Hoewel wetenschappers al eeuwen bekend zijn met het principe van het scheermes van Occam, werd het meer bekend bij het grote publiek nadat in 1997 de film Contact uitkwam. De film, gebaseerd op een roman van Carl Sagan en met Jodie Foster als SETI-wetenschapper Dr. Ellie Arroway in de hoofdrol, gaat over de eerste bevestigde communicatie die op aarde wordt ontvangen door buitenaardse intelligentie.
De communicatie wordt uiteindelijk ontdekt als een diagram om een transporter te bouwen, die Ellie gebruikt om door een reeks wormgaten te reizen om een van de buitenaardse wezens te bezoeken die het transport mogelijk maakte, in een eerste stap in de richting van interstellaire ruimtereizen.
Als Ellie terugkeert, schat ze dat ze ongeveer 18 uur weg was, om er vervolgens achter te komen dat in Aardse tijd, het leek alsof ze nooit was vertrokken. Haar verhaal wordt in twijfel getrokken, vooral als blijkt dat haar opname-apparaat alleen maar ruis heeft opgenomen.
Als Ellie de anderen ervan probeert te overtuigen dat ze echt door de tijd heeft gereisd, wordt ze herinnerd aan het principe van het scheermes van Occam: dat de makkelijkste verklaring meestal de juiste is. Dat betekent dat ze waarschijnlijk nooit is weggegaan.
Nog voor het einde van de film wordt onthuld dat ze ongeveer 18 uur statisch heeft opgenomen.
Het principe van het scheermes van Occam wordt over het algemeen toegeschreven aan William of Ockham (ook wel gespeld als Occam) (ca. 1285 – 1348), een Engelse theoloog, logicus, en Franciscaner broeder. In de termen van William of Occam schreef hij in het Latijn: “Numquam ponenda est pluralitas sine necessitate,” of “Meervoudigheid mag nooit zonder noodzaak worden gesteld.”
Het basisprincipe werd echter al door Aristoteles (“het beperktste, indien toereikend, verdient altijd de voorkeur”) en Ptolemaeus (“wij beschouwen het als een goed principe om de verschijnselen te verklaren door de eenvoudigst mogelijke hypothese”) geformuleerd. Het wordt ook in verband gebracht met het werk van Isaac Newton (we moeten niet meer oorzaken van natuurlijke dingen toelaten dan die oorzaken die zowel waar zijn als voldoende om hun verschijningen te verklaren).
Hoewel de ware oorsprong van het scheermes van Occam betwistbaar is, krijgt Willem van Ockham historisch gezien de eer, voor een groot deel dankzij de geschriften in 1852 van Sir William Hamilton, 9e Baronet, een Schotse metafysisch filosoof die als eerste de term “scheermes van Occam” bedacht.
Het scheermes van Occam wordt gebruikt als een heuristiek, of “vuistregel” om wetenschappers te leiden bij het ontwikkelen van theoretische modellen. De term “scheermes” verwijst naar het “wegscheren” van onnodige aannames bij het onderscheiden van twee theorieën. Het scheermes van Occam wordt, naast vele andere wetenschappelijke toepassingen, gebruikt in de biologie om evolutionaire veranderingen vast te stellen, en in de geneeskunde om diagnoses te stellen.
Hoewel Occam’s scheermes een nuttig instrument is, is het bekend dat het wetenschappelijke vooruitgang soms in de weg staat. Het werd gebruikt om simplistische (en aanvankelijk onjuiste) verklaringen te accepteren voor meteorieten, bolbliksem, continentale drift, atoomtheorie, en DNA als drager van genetische informatie. Toen er echter meer onderzoek werd gedaan en meer bewijsmateriaal aan het licht kwam, ontstonden er nieuwe theorieën op basis van de nieuwe informatie.
Het scheermes van Occam gaat niet noodzakelijkerwijs uit van de eenvoudigste theorie, of die nu goed of fout is; het is geen voorbeeld van eenvoud omwille van de eenvoud. Het is geen voorbeeld van eenvoud omwille van de eenvoud. Het probeert alleen maar om door de warboel heen te snijden om de beste theorie te vinden, gebaseerd op de beste wetenschappelijke principes en kennis van dat moment.
Het valt te betwijfelen of Willem van Occam, toen hij dit principe poneerde, wist dat hij een populaire slogan zou creëren. Behalve in de film Contact, is het principe ook genoemd in de televisieprogramma’s The X-Files, Fringe, House (in een aflevering genaamd “Occam’s Razor”), en Castle als een manier om de meest logische oplossing te vinden voor een onlogisch probleem. Het scheermes van Occam is onderdeel geworden van de populaire media, om te worden gebruikt als een wetenschappelijk middel om meer fantasievolle en dubieuze verklaringen voor vreemde fenomenen die de helden van dergelijke shows tegenkomen, maar waarvoor geen eenvoudige verklaring bestaat, te dwarsbomen.