Editorial Information
Bluetongue is een virale ziekte die voorkomt bij schapen, runderen, herten, geiten en kameelachtigen (kamelen, lama’s, alpaca’s, guanaco’s en vicuña’s). Hoewel schapen het zwaarst worden getroffen, zijn runderen het belangrijkste zoogdierreservoir van het virus en zeer belangrijk voor de epidemiologie van de ziekte. Bluetongue is een meldingsplichtige ziekte in het VK en verdachte gevallen moeten onmiddellijk worden gemeld aan de Divisional Veterinary Manager bij het plaatselijke Animal Health Office.
Er zijn veel verschillende stammen (serotypes) van Bluetongue, die elk een nummer krijgen (momenteel tot 27). Dieren die herstellen van infectie met een bepaald serotype zijn immuun voor die stam, maar niet voor andere.
Het virus wordt overgebracht door bijtende knutten van het geslacht Culicoides en normaal gesproken niet door direct contact met besmette dieren. In de nazomer en de herfst zijn de muggen in Europa het talrijkst en daarom wordt blauwtong in die periode het vaakst waargenomen. De muggen kunnen door de wind over zeer grote afstanden worden meegevoerd (meer dan 200 km) en dit is de belangrijkste manier waarop Bluetongue-serotypes in nieuwe gebieden worden geïntroduceerd.
Historisch gezien is Bluetongue beperkt gebleven tot tropische en subtropische gebieden (Centraal-Afrika, Zuidoost-Azië), maar door de klimaatverandering en handelspatronen zijn er de laatste jaren steeds meer uitbraken in gematigde streken (waaronder Noord-Europa), waarbij zich de laatste 10 jaar in Europa uitbraken van tot wel 9 verschillende serotypes hebben voorgedaan. De belangrijkste daarvan was de uitbraak van BTV-8 in Noord-Europa in 2006-2008. Blauwtong (van welk serotype dan ook) komt momenteel niet voor in het VK, maar er bestaat een aanzienlijk risico dat het opnieuw wordt geïntroduceerd met knutten die tijdens Europese uitbraken vanuit het vasteland van Europa over het Kanaal worden geblazen. Met name de huidige circulatie van BTV-8 in Zuid-Frankrijk (vanaf najaar 2017) vormt een groot risico voor het VK.
Fig 1: Vroeg klinisch geval van BTV met depressief uiterlijk.
Fig 2: Er is een zwelling van het gezicht en de oren en het schaap lijkt vaak stijf en terughoudend om te bewegen.
Fig 3: Gezichtsoedeem en neusuitvloeiing en excoriatie bij met BTV besmette schapen.
Fig 4: Typische voetlaesie bij met BTV besmette schapen met coronitis en ontsteking van het hele klauwgebied, maar geen blaarvorming.
Fig 5: Aangetaste runderen zijn koortsig (tot 40.0°C) en zien er stijf uit door zwelling van de coronaire band aan de bovenkant van de hoeven
Fig 6: Er is een sereuze tot mucopurulente neusuitvloeiing
Economisch belang
Bluetongvirusinfectie heeft een enorme impact op de schapenproductie in veel landen op het Afrikaanse continent en elders. De verliezen zijn vooral te wijten aan sterfte, verminderde productie tijdens de lange herstelperiode, waaronder een slechte wolgroei, en verminderde reproductieve prestaties, waaronder tijdelijke onvruchtbaarheid van de rammen. Het sterftecijfer kan hoog zijn, met een gemiddelde van 5% bij de BTV-8 uitbraak in 2006 in Nederland, hoewel dit bij sommige koppels meer dan 70% was.
Klinische verschijnselen
Bluetongue wordt gekenmerkt door veranderingen aan de slijmvliezen van de mond en neus, en de coronaire band van de voet. De klinische symptomen zijn over het algemeen ernstiger bij schapen, maar ook runderen kunnen tekenen van de ziekte vertonen. Wanneer grote aantallen schapen of runderen zich presenteren met kreupelheid, hoge rectale temperaturen, speekselen, traanvorming en oog- en neusuitvloeiing, moet de veehouder contact opnemen met een dierenarts. Bluetongue is een meldingsplichtige ziekte in het Verenigd Koninkrijk.
Schapen
De klinische verschijnselen van Bluetongue, die variëren afhankelijk van de virusstam en het schapenras, volgen na een incubatieperiode van vier tot twaalf dagen. Meestal ontwikkelt slechts een klein percentage van de schapen klinische symptomen, maar in sommige koppels kan het sterftecijfer oplopen tot 70%. In extensief beheerde kuddes kan onverklaarbare plotselinge sterfte het eerste bewijs van de ziekte zijn. Dieren die de ziekte overleven, kunnen in conditie afnemen met een vermindering van de vlees- en wolproductie.
Zieke schapen hebben koorts (tot 42,0°C) en zien er stijf en onwillig uit om te bewegen. Ze nemen vaak een gebogen houding aan, met een gestrekte nek en een omlaag gehouden kop. Er is zwelling van het gezicht en de oren, en ook longoedeem dat ademhalingsmoeilijkheden kan veroorzaken. Er kunnen erosies op de lippen verschijnen die tot zweren kunnen leiden. Er is vaak overvloedig speekselverlies en een sereuze tot mucopurulente neusuitvloeiing. Er kan roodheid van de coronaire band, en rond de snuit en mond optreden. De tong kan opzwellen en door zuurstofgebrek kunnen de tong en de slijmvliezen er blauw uitzien (vandaar de naam van de ziekte). Dit gebeurt echter niet altijd. Blauwtong kan ook tot abortus bij drachtige schapen leiden en besmetting tijdens het voortplantingsseizoen kan leiden tot een groot percentage vroegtijdige embryonale verliezen, waarbij de schapen met onregelmatige tussenpozen weer bronstig worden. Soms treden ook misvormingen van de foetus op die vergelijkbaar zijn met die welke bij het Schmallenbergvirus worden waargenomen.
Kernpunten
- Hoge rectale temperatuur
- Oog- en neusuitvloeiing
- Droolheid als gevolg van zweren in de bek
- Zwellingen in de bek, kop en nek.
- Lamperheid met ontsteking op de overgang van de huid en de coronaire band
- Moeilijke ademhaling
- Abortus
Differentiële diagnose is onder meer mond- en klauwzeer. Orf kan ulcera op de slijmvliezen veroorzaken, maar is gewoonlijk geen oorzaak van hoge koorts of sterfte. Clostridiumziekte kan plotselinge sterfte en koorts/oedeem veroorzaken, maar dit komt meestal sporadisch voor en bij niet-gevaccineerde schapen.
Fig 7: Er is traanvorming maar geen duidelijke oogletsels.
Fig 8: Er is oedeem (zwelling) van het gezicht
Fig 9: Bij sommige runderen kunnen zich uitgebreide speenererosies ontwikkelen.
Rundvee
De aangetaste runderen zijn koortsig (tot 40,0°C) en zien er stijf uit door zwelling van de coronaire band aan de bovenkant van de hoeven (coronaire band) en bewegen zeer terughoudend. Er is een sereuze tot mucopurulente neusuitvloeiing en erosies op de snuit met afschilfering van het slijmvlies. Er is traanvorming maar geen duidelijke oogletsels. Het sterftecijfer is gewoonlijk veel lager bij runderen dan bij schapen.
Kernpunten
- Koorts tot (40.0ºC)
- Nasuitvloeiing
- Zwellingen van kop en nek
- Conjunctivitis (loopogen)
- Zwellingen in, en zweren van de bek
- Zwollen spenen
- Saliva dat uit de bek kwijlt
- Afscheiding
Ook hier is, de belangrijkste differentiële diagnose is mond- en klauwzeer met overvloedig speekselen, kreupelheid en hoge rectale temperaturen die zich snel uitbreiden tot alle runderen op het bedrijf. De andere differentiële diagnoses zijn infectieuze boviene rhinotracheïtis (groep of beslag) en maligne catarrale koorts bij individuele runderen.
Diagnose en behandeling
De diagnose is gebaseerd op klinische verschijnselen, virusdetectie via PCR en/of seroconversie tegen bluetonguevirus. De behandeling is beperkt tot antibiotische therapie om secundaire bacteriële infecties te bestrijden.
Controle en preventie
Controle van bluetongue is zeer moeilijk vanwege het grote aantal potentiële gastheren en virusserotypen. De bestrijding is erop gericht vatbare dieren weg te houden van de vector, maar dit is niet altijd praktisch. Men kan proberen de muggen te bestrijden met insecticiden die met gieten worden toegediend, maar dit is duur en leidt niet tot een totale afwezigheid van de muggen. Beperking van de verplaatsingen van aangetaste dieren kan helpen om de verspreiding naar ziektevrije gebieden te beperken, maar aangezien de knutten zo ver kunnen vliegen, is beperking van de verplaatsingen van de dieren bij uitbraken van weinig nut.
De belangrijkste preventie tegen BTV is vaccinatie. De BTV-8 vaccins die in het VK beschikbaar zijn, zijn gedode vaccins. Het is belangrijk te beseffen dat er geen kruisbescherming tussen de serotypes bestaat; vaccinatie tegen BTV-8 biedt geen bescherming tegen andere serotypes van BTV. De vaccins werken ook niet onmiddellijk: runderen moeten twee vaccindoses toegediend krijgen (en de eerste vaccinatie moet ten minste zes weken op zich laten wachten) om beschermd te zijn. Het importeren van vaccins zonder vergunning wordt afgeraden, aangezien er verschillende ziekte-uitbraken zijn geweest als gevolg van het gebruik van vaccins met levend virus die illegaal uit Zuid-Afrika in Noord-Europa zijn geïmporteerd; het kan ook zijn dat deze vaccins niet het juiste serotype hebben.
In veel landen zal het tijdstip van vaccinatie afhangen van plaatselijke factoren, met name het optreden van perioden met een hoog risico door besmette knutten. Grootschalige vaccinatie-inspanningen waren belangrijk bij het beheersen van de BTV-8-uitbraak in 2006-8, het virus bleef echter waarschijnlijk op lage niveaus circuleren (in zowel gedomesticeerde als wilde herkauwers) en stak opnieuw de kop op in 2016-17 toen er weer grote aantallen niave dieren aanwezig waren in Europese kuddes en koppels. Recente studies hebben aangetoond dat een vaccinatie-inspanning van >95% van alle vatbare dieren gedurende meer dan 5 jaar nodig zou zijn om het virus in Noord-Europa volledig uit te roeien. Aangezien het onwaarschijnlijk is dat dit zal worden bereikt, is het monitoren van de huidige ziektesituatie en het kiezen voor vaccinatie voorafgaand aan perioden met een hoog risico momenteel de enige praktische oplossing om BTV te voorkomen.
De meest recente informatie over blauwtong in het VK en Europa is te vinden op
https://www.gov.uk/government/publications/bluetongue-virus-btv-8-in-france
https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/bluetongue
https://www.gov.uk/government/news/bluetongue-virus-detected-and-dealt-with-in-imported-cattle