm, rustiek gevoel aan een huis verlenen of “gladde muren met zelfs krommingen en een poetsmiddel zo fijn creëren het als glas voelt dat van een oceaanstrand wordt opgegooid,” zegt Keely Meagan, auteur van Aardpleisters voor Strobalenhuizen. Gipspleisters en stucwerk kunnen ook een veelheid aan texturen aannemen. Vergeleken met aarden pleisters is het bereiken van een uniforme afwerking voor gips en stucwerk over het algemeen minder werk.
Gips en vochtbeheer
Het beheersen van de beweging van waterdamp in en uit een huis is een probleem dat bouwers voortdurend parten speelt. Niet alleen moeten bouwers proberen te voorkomen dat er waterdamp binnenkomt, ze moeten ook manieren vinden om het eruit te laten als het toch binnenkomt.
Waterdamp beweegt van warm naar koud: van een warme binnenmuur naar een koude buitenmuur, bijvoorbeeld. Door de grote temperatuurverschillen condenseert de damp tot vloeibaar water op de koude oppervlakken. Waar vocht zich ophoopt, lopen bouwmaterialen het risico te worden aangetast: Hout rot, stro schimmelt, metaal roest en pleisterwerk erodeert.
Hoewel het algemene doel is om te voorkomen dat bouwelementen nat worden en ze te laten drogen als ze toch nat worden, vragen verschillende klimaten om verschillende dampschermstrategieën. Voor specifieke aanbevelingen voor uw klimaat publiceert de Energy Efficient Building Association klimaatspecifieke Builder’s Guides ($40 per stuk; verkrijgbaar via hun website op www.eeba.org), die goede ontwerpmethoden voor dampschermen bieden.
Voordat u een conventioneel huis bouwt, praat met lokale aannemers om uit te vinden wat voor hen werkt. Als u een huis van strobalen, leem of adobe bouwt, moet u uw overstekken en fundering goed ontwerpen, maar de materialen (strobalen, aarden pleister) die in deze bouwstijlen worden gebruikt, zijn waterdampdoorlatend en zorgen ervoor dat uw huis waterdamp vrij kan afgeven.
Aarden pleisters
Aarden pleisters zijn de oudste van alle pleisters en worden vandaag de dag nog steeds in veel delen van de wereld gebruikt. Hier in de Verenigde Staten vinden ze een ontvankelijk publiek onder veel natuurlijke bouwers, die huizen maken van strobalen en aarden materialen, zoals adobe, gestampte aarde en leem (zie “Bouwen met aarde”, april/mei 2002).
Aarden pleisters vereisen wat experimenteren. In tegenstelling tot andere wandafwerkingen, zoals gipspleister, worden aarden pleisters niet verkocht in kant-en-klare poeders, behalve in Duitsland, waar ze verkrijgbaar zijn in zakken bij bouwmarkten. Aarden pleisters moeten vanaf nul worden gemaakt: aarde, vaak met een beetje zand, stro en gekookte meelpasta (verharder) of mest toegevoegd om een duurzamere afwerking te creëren die geen zand of fijne kleideeltjes afgeeft. In de meeste plaatsen worden aarden pleisters gemaakt van een ondergrond die een mengsel van klei, zand en slib bevat. In sommige streken is de ondergrond perfect geschikt voor aarden pleister. In andere streken kan het nodig zijn de ondergrond aan te vullen met zand of klei om een werkbaar mengsel te verkrijgen. De meeste modders experimenteren met verschillende mengsels om te zien welke het gemakkelijkst aan te brengen zijn en goed hechten, en om te bepalen welke mengsels op lange termijn de beste prestaties leveren.
Met de juiste verhouding klei, zand en slib is er weinig meer nodig om een aarden pleister te maken dan zeven, stampen en uitsmeren. Eerst wordt het vuil gezeefd om kiezels, stenen en organisch afval, zoals wortels, te verwijderen. Dan wordt het gemengd met water en stro, en aangestampt of geroerd. (Kinderen en volwassenen doen graag mee: Het is veel wonderlijker dan modderpoppen maken en het is een bevredigende stressverlichter). Als het mengsel goed is gemengd, wordt de modderpleister met de hand of met een troffel op de muren aangebracht.
Bouwers van strobalen, adobe, cob en andere soorten natuurlijke huizen gebruiken aarden pleisters voor binnen- en buitenmuren, waarbij de pleister meestal in twee of drie lagen wordt aangebracht. De eerste laag of twee egaliseert het muuroppervlak. De laatste laag, of afwerkingslaag, zorgt voor een gladde, suede-achtige afwerking en kleur. Als de afwerkpleister is opgedroogd, brengen veel bouwers een alis (spreek uit al-lee) aan, een verf gemaakt van kleipoeder gemengd met aardse pigmenten, om de muren een dramatische kleur te geven.
“Aardepleisters maken de mooiste muren die ik ooit heb gezien,” zegt Meagan. “De kleuren zijn prachtig en ongelooflijk gevarieerd.”
Materialen voor een aarden pleister kunnen vaak worden verzameld op de bouwplaats zelf – bijvoorbeeld bij het uitgraven van de fundering – waardoor deze pleister een goedkoop materiaal is met een lage belichaamde energie. (Belichaamde energie is de totale energie die nodig is om een materiaal te winnen, te vervaardigen en te vervoeren). Zelfs als ze niet ter plaatse beschikbaar zijn, kunnen kleirijke aarde en zand vaak worden geïmporteerd van een nabijgelegen akker of grindwerf, wat zorgt voor de laagste belichaamde energie binnen de hele familie van pleisters en stucwerk. Het kleine litteken dat ontstaat bij het afgraven van de grond voor een aarden pleister kan gemakkelijk worden opgevuld en opnieuw worden beplant, of worden samengevoegd tot een kleine vijver, waardoor elk teken van menselijke activiteit wordt uitgewist. Het gemak van het terugwinnen, gecombineerd met de lage energie-inhoud, maakt aarden pleister veruit de meest milieuvriendelijke van alle wandafwerkingen. En aarden pleisters zijn perfect voor mensen die het gebruik van petrochemicaliën en andere synthetische chemische verven willen vermijden.
Aarden pleisters zijn gemakkelijk te repareren en te onderhouden. Als er scheuren ontstaan in een afgewerkte muur, maak je de muur gewoon nat en smeer je er meer afwerklaag op, waarbij je het oppervlak gladstrijkt en de randen laat vervagen. Alis kan worden aangebracht om het reparatiewerk te bedekken. Door alis te gebruiken in plaats van verven voor de kleur van de muur, worden mensen ook niet blootgesteld aan schadelijke chemicaliën.
Als een huis wordt gebouwd met voldoende dakoverstekken om de muren tegen zware regenval te beschermen, kunnen aarden pleisters in een grote verscheidenheid aan klimaten worden gebruikt, zelfs in sommige tamelijk strenge klimaten. Aarden pleisters zijn bij uitstek geschikt voor natuurlijke woningbouw, omdat de muren kunnen ademen en waterdamp die een muur binnendringt (bijvoorbeeld door kieren rond raam- of deuropeningen) kan verdampen. Deze eigenschap helpt de aarde en het stro in de binnenkant van de muur te beschermen tegen vocht. Waterophoping kan ervoor zorgen dat strobalenmuren gaan schimmelen en uiteindelijk vergaan, en dat aarden muren verslechteren en instorten.
Hoewel aarden pleisters niet giftig, milieuvriendelijk en gemakkelijk te maken zijn, zijn ze niet altijd toegestaan in lokale bouwverordeningen. Plaatselijke bouwverordeningen kunnen terughoudend zijn om hun goedkeuring te geven, vooral voor buitentoepassingen. Als u de bouwverordeningen echter voorziet van gepubliceerde informatie over de duurzaamheid van aarden pleisters (zie “Bronnen” aan het eind van dit artikel) en een huis ontwerpt dat de muren tegen weersinvloeden beschermt, kan dit hen overtuigen van de voordelen van dit gemakkelijk verkrijgbare, milieuvriendelijke materiaal.
Kalkpleister
Kalkpleister is een mengsel van kalk en zand waaraan soms vezels worden toegevoegd. Het belangrijkste bestanddeel van kalkpleister is kalkplamuur, een gehydrateerd kalkproduct (calciumhydroxide) met de consistentie van zure room. Het kan alleen worden gekocht bij een paar bronnen zoals het Building for Health Materials Center in Carbondale, Colorado . Kalkplamuur kan ook worden gemaakt van gehydrateerde kalk type N of type S (geen landbouwkalk). Deze droge poeders zijn in veel bouwmarkten verkrijgbaar en zijn vrij goedkoop.
Om kalkplamuur te maken van gehydrateerde kalk, wordt het poeder eerst gemengd met water. Beschermende kleding en brillen zijn essentieel, omdat de reactie tussen kalk en water een intense hitte veroorzaakt die dit bijtende materiaal kan doen koken en spatten. Voordat u zelf kalkplamuur gaat mengen, moet u er meer over lezen. (Zie “Bronnen” aan het eind van dit artikel.) Overweeg om samen te werken met een ervaren kalkpleisteraar om praktijkervaring op te doen.
Nadat het water en de gehydrateerde kalk zijn gemengd, laat men het materiaal staan, meestal een dag of twee, hoewel ervaren kalkpleisters hun kalk maanden of jaren willen laten hydrateren, of slijten, om volledige hydratatie te bereiken. Wanneer de kalk volledig gehydrateerd is, wordt de kalkmortel gescheiden van de waterlaag bovenop, gemengd met zand en op de muur aangebracht, met de hand of met een spaan. Sommige kalkpleisters vinden het leuk om kalkpleister van een afstand van ongeveer 3 voet op de muren te harsen – gooien -. Over het algemeen zorgen twee of meer geharde lagen voor een duurzame afwerking aan de buitenkant, hoewel harden een kunst is die meestal is voorbehouden aan deskundigen.
Tijdens het uitharden van kalkpleister reageert het calciumhydroxide in het mengsel langzaam met kooldioxide in de lucht. Tijdens dit proces wordt calciumhydroxide langzaam terug omgezet in het moedermateriaal – calciumcarbonaat of kalksteen – waardoor een uiterst duurzaam en zeer beschermend muuroppervlak ontstaat. Na het aanbrengen in drogere klimaten moeten de muren gedurende één tot twee weken één tot drie keer per dag worden besproeid om te voorkomen dat de kalkpleister te snel uitdroogt, waardoor het materiaal aanzienlijk verzwakt en van de muur kan afbrokkelen.
Kalkpleister is de sterkste en meest duurzame van alle pleisters en stucwerk die vandaag de dag op de markt zijn. Het biedt een superieure bescherming tegen stenen, cement, cementblokken en bakstenen muren, en is ideaal voor buitentoepassingen, vooral in een regenachtig klimaat waar slagregens vaak voorkomen. Kalkpleister is zeer geschikt voor binnenmuren en voor toepassing in strobalen-, stro-klei, cob- en adobe-woningen. Net als aarden pleisters laat kalkpleister waterdamp ontsnappen binnen de muren.
Omdat kalkpleister een lange uithardingstijd heeft, vereist het werken met deze pleister meer ervaring dan aarden pleister. De bijtende aard maakt het potentieel gevaarlijk voor iedereen die ermee werkt. Er is veel energie nodig om kalk uit gemalen kalksteen te produceren, dus kalkpleister heeft ook een hoge geïncorporeerde energie. Om deze redenen kan kalkpleister het beste worden gebruikt als een dunne toplaag over een grondlaag van aarden pleister. Goedkeuring door de bouwvoorschriften zou weinig of geen problemen moeten opleveren.
Gipspleister
Gipspleister bestaat voornamelijk uit calciumsulfaat, een gedolven mineraal. Tot de komst van drywall (gipsplaat) werd gipspleister op grote schaal gebruikt als afwerking van binnenmuren in de Verenigde Staten en Canada. Het werd gewoonlijk aangebracht over houten latwerk – houten latten die horizontaal op de balken van het muurwerk werden gespijkerd. Maar toen de populariteit van gipsplaten sterk toenam, raakte gips uit de gratie. Het wordt nu nog maar zelden gebruikt in de conventionele woningbouw, behalve als een decoratieve laag over gipsplaten om textuur en interessante patronen te verkrijgen. In het interieur van veel natuurlijke woningen beleeft gipspleister echter een opleving.
Gipspleister is overal verkrijgbaar, relatief goedkoop en gemakkelijk om mee te werken. U kunt het in droge poedervorm kopen bij veel bouwmarkten. Aan poedervormige mengsels hoeft alleen water te worden toegevoegd en een beetje te worden geroerd voordat het wordt aangebracht.
Gips wordt snel aangebracht en hecht goed op verschillende ondergronden. Het wordt meestal in twee lagen aangebracht: een basislaag en een eindlaag. Omdat het snel uithardt, wordt de laatste laag snel na het aanbrengen van de eerste laag aangebracht.
Een ander voordeel van gipspleister is dat het iets uitzet als het droogt en uithardt, waardoor er minder of geen scheuren ontstaan. De meeste andere pleisters krimpen een beetje tijdens het uitharden en zijn vatbaarder voor scheuren. Hoewel er haarscheurtjes in gips kunnen ontstaan, worden deze gedicht door de scheurtjes met een natte doek of spons af te deppen.
Gips wordt vrij hard, waardoor een duurzame afwerking voor binnenmuren en plafonds ontstaat. Net als kalkpleisters hebben gipspleisters weinig onderhoud nodig. De meeste gipspleisters met afwerking kunnen worden schoongeveegd als ze vuil zijn en zijn niet onderhevig aan stof of afbrokkelen.
Maar gips heeft ook nadelen. Hoewel het een duurzaam binnenoppervlak biedt, is gipspleister te goed oplosbaar in water om op buitenmuren te gebruiken. Omdat het zo snel hard wordt, is het voor beginners moeilijk om mee te werken. Bovendien bevat gips een aantal chemische additieven om de uithardingstijd en de hardheid te verbeteren. Deze vluchtige organische chemicaliën ontsnappen uit het materiaal zowel tijdens het aanbrengen als nadat het gips is opgedroogd, en kunnen een probleem vormen voor chemisch gevoelige personen.
Cementstuc
Een mengsel van portlandcement, zand, vezels en kleine hoeveelheden kalk, zodat het kan uitzetten en inkrimpen zonder te scheuren, zorgt cementstuc voor een duurzame afwerking van buitenmuren. Cementstuc heeft een lange geschiedenis van succesvolle toepassing in een grote verscheidenheid van klimaten, van de dorre woestijnen van Arizona tot de ijskoude bossen van Wisconsin. Deze sterke buitenafwerking kan worden gepigmenteerd of geverfd om een grote verscheidenheid aan prachtige kleuren te verkrijgen. Cementstucwerk kan een gebouwleven lang meegaan als het op de juiste manier wordt aangebracht.
Gewoonlijk aangebracht in drie lagen over metselwerkmaterialen zoals beton of betonblokken, vormt cementstuc een beschermende muurafwerking die bestand is tegen aanvallen van allerlei krachten, van spechten tot onkruidvreters. Het kan ook worden aangebracht op buitenbekledingsproducten zoals multiplex of oriented strand board (OSB). Voor het beste resultaat wordt er eerst een waterdampdoorlatend, waterbestendig bouwpapier (zoals teerpapier) op de bekleding aangebracht. Teerpapier en soortgelijke producten beschermen de houten bekleding tegen water dat door het stucwerk naar binnen kan sijpelen, terwijl vocht binnenin de muur kan ontsnappen. Het pleisterwerk wordt aangebracht over metalen latwerk of kippengaas dat over het teerpapier en in de ommanteling wordt bevestigd. De lat zorgt voor wapening en een ruw oppervlak waarop het cementstucwerk zich hecht.
Cementstucwerk kan goed water afvoeren en is enigszins dampdoorlatend, tenzij het met een waterdichte verf wordt afgedicht, maar het is niet ademend zoals aarden, kalk- of gipspleisters.
De bestanddelen van cementstucwerk – cement, zand, kalk en glasvezeldraden – zijn gemakkelijk te verkrijgen en relatief ongecompliceerd te mengen. Door de grootte van de zanddeeltjes te wijzigen, de consistentie van het mengsel te regelen en speciale verwerkingstechnieken toe te passen, kan het stucwerk in verschillende texturen worden uitgevoerd. Omdat cementstuc veel wordt gebruikt in Noord-Amerika, is het vinden van een ervaren stukadoor eenvoudiger dan voor de meeste andere gipsen wandafwerkingen.
Ondanks hun gemakkelijke toepassing en beschikbaarheid hebben cementstucco’s de hoogste belichaamde energie van alle pleisters en stucco’s, dus ze zijn niet uw meest milieuvriendelijke keuze. Voor de productie van cement is uitgebreide mijnbouw nodig en cement zelf veroorzaakt aanzienlijke vervuiling bij de productie ervan.
Cementstucwerk heeft ook de neiging te scheuren, vooral rond deuren en ramen. Scheuren zijn moeilijk te repareren en als ze niet snel worden gedicht, kan vocht de muren binnendringen, waardoor hout en isolatie worden aangetast. Door kalk en glasvezels aan de mix toe te voegen, kan dit worden voorkomen.
Cementstucwerk kan ernstige problemen veroorzaken wanneer het wordt toegepast op strobalen, cob of adobe huizen. Niet alleen kan door niet-afgedichte scheuren vocht binnendringen, ook kan cement door capillaire werking vocht in de muren trekken, waardoor water zich ophoopt in aarden en strooien muren en de muren uiteindelijk worden aangetast.
Synthetisch stucwerk
Synthetisch stucwerk bestaat uit zand dat is gesuspendeerd in een mengsel van acrylpolymeer, latex en pigmenten. Toegepast op honderdduizenden huizen in Noord-Amerika, wordt synthetisch stucwerk voorgemengd gekocht in emmers van 5 gallon. Het aanbrengen is net zo eenvoudig als roeren, scheppen en stucen: gewoon de dop opendraaien, een beetje roeren, dan het materiaal eruit scheppen en met een spaan op de muur aanbrengen.
Net als cementstuc wordt synthetisch stucwerk op een verscheidenheid van ondergronden aangebracht. De meest gebruikelijke toepassing is het aanbrengen van twee lagen over een isolerende schuimplaat die tegen een buitenmuur wordt gespijkerd. Synthetisch stucwerk wordt meestal isolatie- en afwerkingssysteem voor buiten genoemd (EIFS).
Synthetisch stucwerk is gemakkelijk, wordt snel aangebracht, droogt snel en geeft een mooie afwerking. Ze worden meestal gebruikt voor buitentoepassingen, waar ze een beschermende, waterdichte, niet-ademende barrière vormen. Synthetisch stucwerk is flexibeler dan andere materialen en zet uit en krimpt zonder te barsten bij temperatuurschommelingen.
Toen fabrikanten het in de jaren tachtig voor het eerst introduceerden, beloofde synthetisch stucwerk een uitstekende, onderhoudsarme bescherming tegen de elementen. Helaas begonnen veel huiseigenaren en huisinspecteurs in het begin van de jaren negentig ernstige problemen op te merken – met name rottende muren – die werden veroorzaakt wanneer het synthetische stucwerk onjuist werd geïnstalleerd of wanneer scheuren niet werden gedicht. Inspecteurs ontdekten al snel dat water, dat vanuit verschillende bronnen (scheuren rond ramen, bijvoorbeeld) in houtskeletmuren was binnengedrongen, niet kon ontsnappen. Het waterdichte membraan hield zelfs kleine hoeveelheden vocht vast, waardoor framedelen en houten beschietingen gingen rotten, vaak resulterend in ernstige structurele problemen.
Huiseigenaren en verzekeringsmaatschappijen hebben miljoenen dollars uitgegeven aan het repareren van huizen die waren bekleed met synthetisch stucwerk, zegt David Dobb, een medewerker van This Old House Online (www.thisoldhouse.com). De problemen zijn zo ernstig dat er verschillende collectieve rechtszaken zijn aangespannen tegen de fabrikanten. Sommige gemeenten hebben synthetisch stucwerk volledig verboden.
In de nasleep van deze ramp hebben fabrikanten een nieuwe techniek bedacht voor het aanbrengen van synthetisch stucwerk. Bij dit systeem wordt eerst een waterdichte, maar luchtdoorlatende, huisfolie op de beschotlaag aangebracht. Vervolgens wordt een dun gaas aangebracht om een route voor waterafvoer te creëren. Vervolgens wordt hardschuim op zijn plaats gespijkerd en wordt stucwerk over het schuim aangebracht.
Hoewel deze stappen de kosten van het aanbrengen verhogen, wordt aangenomen dat dit nieuwe, verbeterde systeem waterophoping in de muren voorkomt. Gebruik dit materiaal met de nodige voorzichtigheid en controleer uw muren regelmatig op scheuren en binnendringend water; om de zes maanden wordt aanbevolen. Als u schade aantreft, repareer deze dan onmiddellijk.
Het maken van de perfecte pleistermix
Het juiste materiaal voor de klus samenstellen is de sleutel tot perfect pleisterwerk. Hoewel pleisterwerk een vrij arbeidsintensief proces is dat veel geduld en vaardigheid vereist, kan met een beetje training en ervaring bijna iedereen het onder de knie krijgen.
Als u niet geneigd bent om zelf te proberen te pleisteren, huur dan een professional in. Het kost wel wat meer, maar de resultaten zijn het meer dan waard. Kies verstandig en richt uw huis zo in dat het pleisterwerk wordt beschermd tegen water, de grootste vijand ervan. Bescherm uw pleister of stucwerk en het zal uw huis voor vele jaren beschermen.
MOTHER Bijdragende Redacteur Dan Chiras is een autoriteit op het gebied van milieukwesties en duurzaam bouwen. Zijn nieuwste boek is The Natural Plaster Book, binnenkort te koop op www.motherearthnews.com.
Plaster Resources
The Natural Plaster Book: Earthen, Lime, and Gypsum Plasters door Cedar Rose Guelberth en Dan Chiras.
Lime Plaster door Bill en Athena Steen. De laatste strohalm: The Grassroots Journal of Straw Bale and Natural Building. Nummer 29, lente 2000. Een heel nummer gewijd aan kalkpleisters. (505) 8955400; www.strawhomes.com.
The Natural Builder Vol. 3: Earth and Mineral Plasters door Steve Berlant. Stuur $18 plus verzend- en administratiekosten naar: 8555 E. Fairmont Drive; Suite 6206; Denver, CO 80231.
Plasters. The Last Straw: The International Journal of Straw Bale and Natural Building. Nummer 33, voorjaar 2001. (505) 895-5400; www.strawhomes.com.
Earth Plasters for Straw Bale Homes door Keely Meagan. Een handboek over aarden pleisters. Stuur $12 plus verzend- en administratiekosten naar: Keely Meagan; PO. Box 5888; Santa Fe, NM 87502.
All About Lime: A Basic Information Guide door Charmaine Taylor. (707) 441-1632; www.dirtcheapbuilder.com.
Pleisterwerk: A Craftsman’s Encyclopedia door William D. Stagg en Brian F Pegg. Gedetailleerde behandeling van conventioneel pleisterwerk.
Building with Lime: A Practical Introduction door Stafford Holmes en Michael Wingate.