Geen pen. Diep in mijn handtas graai ik een paars krijtje. Hé, ik ben een moeder, en ik krabbel grote wasachtige letters op de achterkant van een envelop. Dank de hemel voor het alomtegenwoordige krijtje.
Het object in kwestie is een van de weinige die bestaan. Het is een originele doos met 64 Crayola krijtjes uit 1958. Het is de zeldzame babyboomer die zich er niet zo een herinnert – de eerste doos met de ingebouwde puntenslijper. Het werd vorig jaar aan het National Museum of American History (NMAH) gegeven tijdens een feest in Manhattan’s Rainbow Room ter ere van de 40ste verjaardag van het pakket. Bob Keeshan – Captain Kangaroo – was erbij, en dagenlang verschenen er persberichten. Journalisten waren nostalgisch over de doos met de klassieke groene en gele chevrons.
“Kan een gloednieuwe kleur krijt, Boomer Gray, ver achterblijven?” vroeg een New York Times kop. Wij boomers: zoals alles, denken wij dat wij het krijtje bezitten. Maar de waarheid is dat bijna iedereen die vandaag de dag leeft, waarschijnlijk zijn eerste kleurrijke krullen heeft gemaakt met een Binney & Smith Crayola.
Het was 1903 toen het kleurkrijt zijn debuut maakte. Daarvoor was een kinderkrijtje niet meer dan een staafje gekleurde klei of krijt. Het zag er mooi uit, maar wanneer het op papier werd gezet, gebeurde er niet veel – geen mooi plaatje. Binney & Smith was een kleine, 21 jaar oude firma, eigendom van Edwin Binney en C. Harold Smith. Ze waren al bezig met het maken van kleuren. Zij bezaten de rechten op een lijn van rode ijzeroxiden voor de rode verf die de meeste boeren op hun schuren gebruikten. En ze waren ook verkopers van lampzwart en wit krijt.
Zij behoorden tot de eersten die het eeuwenoude probleem oplosten hoe je een echt zwart zwart kon maken. Het antwoord was duur carbon black. Binney & Smith houdt ervan zichzelf op de borst te kloppen voor het uitvinden hoe het goedkoop kon worden gemaakt. Op de Parijse tentoonstelling van 1900 won het bedrijf een gouden medaille voor zijn koolstofzwarte display.
In 1902 verwijderde het bedrijf het stof uit de Amerikaanse klaslokalen met de uitvinding van het destijds beroemde stofvrije schoolbordkrijt An-Du-Septic. Het nieuwe krijt leverde Binney & Smith nog een gouden medaille op, op de wereldtentoonstelling van 1904 in St. Louis.
Tegen die tijd deden ze goede zaken met de verkoop van hun producten in de Amerikaanse klaslokalen. Naast krijt maakten ze ook potloden van leisteen. Maar scholen konden zich geen kunstenaarskrijt veroorloven. De fabriek in Easton, Pennsylvania, maakte al een goedkoop industrieel markeerkrijt van carbonzwart en duurzame paraffine.
De rest is geschiedenis. Kleur kwam naar de klas. Het was Alice Binney, een voormalig onderwijzeres, die de naam Crayola bedacht. Zij combineerde het Franse woord craie, dat “krijt” betekent met “ola”, afgeleid van “oleaginous”, of “olieachtig”.
Een van de eerste klanten was de regering van de Verenigde Staten, die begon met het verzenden van krijtjes naar scholen in Indianenreservaten. Vandaag de dag is de formulering van de niet-giftige pigmenten en de was, evenals de manier waarop ze de krijtjes hun kenmerkende geur geven, een goed bewaard geheim. Maar sommige basisprincipes zijn duidelijk.
Pigmenten, geproduceerd uit natuurlijke bronnen – leisteen geeft grijs; metalen, zoals ijzer, geven rood; verschillende soorten aarde geven geel en bruin – beginnen als poeders die worden fijngestampt, gemalen, gezeefd, dan geraffineerd en verhit. De temperatuur bepaalt de tint van de kleur. Sinds 1903 zijn er meer dan 600 tinten Crayola krijtjes geproduceerd.
In juni 1990 besloot Binney & Smith acht van haar oude kleuren met pensioen te laten gaan om een aantal van de modernere, helderdere kleuren te maken waar kinderen naar op zoek leken te zijn in hun artistieke paletten. Niet zo snel, zeiden een paar van Crayola’s veteraan fans. Op een ochtend, een paar weken later, arriveerden Binney & Smith executives op hun hoofdkwartier om demonstranten aan te treffen die protesteerden tegen de beslissing. De RUMP’s, of Raw Umber and Maise Preservation Society, en de CRAYON’s, of Committee to Reestablish All Your Old Norms, hadden hun kiezers snel gemobiliseerd. Toen de oude kleuren later dat jaar opnieuw werden uitgebracht in een speciale herdenkingscollectie voor de feestdagen, waren de groepen gerustgesteld. Niet al te lang geleden werd “indian red” de derde Crayola kleur die een nieuwe naam kreeg, toen Binney & Smith besloot dat, ook al verwees de naam naar het pigment uit India, de gevoeligheid een nieuwe naam nodig had. De nieuwe naam, “kastanje”, gekozen door de klanten van Crayola, lijkt nogal saai als je het vergelijkt met de namen die op de tweede plaats kwamen – “baseball-mitt brown” en “the crayon formerly known as indian red”. In 1958 werd “Pruisisch blauw” omgedoopt tot “middernacht blauw”, omdat de meeste kinderen nog nooit van Pruisen hadden gehoord. En in 1962 werd “vlees” omgedoopt tot “perzik.”
Terug in het National Museum of American History ligt in een grote lade de uitgebreide collectie kleurpotloden van het museum, variërend van de allervroegste tot enkele van de meer recente, waaronder zelfs versies met fruitgeur. Er is een doos, gedateerd 1912, met een afbeelding van Peter Paul Rubens. “Ongeëvenaard voor schetsen in de open lucht”, staat er op de zijkant, een verwijzing naar de opkomende populariteit van het impressionisme. Binney & Smith bracht het eerst op de markt in twee richtingen: naar kunstenaars en naar schoolkinderen. Hier is de schoolkamer versie: “Goed in elk klimaat, gecertificeerd niet-toxisch.”
Hier is een prachtig rond houten bakje dat eruit ziet als een tandenstokerhouder, vol met kleurpotloden. En hier is een prachtig bewerkt houten kistje, waarvan de zwaluwstaartconstructie het doet denken aan een schatkist. De conservator zegt dat het een schat is. Het is gevuld met de 1941-57 fabrieksstandaards – de meesterkrijtjes, zo je wilt. En daar naast de standaards staat een doos met de hedendaagse “Multicultural My World Colors Crayons.” De geur van paraffine bombardeert me. Het reukorgaan treedt in werking. De hypothalamus gaat aan. Kijk uit! Daar komen ze – jeugdherinneringen!
Die bekende geur – een onderzoek van Yale University naar geurherkenning rangschikte kleurpotloden ooit als nummer 18 van de 20 meest herkenbare geuren voor Amerikaanse volwassenen. Wanneer ik Binney & Smith’s zeven hectare grote fabriek in Fork’s Township, nabij Easton, bezoek, geeft die geur me het gevoel dat ik weer 8 jaar oud ben. De fabriek draait op volle toeren om te produceren voor het terug-naar-school seizoen. Drie miljard krijtjes worden hier per jaar gemaakt. Houten pallets, elk opgestapeld met dozen krijtjes die wachten om verpakt te worden, staan langs de muren. Buiten de fabriek staat een rij opslagtanks van twee verdiepingen met vloeibare paraffine, die in vaten wordt gepompt en gemengd met gekleurd pigmentpoeder.
Krijtvervaardiger Michael Hunt, uit Bangor, Pennsylvania, laat me zien hoe het al sinds het prille begin gaat. Naast de paraffine en het pigment, vertelt Hunt me, bevat het krijt ook talk. “Het is net als het meel in een cake mix, het geeft het textuur. Zijn leren werkmanslaarzen zijn gevlekt met oranje was. We dragen allebei een veiligheidsbril omdat de was die hij uit zijn vat in een 40-pond emmer pompt 240 graden Fahrenheit is. “Soms spat er een beetje op mijn gezicht,” vertelt hij me. “Het prikt een beetje, maar het koelt vrij snel af.” Hij tilt de emmer behendig onder het vat vandaan en morst de was over de koeltafel, een zachte golf rolt over de bovenkant als de was zich in de vormen nestelt – 74 rijen van acht. We maken de reusachtige “My First Crayons” die gemakkelijk in de handjes van kleuters passen.
We wachten de 7 1/2 minuut tot de was is afgekoeld. Als de timer afgaat, kondigt Hunt aan dat de krijtjes klaar zijn. Hij haalt een snijapparaat over de bovenkant van de vormtafel en scheert de extra was weg. Dan legt hij de opvangbak er voorzichtig overheen, de gaatjes op een rij. Hij raakt een knop aan, activeert een druk van onderaf, en de krijtjes komen zachtjes omhoog in de opvangbak. Met gemak hijst Hunt de tweeënhalve meter lange bak met krijtjes naar de sorteertafel achter hem en dumpt de krijtjes daar. Bij inspectie trekt hij een paar nutteloze resten uit de rijen en met een houten peddel begint hij de krijtjes van de tafel naar een inpakapparaat te verplaatsen. Het hele ouderwetse proces neemt ongeveer 15 minuten in beslag.
Niet al te ver weg is een modernere, continue productie gaande, waarbij een roterende vormtafel al Hunt’s handwerk mechanisch doet. De machine maakt kleurpotloden in standaardformaat. Aan de ene kant gaat het materiaal erin, aan de andere kant ontvangt operator Elizabeth Kimminour tientallen van de dunne, in papier verpakte producten. Ze legt ze netjes in kartonnen dozen om ze naar de verpakkingsfabriek te sturen. En dat is waar ik een glimp opvang van de beroemde doos van 64 die wordt geproduceerd. Klikkende en zoemende fabrieksmachines zijn eindeloos fascinerend voor degenen onder ons die ze zelden in actie zien. Grijpers veranderen op mysterieuze wijze platte vellen bedrukt karton in dozen, terwijl plastic slijpers, opgesteld als soldaten op een parade, ze precies op een wiel laten vallen dat ze in passerende dozen spuit, die op de een of andere manier onderweg eindigen met krijtjes erin.
Binney & Smith is tegenwoordig eigendom van Hallmark Cards. En dat bedrijf bewaakt het Crayola handelsmerk nauwlettend. (Mevrouw Crayola Walker uit Bellow Falls, Vermont, en mevrouw Crayola Collins uit Pulaski County, Virginia, kregen echter toestemming om de naam te “lenen”). Veel bedrijven, vooral buitenlandse, zouden graag munt willen slaan uit de Crayola faam, en copycatters proberen voortdurend te stelen. In de collectie van de NMAH bevindt zich een voorbeeld van zo’n poging – een feesttas die er erg Crayola uitziet, maar het niet is. Licenties van het handelsmerk zijn echter gebruikelijk, met producten variërend van software video’s, lakens en beddengoed, tot rugzakken, behang en muurverf, en zelfs schoenen die eruit zien als een doos kleurpotloden.
Terug thuis met mijn kinderen en een buurkind, kondig ik aan dat we gaan kleuren. Ik haal drie doosjes van 64 uit een tas en geef elk kind er een. In een mum van tijd gaan hun ijverige geesten – hun hele lichamen – helemaal op in hun werk.
Ik herinner me dat ik in de Binney & Smith literatuur las dat Grant Wood, die later de iconische American Gothic schilderde, als kind begin 1900 meedeed aan een kleurwedstrijd van Crayola en won. Het zonlicht valt door het raam naar binnen en vertaalt de kleur naar het zicht. Claire maakt een regenboog. Ze pakt een kleurpotlood. “Dit is ‘distel’. Dat is wat Iejoor eet.” Daarna kiest ze ‘paardenbloem’, ‘bosgroen’, ‘hemelsblauwe blauweregen’ en ‘kietel me roze’. Patsy tekent een portret van Jessie, en Jessie tekent de bloemenvaas op de theekar. Ik probeer me de innerlijke werking van hun creativiteit voor te stellen. Optische beelden worden geregistreerd op de kleine netvliezen aan de achterkant van hun ogen, elektronische signalen reizen via de oogzenuwen naar hun hersenen, de signalen worden geïnterpreteerd en berichten worden teruggestuurd. Plotseling kom ik uit mijn mijmeringen als Jessie, nadenkend over het rode krijtje in haar hand, zegt: “Ik vraag me af wie heeft besloten dat rood eigenlijk ‘rood’ moet zijn?” En dan denkt ze even na en zegt: “Denk je dat het George Washington was?”