Sinds de ontdekking in 1790 heeft de Azteekse kalender (of zonnesteen) zowel archeologen, historici als complottheoretici geïntrigeerd. Er zijn verschillende interpretaties naar voren gebracht over het gebruik ervan en tot voor kort was bijna iedereen het erover eens dat het een soort kalender was. Maar nieuw onderzoek heeft feiten aan het licht gebracht die anders doen vermoeden. Lees verder om meer te weten te komen over deze mysterieuze steen, en waarom hij misschien niet is wat hij lijkt.
Wat is de Azteekse kalender?
De Azteekse Kalender, ook bekend als de Zonnesteen, is een monumentaal beeldhouwwerk dat een mammoet weegt van 24.590 kg en iets meer dan 2 meter dik is. Het cirkelvormige voorpaneel, met een enorme diameter van ongeveer 11,5ft, toont acht concentrische cirkels, waarop verschillende symbolen staan afgebeeld. Deze stellen een selectie voor van inheemse dieren, zoals krokodillen, jaguars en adelaars; natuurlijke elementen, waaronder wind, water en regen; enkele rudimentaire kenmerken van beschaving, zoals huizen; gemeenschappelijke kenmerken van de mensheid, waaronder beweging en dood.
In het midden bevindt zich het spookachtige gezicht van een godheid of een monster. Hoewel er discussie bestaat over wie (of wat) is afgebeeld, geloven de meeste commentatoren dat het de zonnegod Tonatiuh voorstelt, een van de belangrijkste goden in het Azteekse pantheon. Wat de afbeelding bijzonder onheilspellend maakt, is dat de figuur is afgebeeld met een dolkachtige tong en een mensenhart in zijn klauwen. Dit wordt verondersteld een vraag naar bloed door mensenoffers voor te stellen.
Wie maakte de Zonnesteen?
Hoewel eerder werd gedacht dat de monoliet aan het eind van de 15e eeuw was uitgehouwen, hebben nieuwe bewijzen en onderzoek geleerden tot andere conclusies gebracht. Er werd ontdekt dat een glyph in de centrale schijf de naam voorstelde van de Azteekse heerser, Moctezuma II, die regeerde tussen 1502 en 1520.
Hoewel het Azteekse Rijk onder het bewind van Moctezuma een hoogtepunt bereikte, viel het uiteindelijk ook ten prooi aan de conquistadores, die de hoofdstad (het huidige Mexico-Stad) overnamen nadat de heerser zelf was gedood. De Spaanse veroveraars verklaarden dat de Zonnesteen zeven jaar voor hun invasie, in 1512, was uitgehouwen, hoewel zij ook beweerden dat er 10.000 man nodig waren om de rots te verslepen, moet niet worden vertrouwd op hun verslagen voor de nauwkeurigheid.
De ontdekking van de Zonnesteen
Toen het Azteekse rijk in 1521 door de Spanjaarden werd veroverd, vreesden de conquistadores dat hun nieuwe onderdanen door zouden gaan met het beoefenen van hun angstaanjagende religieuze rituelen. In een poging een einde te maken aan de mensenoffers en de zonaanbidding, begroeven de Spanjaarden de Zonnesteen ondersteboven op het centrale plein van wat nu Mexico-Stad is. In de loop der eeuwen werd de monoliet een ruïne. In de poriën van de steen zijn sporen van verf ontdekt, waaruit blijkt dat hij ooit felgekleurd was. Elk spoor van verf is er in de loop der tijd afgewreven.
In 1790 werd de Azteekse kalender opgegraven door arbeiders die aan het loodgieterssysteem in de stad werkten. De Spaanse vorsten die toen Mexico regeerden, plaatsten de zonnesteen op de zijkant van de kathedraal, als bewijs van de rijke geschiedenis van het rijk. Geslagen door de wind, de regen en de kogels van Amerikaanse soldaten, werd de steen geleidelijk aan uitgehold, totdat hij in 1885 opnieuw werd ondergebracht in het Nationaal Museum.
De erfenis van de Zonnesteen
De Zonnesteen heeft een grote erfenis achtergelaten, niet alleen in de geschiedenis en de academische wereld, maar ook in de populaire cultuur.
Heden ten dage is de kalender ondergebracht in Mexico’s Nationale Antropologie Museum, waar het grote massa’s bezoekers trekt, die staan te popelen om zelf het mysterie van de Zonnesteen te doorgronden. De monoliet is zo belangrijk voor de Mexicaanse cultuur, dat de munten zijn gebaseerd op de structuur van de kalender, waarbij elke coupure een deel van het cirkelvormige ontwerp laat zien.
In 2012 kwam de kalender opnieuw in de schijnwerpers te staan toen samenzweringstheoretici beweerden dat de kalender het naderende einde van de wereld voorspelde. Gelukkig waren de voorspellingen in dit geval niet juist, maar de hoeveelheid aandacht die de bewering trok, toont de langdurige invloed van de Azteekse cultuur over de hele wereld aan.
Het doel van de Zonnesteen
Er is nog steeds geen definitief antwoord op het mysterie waarom de monoliet is gemaakt of wat het doel ervan was. Er zijn echter verschillende interpretaties.
Tot voor kort werd algemeen aangenomen dat de Zonnesteen een enorme kalender is, en daarom is hij universeel bekend geworden als de Azteekse kalender. Er zijn veel goede redenen om deze interpretatie te ondersteunen, niet in het minst dat de concentrische cirkels de dagen, ‘weken’ en jaren van de Azteekse kalender voorstellen.
Een andere interpretatie is dat de Zonnesteen in feite werd gebruikt als temalacatl, een gladiatorenplatform. Dit waren grote stenen constructies waaraan een offerdier werd vastgebonden, gedwongen te vechten en uiteindelijk gedood, om de gevreesde Tonatiuh gunstig te stemmen. Er zijn verschillende voorbeelden van dergelijke stenen in Mexicaanse ruïnes; is het mogelijk dat de Zonnesteen er een van is?
Een derde mening is dat de monoliet eigenlijk niet was ontworpen om te staan zoals hij nu staat, met het paneel naar voren gericht. In plaats daarvan geloven sommige geleerden dat de ronde zijde naar boven gericht moet zijn, en dat de ten onrechte zo genoemde Kalender eigenlijk een ceremonieel altaar was, een cuauhxicalli genaamd. Dit waren vaten waarin de ingewanden van offerslachtoffers werden verzameld en verbrand.
Het is nu tijd om al het bewijs te bekijken, en te beslissen welke interpretatie het meest geloofwaardig is.
Chronologie
De Zonnesteen toont duidelijk de kenmerken van een kalender, met tijdsperioden uitgezet met symbolen en reeksen. Het Azteekse jaar bestond uit 260 dagen, verdeeld in 13 maanden, elk met 20 dagen. De concentrische cirkels op de monoliet tonen deze tijdsindelingen, wat het argument versterkt dat de Zonnesteen werd gebruikt als een chronologisch document.
De cirkels die uit het beeld van Tonatiuh komen, stellen de vier voorgaande Azteekse tijdperken voor, die elk zouden zijn geëindigd in apocalyptische rampen veroorzaakt door wilde beesten, orkanen, branden en overstromingen. De Azteken geloofden dat de mensheid telkens werd uitgeroeid, en aan het begin van het volgende tijdperk weer herboren werd. De centrale cirkel is bedoeld om het vijfde tijdperk voor te stellen, waarin de Azteken leefden die het hebben gemaakt.
De chronologische symbolen en de structuur van de Zonnesteen wijzen erop dat hij was ontworpen om het verstrijken van de tijd aan te geven, en daarom wellicht toch als kalender heeft gediend.
Religie
De Azteken aanbaden de zon als de bron van het leven, en geloofden dat Tonatiuh de belangrijkste van alle goden was. Hoewel hij warmte en voedsel verschafte, eiste Tonatiuh ook bloed.
De Azteken beoefenden het gruwelijke ritueel van mensenoffers op vele gruwelijke manieren, waarbij vaak het nog kloppende hart werd verwijderd. Geleerden geloven dat in de loop van het 260 dagen durende jaar honderden mensen op deze manier zouden zijn gedood. De slachtoffers werd verteld dat zij in het hiernamaals een plaats naast de goden zouden veroveren, hoewel dit niet veel troost kan zijn geweest omdat zij aan de offerrots werden vastgebonden.
Het belang van religieuze offers in de Azteekse cultuur doet ons vermoeden dat de Zonnesteen een symbolisch of ceremonieel doel had.
Astrologie
Beelden van de Zonnesteen suggereren dat de symbolen meer kunnen voorstellen dan het verstrijken van de tijd of het belang van religie. De gravures kunnen zelfs worden gebruikt om de toekomst te voorspellen. In de Azteekse cultuur werd de beweging van de zon gebruikt om toekomstige gebeurtenissen te voorspellen. Niet alleen kon de koers van Tonatiuh worden gevolgd om weerpatronen en astronomische cycli te voorspellen, maar men geloofde ook dat men er het einde van de wereld mee kon berekenen.
Men dacht dat het huidige tijdperk ten einde zou komen tijdens een zonsverduistering, wanneer het licht van de zon zou worden gedoofd en duisternis zou neerdalen. Om deze catastrofe af te wenden, trachtte men Tonatiuh’s gunst te winnen met bloed, door op bepaalde dagen van de zonnekalender offers te brengen. Dit suggereert dat de Zonnesteen zowel een chronologisch als ritueel gebruik kan hebben gehad: Azteekse priesters gebruikten hem als kalender om de dag van het offer te bepalen, en vervolgens als altaar om het offer zelf te brengen.
Propaganda
Er zit ook een politiek aspect aan de Zonnesteen, die wellicht is gemaakt als een vorm van propaganda.
Sommige geleerden hebben beweerd dat een reeks kleine glyphs naast de zonnesymbolen van de vorige tijdperken zijn ontworpen om het belang van Tenochtitlan aan te tonen, de Azteekse staat die werd geregeerd door Moctezuma II. Volgens deze historici vertegenwoordigen zij geen mythologie maar geschiedenis. In het bijzonder zijn er twee banden die de overwinning van de Azteekse legers op de gecombineerde krachten van hun vijanden zouden uitbeelden. Sommigen geloven zelfs dat het portret in het midden van de steen Moctezuma zelf moet voorstellen.
Dit bewijs suggereert dat de Zonnesteen werd ontworpen om het gezag en de macht van menselijke heersers evenzeer te versterken als die van godheden.
Geografie
Enkele laatste details van de Zonnesteen wijzen erop dat het ontwerp ook een geografisch aspect kan hebben gehad.
Er is gesuggereerd dat de vier pijlen, die aan weerszijden, boven en onder het portret van Tonatiuh staan, overeenkomen met de vier windstreken. De Spaanse conquistadores schreven dat zij lokale kaarten hadden gebruikt om door het rijk te navigeren; hoewel geen van deze kaarten bewaard is gebleven, is het duidelijk dat de Azteken bekend waren met cartografie en het belang van de kardinale richtingen. Zoals de meeste oude kaarten, waren hun documenten georiënteerd op het oosten, naar de opkomende zon.
De pijlen die in de monoliet zijn gegraveerd, kunnen er daarom op wijzen dat de Zonnesteen werd gebruikt als een maat voor ruimte, maar ook voor tijd.
De antwoorden
Al het bewijs voor het doel en de betekenis van de Zonnesteen wijst in de richting van het belang ervan als symbool van de Azteekse cultuur. De monoliet heeft ongetwijfeld een religieus aspect, en de symbolen wijzen er sterk op dat hij ook kon worden gebruikt om de tijd vast te leggen. Of er nu wel of niet een openlijk politiek element in het ontwerp zit, het is duidelijk dat zo’n monumentale sculptuur is ontworpen om indruk te maken.
Het is aan u om uw eigen mening te vormen over hoe de Zonnesteen precies werd gebruikt: denkt u dat het echt een kalender was, of speelde het een gruwelijker rol bij Azteekse offers?