Bosnisch

Dialecten

Het dialectbeeld voor het Bosnisch, net als voor het Servisch en Kroatisch, is vrij complex en wordt door al deze talen gedeeld. Het belangrijkste dialectverschil is gebaseerd op de uitspraak van de beginmedeklinker in het woord voor ‘wat.’

Shtokavisch, heeft op zijn beurt drie variëteiten, gebaseerd op drie verschillende hedendaagse uitspraken van de klinkers die de gewone Slavische lange klinker vervangen, bekend als jat’.

*reconstructed form

Structuur

Klanksysteem

Klinkers

Bosnisch heeft 5 klinkerfonemen, d.w.z., klanken die de betekenis van een woord onderscheiden.

Consonanten

Het Bosnisch heeft 25 medeklinker-fonemen, i.e., klanken die de betekenis van een woord onderscheiden. De medeklinkers van het Bosnisch staan in de tabel hieronder.

d

Zoals alle Slavische talen, laat het Bosnisch een verscheidenheid aan medeklinkerclusters toe. Deze zijn alle stemhebbend of alle stemloos. De laatste medeklinker in de cluster bepaalt of de hele cluster stemhebbend of stemloos is. Deze regel is niet van toepassing op nasalen, lateralen of rhotonen. De medeklinker /r/ kan lettergreepvormend zijn, bijv. drvo ‘boom.’

Stress

Het Bosnisch heeft een toonhoogtespanning. Eenlettergrepige woorden hebben altijd een dalende toon. Woorden met twee of meer lettergrepen kunnen ook een dalende toon hebben, maar (met uitzondering van buitenlandse leenwoorden en tussenwerpsels) valt die op de eerste lettergreep. Deze woorden kunnen echter ook een stijgende toon hebben op elke lettergreep behalve de laatste.

Grammatica

Werkwoorden

Bosnische zelfstandige naamwoorden zijn gemarkeerd voor geslacht, aantal en naamval. De naamval geeft de functie van een zelfstandig naamwoord aan en de relatie met andere woorden in de zin. Het kan ook pragmatische relaties aangeven. De drie worden samengevoegd tot één uitgang, zoals in alle Slavische talen het geval is.

• geslachten: mannelijk, vrouwelijk, onzijdig;
• tallen: enkelvoud, meervoud, met enkele overblijfselen van tweeërlei;
• vallen: nominatief, genitief, datief, accusatief, instrumenteel, locatief, vocatief; slechts enkele zelfstandige naamwoorden hebben de vocatieve vormen behouden, en de locatieve en datieve vormen zijn vrijwel identiek;
• Het bijvoeglijk naamwoord komt overeen met de zelfstandige naamwoorden die het wijzigt in geslacht, aantal en naamval.
• Er zijn geen lidwoorden.
• Net als alle Slavische talen maakt het Bosnisch een onderscheid tussen de informele ti en formele vi tweede-persoon voornaamwoorden. Dit onderscheid wordt weerspiegeld in de bijbehorende werkwoordsvormen.

Werkwoorden

Bosnische werkwoorden zijn het eens met hun onderwerp in persoon en getal in het niet-verleden, en in geslacht en getal in het verleden. Ze zijn gemarkeerd voor de volgende categorieën:

• Drie personen: eerste, tweede, derde. Zoals alle Slavische talen is het Bosnisch een pro-drop taal, d.w.z. dat persoonlijke voornaamwoorden normaal gesproken worden weggelaten omdat de werkwoordsuitgang de persoon duidelijk maakt. Voornaamwoorden worden alleen gebruikt voor nadrukkelijke doeleinden.
• Twee tijden: verleden, niet-verleden. De tegenwoordige tijd en de eenvoudige toekomende tijd hebben dezelfde uitgang.
• Twee aspecten: imperfectief en perfectief. Perfectieve en imperfectieve werkwoorden worden gevormd uit basiswerkwoordstammen door toevoeging van voor- en achtervoegsels. Niet-voorbijgaande vervoeging van perfectieve werkwoorden geeft de toekomstige tijd aan, niet-voorbijgaande vervoeging van imperfectieve werkwoorden geeft de tegenwoordige tijd aan. Imperfectieve werkwoorden vormen de toekomende tijd met het hulpwerkwoord byt ‘zijn’.
• Drie stemmingen: indicatief, imperatief, voorwaardelijk.
• Twee stemmen: actief, passief.
• Bewegingswerkwoorden vormen een speciale subcategorie van werkwoorden. Ze worden gekenmerkt door een complex systeem van directionele en aspectuele voor- en achtervoegsels.

Woordvolgorde

De neutrale woordvolgorde in het Bosnisch is Subject-Verb-Object. Andere volgordes zijn echter mogelijk, omdat verbuigingsuitgangen duidelijk grammaticale relaties en rollen in de zin aangeven. In het algemeen wordt de woordvolgorde hoofdzakelijk bepaald door het onderwerp (waar de zin over gaat, of oude informatie) en de klemtoon (nieuwe informatie). Zinsdelen met oude informatie gaan vooraf aan zinsdelen met nieuwe informatie, of aan zinsdelen die de meeste nadruk krijgen.

Vocabulaire

De basiswoordenschat van het Bosnisch is Slavisch van aard. De verschillen tussen het Bosnisch aan de ene kant en het Servisch en Kroatisch aan de andere kant komen vooral voor in het lexicon. Het Kroatisch heeft meer inheemse Slavische woorden behouden, terwijl het Servisch meer heeft ontleend aan Russische en West-Europese talen. Bosnisch lijkt meer op Kroatisch, behalve dat het een groot aantal leenwoorden uit het Arabisch, Turks en Perzisch heeft, als gevolg van de religieuze verbondenheid van de Bosniakken met de islam.

Een interessant verschil in basiswoordenschat tussen Servisch en Bosnisch enerzijds en Kroatisch anderzijds betreft de namen van de maanden. Terwijl het Servisch en Bosnisch de namen ontleenden aan West-Europese talen, gebruikt het Kroatisch inherent Slavische woorden, bijv, Kroatisch travanj en Servisch/Bosnisch april, Kroatisch listopad (letterlijk “bladval”) en Bosnisch/Servisch oktobar.

Hieronder staan enkele veel voorkomende zinnen in het Bosnisch.

Hieronder staan de telwoorden 1-10 in het Bosnisch.

Schrift

Het oorspronkelijke alfabet dat zowel door de Serviërs als de Kroaten werd gebruikt, was het Glagolitisch. Het werd in de 9e eeuw door de monniken Cyrillus en Methodius gecreëerd voor Oud-Kerkslavisch, de liturgische taal van de Oosters-Orthodoxe Kerk. In de orthodoxe gebieden van Servië en Bosnië werd het glagolitisch in de 12e eeuw vervangen door het cyrillische alfabet.

Het cyrillische alfabet (samen met het Latijnse alfabet, dat in de katholieke gebieden werd overgenomen) werd in de 19e eeuw hervormd om een betere één-op-één-overeenkomst tot stand te brengen tussen klanken en letters, alsmede een één-op-één-overeenkomst tussen de symbolen in het cyrillische en Latijnse alfabet. Het Servische cyrillische alfabet werd in de 19e eeuw herzien. Het Kroatische Latijnse alfabet werd kort daarna herzien door vijf extra symbolen toe te voegen aan het standaard Latijnse alfabet door letters te lenen van het Tsjechisch en het Pools, en door de bigrammen “lj”, “nj” en “dž” uit te vinden voor fonemen die in het Cyrillische alfabet worden vertegenwoordigd door afzonderlijke letters. De twee alfabetten sluiten goed op elkaar aan.

Heden ten dage geven de Bosniakken en Kroaten in Bosnië en Herzegovina de voorkeur aan het Latijnse alfabet, terwijl het cyrillisch de voorkeur heeft van de Bosnische Serviërs. De twee alfabetten zijn hieronder weergegeven.

Kijk eens naar artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in Bosnisch Latijns schrift.

Opća deklaracija o ljudskim pravima
Članak 1
Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i sviješću i trebaju jedno prema drugome postupati u duhu bratstva.

Universele verklaring van de rechten van de mens
Artikel 1
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten en dienen zich jegens elkaar in een geest van broederschap te gedragen.