Anachronisme wordt vooral gebruikt in verbeeldingswerken die op een historische basis berusten. Anachronismen kunnen op vele manieren worden geïntroduceerd: bijvoorbeeld door geen rekening te houden met de verschillende manieren van leven en denken die kenmerkend zijn voor verschillende perioden, of door onwetendheid over de vooruitgang van de kunsten en wetenschappen en andere feiten uit de geschiedenis. Zij variëren van flagrante inconsistenties tot een nauwelijks waarneembare verkeerde voorstelling van zaken. Anachronismen kunnen onopzettelijk zijn, voortkomend uit onwetendheid; of zij kunnen een opzettelijke esthetische keuze zijn.
Sir Walter Scott rechtvaardigde het gebruik van anachronismen in de historische literatuur: “Het is noodzakelijk, voor het opwekken van interesse van welke aard dan ook, dat het veronderstelde onderwerp als het ware wordt vertaald in zowel de manieren als de taal van de tijd waarin we leven.” Naarmate de mode echter voortschrijdt, kunnen dergelijke pogingen om anachronismen te gebruiken om een publiek te boeien een averechts effect hebben, omdat de details in kwestie steeds meer worden herkend als behorend noch tot het historische tijdperk dat wordt uitgebeeld, noch tot het heden, maar tot de tussenliggende periode waarin het kunstwerk werd gemaakt. “Niets wordt zo achterhaald als een periodevisie op een oudere periode”, schrijft Anthony Grafton; “Als je een moeder in een historische film uit de jaren veertig hoort roepen ‘Ludwig! Ludwig van Beethoven! Kom binnen en oefen nu je piano!’ worden we uit onze suspension of disbelief gerukt door wat bedoeld was als een middel om het te versterken, en rechtstreeks ondergedompeld in de Amerikaanse burgerlijke wereld van de filmmaker.”
Het is pas sinds het begin van de 19e eeuw dat afwijkingen van de historische werkelijkheid een schok hebben teweeggebracht bij een algemeen publiek. C. S. Lewis schreef:
Alle middeleeuwse verhalen over het verleden … missen een gevoel voor periode…. Het was bekend dat Adam naakt was tot hij viel. Daarna schilderden ze het hele verleden in termen van hun eigen tijd. Dat deden de Elizabethanen ook. Milton ook; hij heeft er nooit aan getwijfeld dat “capon en witte bouillon” Christus en de discipelen net zo vertrouwd waren als hemzelf. Het is twijfelachtig of het gevoel voor tijd veel ouder is dan de Waverley romans. Het is nauwelijks aanwezig in Gibbon. Walpole’s Otranto, dat nu geen schoolkinderen zou misleiden, kon, niet geheel tevergeefs, hopen het publiek van 1765 te misleiden. Waar zelfs de meest voor de hand liggende en oppervlakkige verschillen tussen de ene eeuw (of millennium) en de andere werden genegeerd, werden de diepere verschillen in temperament en geestelijk klimaat natuurlijk niet gedroomd van …. De omgangsvormen, de gevechten, de religieuze diensten, zelfs de verkeersregels van zijn Trojanen zijn veertiende-eeuws.
Anachronismen zijn er in overvloed in het werk van Rafaël en Shakespeare, maar ook in dat van minder gevierde schilders en toneelschrijvers uit vroegere tijden. Carol Meyers zegt dat anachronismen in oude teksten kunnen worden gebruikt om de verhalen beter te begrijpen door zich af te vragen wat het anachronisme voorstelt. Herhaalde anachronismen en historische fouten kunnen een geaccepteerd onderdeel worden van de populaire cultuur, zoals de overtuiging dat Romeinse legionairs een leren pantser droegen.
Komisch anachronismeEdit
Komedische fictie die zich in het verleden afspeelt, kan anachronisme gebruiken voor een humoristisch effect. Komisch anachronisme kan worden gebruikt om serieuze punten te maken over zowel de historische als de moderne samenleving, zoals het trekken van parallellen naar politieke of sociale conventies. The Flintstones, Histeria, Time Squad, Mr Peabody and Sherman (de film en TV-serie), The Peabody’s Improbable History-segmenten uit The Adventures of Rocky and Bullwinkle and Friends, Dinosaur Train, Dave the Barbarian, VeggieTales, History of the World, Part I, Disney’s Aladdin, Disney’s Hercules, Disney’s The Emperor’s New Groove, Disney’s Mickey, Donald, Goofy: The Three Musketeers, The Roman Holidays, The Shrek filmserie, Early Man en Murdoch Mysteries. zijn enkele van de films en tv-shows die zich in het verleden afspelen en veel anachronismen bevatten.
Toekomstig anachronismeEdit
Zelfs met zorgvuldig onderzoek lopen sciencefictionschrijvers het risico anachronistisch te worden naarmate hun werken ouder worden, omdat ze niet alle politieke, sociale en technologische veranderingen kunnen voorspellen.
In veel boeken, televisieprogramma’s, radioproducties en films die zich nominaal in het midden van de 21e eeuw of later afspelen, wordt bijvoorbeeld verwezen naar de Sovjet-Unie, naar Sint-Petersburg in Rusland als Leningrad, naar de voortdurende strijd tussen het Oostblok en het Westblok en naar het verdeelde Duitsland en het verdeelde Berlijn. Star Trek heeft te lijden gehad van toekomstige anachronismen; in plaats van deze fouten te “retconcen”, behield de film uit 2009 ze voor consistentie met oudere franchises.
Bouwen of natuurlijke kenmerken, zoals het World Trade Center in New York City, kunnen misplaatst worden zodra ze verdwijnen.
TaalanachronismeEdit
Taalanachronismen in romans en films komen vrij vaak voor, zowel opzettelijk als onopzettelijk. Opzettelijke anachronismen informeren het publiek eerder over een film die zich in het verleden afspeelt. Taal en uitspraak veranderen zo snel dat de meeste moderne mensen (zelfs veel geleerden) het moeilijk of zelfs onmogelijk zouden vinden een film te begrijpen met dialogen in 15e-eeuws Engels; daarom accepteren we gewillig dat personages een geactualiseerde taal spreken, en moderne straattaal en stijlfiguren worden vaak in deze films gebruikt.