Dactyl

Dactyl Definitie

Wat is een dactyl? Hier volgt een snelle en eenvoudige definitie:

Een dactylus is een metrisch patroon van drie lettergrepen in poëzie waarin een beklemtoonde lettergreep wordt gevolgd door twee onbeklemtoonde lettergrepen. Het woord “poëzie” zelf is een goed voorbeeld van een dactylus, met de beklemtoonde lettergreep die op de “Po” valt, gevolgd door de onbeklemtoonde lettergrepen “e” en “try”: Po-e-try.

Enkele aanvullende belangrijke details over dactyls:

• Metrische patronen in poëzie worden voeten genoemd. Een dactylus is dus een soort voet. De andere voeten zijn: iambs, trochees, anapests, en spondees.
• Dactyls werden gebruikt om Griekse epische poëzie te componeren, zoals de Ilias of de Odyssee.
• Het Latijnse woord voor dactylus is dactylus, dat zelf het spanningspatroon van een dactylus heeft: dac-tyl-us.
• Het tegenovergestelde van een dactylus is een anapest, een metrische voet die bestaat uit twee onbeklemtoonde lettergrepen gevolgd door een beklemtoonde lettergreep (zoals in het woord “un-der-stand”).

Dactyl Uitspraak

Hier lees je hoe je dactyl uitspreekt: dak-til

Dactyls in de diepte

Om dactyls in de diepte te begrijpen, is het handig om een paar andere literaire termen over poëzie goed te begrijpen. We behandelen elk van deze in de diepte op hun eigen respectievelijke pagina’s, maar hieronder is een kort overzicht om het begrijpen van dactyls gemakkelijker te maken.

• Poëzie: Ook wel aangeduid als “vers,” poëzie is een genre van de literatuur die bestaat uit schrijven die is gerangschikt in regels die vaak volgen een patroon van ritme, rijm, of beide. De drie belangrijkste soorten poëzie zijn:
  • Formeel vers: Poëzie met een strikte meter (ritmisch patroon) en rijmschema.
  • Blanco vers: Poëzie met een strikte meter maar zonder rijmschema.
  • Vrije verzen: Poëzie zonder strikte meter of rijmschema.

Spanning: In poëzie verwijst de term klemtoon naar de nadruk die op bepaalde lettergrepen in woorden wordt gelegd. Bijvoorbeeld, in het woord “gelukkig” ligt de nadruk op de eerste lettergreep (“hap”), dus “hap” is de eerste “beklemtoonde” lettergreep en de andere twee lettergrepen (“pi” en “ly”) zijn “onbeklemtoond.”

• Voet: In de poëzie verwijst een “voet” naar de ritmische eenheden die de metrumregels vormen. Een dactylus is een type voet.
• Meter: Een patroon van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen dat het ritme van dichtregels bepaalt. Poëtische meters worden genoemd naar zowel het type als het aantal voeten dat ze bevatten. Bijvoorbeeld, dactylische pentameter is een type meter dat vijf dactyls per regel bevat (vandaar het voorvoegsel “penta,” dat vijf betekent).

Accentueel vs. kwantitatief vers en dactylen

De term dactylus krijgt een andere betekenis, afhankelijk van het type vers waarin het wordt gebruikt: accentueel vers of kwantitatief vers.

• Dactylen in accentueel vers: Accentueel vers is poëzie waarin de meter voortkomt uit de klemtoon, of nadruk, die op bepaalde lettergrepen wordt gelegd. Gedoseerde verzen in het Engels zijn bijna altijd accentuele verzen. Dactylfen in accentueel vers bestaan uit het tot nu toe beschreven beklemtoonde-onbeklemtoonde metrische patroon.
• Dactylfen in kwantitatief vers: Kwantitatieve verzen zijn poëzie waarin de maat wordt afgeleid van de lengte van de lettergrepen, niet van de klemtoon. Hier verwijst “lengte” naar de tijd die nodig is om elke lettergreep uit te spreken. Dactylfen in kwantitatieve verzen bestaan uit drie lettergrepen waarvan de eerste langer wordt uitgesproken dan de laatste twee. Kwantitatieve verzen komen het meest voor in klassieke Griekse en Latijnse poëzie en zijn bijna onmogelijk om in het Engels te schrijven.

Een trucje om te onthouden wat dactylus betekent

Een secundaire betekenis van dactylus is “vinger” of “teen,” en het woord zelf is afgeleid van de Griekse en Latijnse termen voor de drie gewrichten waaruit de vinger is opgebouwd. Net zoals een vinger bestaat uit een lang gewricht dat zich uitstrekt vanaf de basis van je hand, gevolgd door twee kleinere gewrichten, bestaan dactyls in poëtische meter uit een “lange” (beklemtoonde) lettergreep gevolgd door twee “korte” (onbeklemtoonde) lettergrepen. Dus als je ooit vergeet wat dactyl betekent, laat je vingers je dan in de juiste richting wijzen.

Dactyl Voorbeelden

Het lompe ritme van dactylisch metrum wordt wel eens vergeleken met dat van een galopperend paard. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het beroemdste voorbeeld van een gedicht in dactylische maat misschien wel gaat over een gevecht dat door soldaten te paard wordt aangevallen: Alfred Lord Tennyson’s “The Charge of the Light Brigade.” Hier volgen voorbeelden uit dat gedicht en een paar andere waarin dactylische maatsoorten worden gebruikt. In elk voorbeeld hebben we de beklemtoonde lettergrepen rood gemaakt en de onbeklemtoonde lettergrepen groen.

Dactyls in Tennyson’s “The Charge of the Light Brigade”

In dit fragment – de eerste strofe van Tennysons beroemde gedicht “The Charge of the Light Brigade”- kun je duidelijk het beklemtoonde- onbeklemtoonde- onbeklemtoonde metrische patroon zien.

Half league, half a league,
Half a league onward,
All in the valley of Death
Rode the six hundred.
“Voorwaarts, de Lichte Brigade!
Geladen voor de kanonnen!” zei hij.
In de vallei des Doods
Reden de zeshonderd.

Merk wel op dat het dactylische patroon niet strikt gevolgd wordt. Regels 3 en 7 bestaan uit twee dactyllen, maar eindigen met het “extra” één-lettergrepige woord “Dood”. Bovendien eindigen de regels 4 en 8 met het tweelettergrepige woord “honderd,” dat een derde beklemtoonde lettergreep mist, waardoor het geen dactyl maar een trochee is (een voet met twee lettergrepen, beklemtoond-onbeklemtoond). Veel gedichten die in een bepaalde maatsoort geschreven zijn, wijken om stilistische redenen af van het hoofdmetrische patroon – hier roepen Tennysons regels die abrupt eindigen in “Dood” de plotselinge dood op die de soldaten te wachten stond.

Dactyls in Longfellow’s Evangeline

De eerste twee regels van Henry Wadsworth Longfellow’s epische gedicht Evangeline behoren tot de beroemdste dichtregels in dactylische maat.

Dit is het oerwoud. De ruisende dennen en de hemlocks,
Bedekt met mos, en in gewaden groen, onduidelijk in de schemering…

Merk op dat beide regels eindigen op trochees, niet op een dactylus (hem-lock; twi-light). Dit is een ander voorbeeld van een gedicht dat afwijkt van de hoofdmaat.

Dactyls in Whitmans “When Lilacs Last in the Dooryard Bloom’d”

Walt Whitman is vooral bekend om het schrijven van vrije verzen, maar hij injecteerde vaak sporadisch gedoseerde regels in zijn vrije verzen. Hier gebruikt hij een bijna perfecte regel dactylische hexameter, schijnbaar uit het niets – de regels voor en na dit voorbeeld zijn helemaal niet dactylisch.

Ik vluchtte weg naar de schuilplaats van de nacht die niet spreekt,
Dalen naar de oevers van het water, het pad door het moeras in de duisternis,
Naar de plechtige schaduwrijke ceders en spookachtige dennen zo stil.

Een ander klassiek voorbeeld, hoewel niet zo perfect dactylisch als de regel hierboven, is de titel (en openingsregel) van Whitmans gedicht “Out of the Cradle Endlessly Rocking.”

Waarom gebruiken schrijvers dactyllen?

Je zult niet veel luchthartige gedichten vinden die met dactyls zijn geschreven, en eigenlijk ook geen populaire lyrische gedichten die met dactyls zijn geschreven, en dat heeft een goede reden: het dactyluspatroon van beklemtoond-onbeklemtoond-onbeklemtoond (dum-da-da dum-da-da) klinkt van nature zwaar en grandioos, en leent zich bijzonder goed voor serieuze gedichten over oorlog, verovering en verlies. In twee van de beroemdste gedichten geschreven in dactylische maat – Tennyson’s “The Charge of the Light Brigade” en Longfellow’s “Evangeline” – passen de dichters het zware ritme van de dactylus bij hun eveneens zware onderwerpen: een gevecht op leven en dood (Tennyson), en een zoektocht naar een lang verloren liefde (Longfellow).

De dichters van het oude Griekenland en Rome vonden in de dactylus ook een maat die perfect paste bij hun intense onderwerpen. Dactylische hexameter (zes dactylen op een rij per regel) is verreweg de meest voorkomende op dactylus gebaseerde maatsoort en wordt beschouwd als het bepalende metrische patroon van epische gedichten. Homerus’ Ilias en Odyssee, en Virgilius’ Aeneis, misschien wel de drie beroemdste epische gedichten ooit geschreven, gebruiken allemaal dactylische hexameter. Dichters als Homerus en Vergilius kozen voor de dactylische maat, niet alleen vanwege de inherente formaliteit en zwaarte ervan, maar ook vanwege de klank ervan bij het reciteren. Hoewel we tegenwoordig aan epische gedichten denken als boek-lengte geschreven meesterwerken, werden ze meestal hardop uitgesproken in groepsverband, vaak met een vorm van muzikale begeleiding die blijkbaar goed werkte met dactylische maat. Engelse vertalingen van deze epische gedichten zijn meestal niet geschreven in dactylische hexameter, echter, simpelweg omdat het zo moeilijk is om dit in het Engels te doen.

Andere nuttige Dactyl bronnen

• De Wikipedia pagina over Dactyl: Een enigszins technische uitleg, inclusief diverse nuttige voorbeelden.
• De woordenboekdefinitie van Dactyl: Een basis definitie die een beetje over de etymologie van dactyl (spoiler: het is afgeleid van het Grieks en Latijn voor vinger, specifiek de drie gewrichten van de vinger) omvat.
• Dactyls op YouTube
  • Deze voordracht van Tennyson’s “The Charge of the Light Brigade” geeft je een idee van hoe dactylische hexameter klinkt als het hardop wordt voorgelezen.
  • Een origineel lied dat volledig in dactyls is geschreven door “performance poet” Allan Wolf.