Bloesemvlieginslag (of gewoon inslag) is de populaire naam voor cutane myiases die worden veroorzaakt door verschillende Dipteraanse vliegen van de familie Calliphoridae. Cutane myiasis zijn huidinfecties met vliegenmaden die zich voeden met de oppervlakkige weefsels van hun slachtoffers. Ze zijn bijzonder talrijk en schadelijk voor de schapenhouderij in veel regio’s van de wereld met een gematigd klimaat, bv. in Australië, Nieuw-Zeeland, Groot-Brittannië, Ierland en Zuid-Afrika.
De prevalentie en incidentie hangen sterk af van de klimatologische en ecologische omstandigheden. In het Verenigd Koninkrijk wordt naar schatting 80% van de schapenboerderijen jaarlijks getroffen. In het algemeen verkiezen schapenblaasvliegen een gematigd en warm klimaat. In de meeste endemische regio’s is de blaasvlieg een zomerplaag met pieken tijdens de warmste maanden. Regenachtig weer is sterk in het voordeel van de schapendoder.
De schadelijkste soorten voor schapen zijn:
- Lucilia cuprina, de Australische schapendoder. Komt vooral voor in Australië en Zuid-Afrika, maar ook in andere delen van de wereld, bijv. in Noord-Amerika.
- Lucilia sericata, de gewone groene flesvlieg, de schapenblaasvlieg. Komt vooral voor in Europa en Nieuw-Zeeland.
Andere minder frequente soorten zijn Lucilia caesar, Protophormia terranovae en Phormia regina.
Schapen en ook geiten zijn meestal de eerste slachtoffers, maar andere huisdieren en wilde dieren worden af en toe ook getroffen.
Al deze vliegen zijn facultatieve parasieten, d.w.z. dat ze kunnen overleven op aas, kadavers, mest en andere substraten. Ze leggen ook eitjes op wonden en verwondingen van verschillende dieren. Maar Lucilia cuprina en Lucilia sericata zijn ook primaire myiassen, d.w.z. dat ze ook eitjes afzetten op niet-verwonde schapen.
Biologie en levenscyclus van schapenblaasvliegen
Volwassen schapenblaasvliegen zijn middelgroot (7 tot 12 mm lang) en met blauwe of groene metaalkleuren. De volwassen vliegen voeden zich met suikerrijke plantenvloeistoffen, maar ook met dierlijke lichaamsvloeistoffen. De vrouwtjes worden aangetrokken door bederfelijke geuren zoals die van aas, maar ook door urine en uitwerpselen die schapenwol in de stuit (bil) verontreinigen, of door vachtrot en klonterige wol. Ook voetrot is aantrekkelijk voor eierleggende vliegen.
Elk volwassen wijfje legt in opeenvolgende partijen tot 3000 eitjes op de wol van aantrekkelijke schapen. De jonge larven komen ongeveer 12 uur later uit en kruipen langs de vacht naar het huidoppervlak. Ze krabben met hun monddelen aan de huid en voeden zich met huidresten en exsudaat. De aanvankelijk kleine verwonding wordt snel groter en dieper, en trekt meer zwangere vliegen aan. De larven zijn na 2 tot 7 dagen volgroeid, vallen naar beneden en graven zich in de grond in om zich te verpoppen. Volwassen vliegen komen ongeveer 2 weken later tevoorschijn. Afhankelijk van de weersomstandigheden kunnen binnen één seizoen 2 tot 8 generaties volgen. Warm en vochtig weer ondersteunt de eiactiviteit sterk, terwijl winderig weer dit vermindert.
Bloemvliegen zijn uitstekende vliegers: ze kunnen tot 10 mijl vliegen op zoek naar voedsel.
Klik hier voor meer informatie over de algemene biologie van insecten.
Schade en economische schade door bromvlieginslag
Flieginslag kan verschillende lichaamsdelen aantasten. De meest voorkomende en ernstigste zijn:
- Vliegenplaag, die de achterkwartieren aantast, voornamelijk door overtollige huidrimpels en dags, d.w.z. opgedroogde uitwerpselen die aan de wol bungelen.
- Vliegenplaag, die de flanken en de rug aantast, voornamelijk door vachtrot en/of bobbelige wol.
Andere soorten zijn pollen- of kopsteken, die vooral voorkomen bij gehoornde rammen, en pizzle-steken, die de voorhuid van natte rammen of schapen aantasten.
Bloeseminslag is een ernstige plaag voor schapen. Vooral ooien en lammeren worden erdoor getroffen. De maden eten hun gastheer vrijwel levend op, wat zeer stresserend en vervelend is voor de dieren. Secundaire bacteriën infecteren de wonden en het organisme van de gastheer. De maden produceren ook ammoniak, dat giftig is voor schapen. Als gevolg daarvan worden getroffen schapen depressief, stoppen met eten, lijden aan koorts, ontstekingen, bloedverlies, enz. Onbehandeld is een blaasvliegenplaag vaak fataal voor de getroffen schapen, vooral voor lammeren.
De economische gevolgen kunnen enorm zijn voor de schapenhouderij: alleen al voor Australië werden ze onlangs op meer dan 250 miljoen dollar geraamd.
Niet-chemische bestrijding en preventie van bromvlieginslag
Een belangrijke sleutel tot het voorkomen van bromvlieginslag is het verminderen van de aantrekkingskracht van schapen op bromvliegen. Hoe dit kan worden bereikt, hangt af van schapenrassen, klimatologische en ecologische omstandigheden, beheerspraktijken, enz. Van geval tot geval moet worden bepaald welke maatregelen het meest geschikt zijn voor een bepaald perceel.
Scheren vermindert de incidentie van vliegensteken omdat het vochtige microklimaat in de vacht, dat de ontwikkeling van maden bevordert, wordt onderdrukt. Vliegvrouwtjes zullen minder eitjes afzetten op drogere wol en veel larven zullen de droge omgeving niet overleven. Als de wolproductie echter van belang is, moet het scheren vaak worden gepland op grond van andere criteria dan het voorkomen van vliegensteken.
Honteren, d.w.z. het verwijderen van de wol tussen de achterpoten en rond de staart, vermindert de hoeveelheid met urine en uitwerpselen vervuilde wol, die daardoor minder aantrekkelijk wordt voor vliegen.
Scheren en knotten zijn het meest effectief als ze vlak voor de perioden met het hoogste risico op vliegensteken worden uitgevoerd.
Wat fleecerot en klonterige wol ook vermindert, het zal de incidentie van vliegensteken aanzienlijk verminderen, b.v.
Het couperen van de staart en het verwijderen van stroken wol rond de billen (mulesing) kunnen vliegensteken voorkomen, omdat ze de hoeveelheid met urine en uitwerpselen vervuilde vacht verminderen, wat weer eierleggende vliegen aantrekt. Deze praktijken zijn echter sterk omstreden om begrijpelijke redenen van dierenwelzijn en er wordt veel onderzoek gedaan naar minder wrede alternatieven.
Door de kudden vrij te houden van maag- en darmwormen zal de incidentie van flystrike afnemen. Dergelijke worminfecties veroorzaken namelijk vaak diarree (schuren), waardoor de stuitwol zeer aantrekkelijk wordt voor drachtige bromvliegen.
Het is bekend dat binnen eenzelfde koppel sommige schapen minder vatbaar zijn voor besmetting dan andere. Een preventieve maatregel op lange termijn bestaat uit het selecteren van fokdieren die minder gevoelig zijn voor flystrike, b.v. dieren met minder rimpels en een lagere graad van wolbedekking in de stuit, dieren die minder gevoelig zijn voor het ontwikkelen van vliesrot en klonterige wol, enz.
Er is veel onderzoek gedaan naar vaccins tegen bromvliegen.
Er is veel onderzoek gedaan naar vaccins tegen bromvliegen. Helaas ziet het ernaar uit dat het vele jaren, zo niet tientallen jaren zal duren voordat een commercieel bromvliegenvaccin op de markt komt.
Onderzoek naar vangplaten voor bromvliegen heeft uitgewezen dat deze de incidentie van bromvliegen niet significant verminderen. Ze kunnen echter wel nuttig zijn om de blaasvliegenpopulatie te monitoren, wat zeer nuttig is om het beste moment voor preventieve behandelingen te bepalen.
Tot nu toe zijn er geen effectieve afweermiddelen om blaasvliegen weg te houden van schapen of ander vee.
Er zijn tot nu toe geen echte biologische bestrijdingsmethoden die effectief zijn tegen blaasvliegen. Lees meer over biologische bestrijding van vliegen en andere insecten.
Chemische bestrijding en preventie van bromvlieginslag
Preventieve middelen
In de meeste landen is chemische bestrijding van bromvlieginslag eerder preventief dan curatief, d.w.z. het is gericht op het voorkomen dat vliegeneitjes zich verder ontwikkelen tot parasitaire maden, en niet op het doden van reeds gevestigde myiassen. Dit kan worden bereikt met actieve bestanddelen die de jonge vliegenlarven doden (zogenaamde larviciden), of die hun ontwikkeling onderbreken (zogenaamde insectenontwikkelingsremmers).
Een belangrijk kenmerk van al deze producten is de duur van de bescherming die ze bieden. Sommige producten beschermen schapen slechts enkele weken (bijv. 3-4) en kunnen afdoende zijn om schapen kort voor het slachten te beschermen. Andere producten voorkomen flystrike gedurende enkele maanden (4 tot 5). Welk product het meest geschikt is, hangt ook af van de wachttijden voor rundvlees (en melk bij melkschapen en geiten), maar ook voor het scheren, en van de intervallen voor exportslachtingen in de landen waar die gelden.
De meeste preventieve middelen tegen flystrike zijn bestemd voor uitwendig gebruik en zijn verkrijgbaar als concentraten voor onderdompeling (b.v. dompelen, in kooien of onder de douche) en/of besproeiing (b.v. krachtig besproeien, sproeien, enz.) die vóór toediening moeten worden verdund, of als gebruiksklare formuleringen (pour-ons, spray-ons, enz.). Alle zijn bedoeld om de wol te impregneren en de ontwikkeling van maden te voorkomen.
De talrijke merken vliegenbestrijdingsmiddelen die in diverse landen (vooral Australië, Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika, Ierland en het VK) verkrijgbaar zijn, bevatten werkzame bestanddelen van enkele chemische klassen. De belangrijkste zijn de volgende:
- Organofosfaten (b.v. diazinon, chloorfenvinfos). Veteranenbestrijdingsmiddelen met larvicide werking, bestrijden ook luizen, mijten, teken en andere uitwendige parasieten van schapen. In het verleden op grote schaal gebruikt, tegenwoordig in diverse landen geleidelijk afgeschaft wegens de risico’s voor de volksgezondheid. Waar de resistentie van bromvliegen tegen organofosfaten wijdverbreid is (bv. in Australië), kan de werkzaamheid tot enkele weken worden teruggebracht. Anders tot 12 weken bescherming tegen gevoelige bromvliegen. Worden ook in de landbouw veel gebruikt.
- Synthetische pyrethroïden (bijv. cypermethrin, deltamethrin). Veteranenbestrijdingsmiddelen met larvicidal werking, bestrijden ook luizen, mijten, teken en andere uitwendige parasieten van schapen. Als vuistregel geldt dat synthetische pyrethroïden slechts enkele weken bescherming bieden tegen vliegenpest. Worden ook in de landbouw veel gebruikt.
- Macrocyclische lactonen (vooral ivermectine). Ook effectief tegen luizen. Bieden tot 12 weken bescherming. In tegenstelling tot veel andere macrocyclische lactonformuleringen zijn de formuleringen die zijn goedgekeurd voor uitwendig gebruik bij schapen tegen vliegenpest, niet werkzaam tegen maagdarmwormen. Verscheidene macrocyclische lactonen worden ook in de landbouw op grote schaal gebruikt.
- Spinosyns (hoofdzakelijk spinosad). Pesticiden van de nieuwe generatie. Ook effectief tegen luizen. Beschermen 4 tot 6 weken, maar zonder inhoudingsperiode voor vlees, wol of export. Wordt ook in de landbouw veel gebruikt.
- Insecten ontwikkelingsremmers (=IDI). Doden de maden niet snel, maar onderbreken hun ontwikkeling.
- Cyromazine, een veteraan IDI die nu al meer dan 30 jaar wordt gebruikt, heeft tot nu toe nog geen resistentie ontwikkeld. Biedt tot 12 weken bescherming. Wordt ook in de landbouw gebruikt.
- Dicyclanil, een IDI van de nieuwe generatie (geïntroduceerd in 1996). Het biedt tot 24 weken bescherming. Uitsluitend gebruikt op schapen, niet in de landbouw
- Diflubenzuron en triflumuron behoren tot de benzoylureummiddelen, en zijn veteraan-IDI’s die ook in de landbouw veel worden gebruikt. Ook effectief tegen luizen. In verscheidene landen (b.v. Australië en Nieuw-Zeeland) is de resistentie van bromvliegen en luizen tegen deze chemicaliën echter wijdverbreid.
Dressings
Om reeds gevestigde infecties te genezen, doden sommige preventieve middelen ook snel de maden in geïnfecteerde wonden, vooral die met organofosfaten en macrocyclische lactonen. Voor het overige zijn er talrijke verbandmiddelen voor dit doel. Zij zijn verkrijgbaar in talrijke gebruiksklare formuleringen zoals poeders, lotions, zalven, crèmes, sprays, spuitbussen, enz. Zij bevatten hoofdzakelijk larviciden die behoren tot de synthetische pyretroïden (b.v. cypermethrin, deltamethrin, permethrin), carbamaten (b.v. carbaryl, propoxur) en organofosfaten (b.v. chloorpyrifos, diazinon, trichloorfon, enz.).
Deze dressings bevatten vaak ook ontsmettingsmiddelen, pijnstillers en/of wondhelende chemicaliën. Dergelijke verbandmiddelen voor vee zijn soms ook goedgekeurd voor gebruik bij honden en katten.
Volg, indien beschikbaar, meer specifieke nationale of regionale aanbevelingen of voorschriften voor de preventie en bestrijding van vliegensteken.
Resistentie van bromvliegen tegen parasiticiden
Blaasvliegen ontwikkelden al in de jaren zestig resistentie tegen oude organochloorpesticiden. Resistentie tegen organofosfaten ontwikkelde zich later en werd al wijdverbreid in de jaren 1980. Tegenwoordig is de resistentie van Lucilia cuprina en Lucilia sericata, tegen alle organofosfaten en benzoylureum bestrijdingsmiddelen hoog en wijdverspreid in verschillende landen (o.a. Australië en Nieuw Zeeland) en veel producten die in het verleden vrij succesvol waren, moesten worden teruggetrokken omdat ze bijna onbruikbaar zijn geworden.
In 2012 is een veldstam van Lucilia cuprina blowflies resistent tegen cyromazine gerapporteerd in Australië. Het is het eerste geval dat meer dan 30 jaar na de introductie van dit middel is gemeld. De stam vertoont een lage resistentiefactor van 3 en kruisresistentie met dicyclanil.
In 2020 is resistentie gemeld bij twee veldstammen van Lucilia cuprina in Australië met in-vitro-resistentiefactoren van 13 tot 25 in vergelijking met respectievelijk gevoelige dicyclanil- en cyromazine-stammen. In-vivostudies toonden aan dat de bescherming tegen herinfectie met 69% tot 78% verminderde in vergelijking met de beweringen van de fabrikant. Deze stammen vertoonden ook een verkorting van de beschermingsduur met 55% en 33% na behandeling met commerciële producten op basis van respectievelijk cyromazine en ivermectine.
In regio’s waar deze producten nog verkrijgbaar zijn, kan, als een bepaald product met dergelijke actieve bestanddelen niet de verwachte bestrijding heeft bereikt, resistentie de reden zijn, vooral als toepassingsfouten kunnen worden uitgesloten.
Tot nu toe zijn er geen meldingen van resistentie van bromvliegen tegen spinosad of synthetische pyrethroïden.
Lees meer over resistentie van parasieten en hoe deze zich ontwikkelt.