Bast (in latere tijden bekend als “Bastet” om te benadrukken dat de “t” moest worden uitgesproken) was een van de meest populaire godinnen van het oude Egypte. Ze wordt over het algemeen gezien als een katgodin. Oorspronkelijk had zij echter het hoofd van een leeuw of een zandkat uit de woestijn en pas in het Nieuwe Rijk werd zij uitsluitend geassocieerd met de gedomesticeerde kat. Zelfs toen bleef ze trouw aan haar oorsprong en behield ze haar oorlogszuchtige aspect.
Bast personifieerde de speelsheid, gratie, genegenheid en sluwheid van een kat, maar ook de woeste kracht van een leeuwin. Zij werd overal in Neder-Egypte vereerd, maar haar cultus concentreerde zich in haar tempel te Bubastis in de achttiende nome van Neder-Egypte (die thans een ruïne is). Bubastis was een tijdlang de hoofdstad van het oude Egypte tijdens de Late Periode, en een aantal farao’s namen de godin op in hun troonnaam.
Haar naam zou vertaald kunnen worden als “Verslindende Vrouwe”. De fonetische elementen “bas” worden echter geschreven met een oliekruik (de “t” is de vrouwelijke uitgang) die niet wordt gebruikt bij het schrijven van het woord “verslinden”. De oliekruik geeft een associatie met parfum die wordt versterkt door het feit dat men dacht dat zij de moeder was van Nefertum (die een god van het parfum was). Haar naam impliceert dus dat zij zoet en kostbaar is, maar dat onder de oppervlakte het hart van een roofdier schuilgaat. Bast werd afgebeeld als een kat, of als een vrouw met het hoofd van een kat, een zandkat of een leeuw. Zij wordt vaak afgebeeld met de ankh (die de levensadem voorstelt) of de papyrusstaf (die Neder-Egypte voorstelt). Soms draagt zij een was-scepter (symbool voor kracht) en vaak wordt zij vergezeld door een nest kittens.
Katten waren heilig voor Bast, en het schaden van een kat werd beschouwd als een misdaad tegen haar en dus als zeer ongelukkig. Haar priesters bewaarden heilige katten in haar tempel, die werden beschouwd als incarnaties van de godin. Wanneer zij stierven werden zij gemummificeerd en konden zij als offer aan de godin worden aangeboden. De oude Egyptenaren hechtten veel waarde aan katten omdat zij de gewassen beschermden en de verspreiding van ziekten afremden door ongedierte te doden. Als gevolg daarvan werd Bast gezien als een beschermende godin.
Er zijn aanwijzingen uit grafschilderingen dat de Egyptenaren met hun katten jaagden (die kennelijk getraind waren om prooien te apporteren) en ze ook als geliefde huisdieren hielden. Het is dus misschien niet verwonderlijk dat Bast zo populair was. Tijdens het Oude Rijk werd zij in Heliopolis beschouwd als de dochter van Atum (vanwege haar associatie met Tefnut), maar over het algemeen werd gedacht dat zij de dochter was van Ra (of later Amun). Zij was (net als Sekhmet) ook de vrouw van Ptah en de moeder van Nefertum en de leeuwengod Maahes (Mihos) (die een aspect van Nefertum kan zijn geweest).
Als de dochter van Ra was zij een van de godinnen die bekend staan als het “Oog van Ra”, een felle beschermster die de mensheid bijna vernietigde, maar werd bedrogen met bloedkleurig bier dat haar in slaap bracht en haar een kater bezorgde, waardoor het bloedbad werd voorkomen. Als gevolg hiervan is zij verbonden met de andere godinnen die bekend stonden als het “oog van Ra”, met name Sekhmet, Hathor, Tefnut, Nut, Wadjet en Mut. Haar band met Sekhmet was het nauwst. Niet alleen hadden beide godinnen de vorm van een leeuwin, zij werden ook beschouwd als de echtgenote van Ptah en de moeder van Nefertum en tijdens het feest van Hathor (ter viering van de bevrijding van de mens van het toornige “oog van Ra”) vertegenwoordigde een beeld van Sekhmet Opper-Egypte, terwijl een beeld van Bast Neder-Egypte voorstelde.
Bast was zeer nauw verbonden met Hathor. Ze werd vaak afgebeeld met een sistrum (de heilige ratel van Hathor) in haar hand en Denderah (het centrum van de cultus van Hathor in de zesde nome van Opper-Egypte) werd soms ook wel de “Zuidelijke Bubastis” genoemd. Deze associatie was duidelijk oud, aangezien de twee samen voorkomen in de valleitempel van Khafre te Gizeh. Hathor vertegenwoordigt Opper-Egypte en Bast vertegenwoordigt Neder-Egypte. Een van haar bijnamen was “vrouwe van Asheru”. Asheru was de naam van het heilige meer in de tempel van Mut te Karnak, en Bast kreeg deze bijnaam omdat zij verbonden was met Mut, die soms de gedaante aannam van een kat of een leeuw. In de tempel van Mut zijn een aantal afbeeldingen te zien van de farao die in gezelschap van Bast een rituele race viert. In deze tempel krijgt Bast de bijnaam “Sekhet-neter” – het “Goddelijke Veld” (Egypte).
Zij werd ook geassocieerd met de leeuwengodinhoofdgodin Pakhet van Speos Artemidos (grot van Artemis) bij Beni Hassan. De grot kreeg deze naam omdat Bast (en haar aspect Pakhet) door de Grieken werd vereenzelvigd met Artemis, de jager. De twee godinnen leken echter niet zo veel op elkaar omdat Artemis celibatair was terwijl Bast werd geassocieerd met plezier en seksualiteit. Maar de connectie met Tefnut en Bast’s potentieel oorlogszuchtige aspect hebben waarschijnlijk bijgedragen tot deze ogenschijnlijk vreemde connectie. Immers, zelfs de kleinste huiskat is een bekwaam jager.
De Grieken vonden dat Bast een tweelingbroer moest hebben, zoals Artemis haar broer Apollo had. Zij brachten Apollo in verband met Heru-sa-Aset (Horus zoon van Isis), dus werd de naam van Bast veranderd in “ziel van Isis” (ba-Aset) en veranderde haar in een vorm van deze populaire godin. Ze besloten ook dat Bast een maangodin was, hoewel ze oorspronkelijk werd beschouwd als de dochter van Ra en het “Oog van Ra”.
Bibliografie
- Bard, Kathryn (2008) An introduction to the Archaeology of Ancient Egypt
- Goodenough, Simon (1997) Egyptian Mythology
- Grajetzki, W (2003) Burial Customs in Ancient Egypt
- Kemp, Barry J (1991) Ancient Egypt: Anatomy of a Civilisation
- Lesko, Barbara S (1999) The great goddesses of Egypt
- Pinch, Geraldine (2002) Handbook Egyptian Mythology
- Redford Donald B (2002) Ancient Gods Speak
- Watterson, Barbara (1996) Gods of Ancient Egypt
- Wilkinson, Richard H. (2003) The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt
- Wilkinson, Richard H. (2000) The Complete Temples of Ancient Egypt