Landschap, Water en Klimaatinformatie
Landschap | Water | Klimaat
Ligging
De Sahara, die een groot deel van het noordelijke derde deel van het Afrikaanse continent beslaat, of zo’n 3.De Sahara-woestijn, de grootste woestijn ter wereld, strekt zich uit van de Atlantische Oceaan in oostelijke richting tot aan de Nijl en de Rode Zee, en van het Atlasgebergte in Marokko en de kusten van de Middellandse Zee in zuidelijke richting tot aan de savanne die de Sahel wordt genoemd. De Sahara-woestijn is meer dan 16 keer zo groot als Frankrijk en bedekt bijna geheel Mauritanië, de Westelijke Sahara, Algerije, Libië, Egypte en Niger; de zuidelijke helft van Tunesië; en de noordelijke delen van Mali, Tsjaad en Soedan.
De Sahara-woestijn heeft gevolgen voor bijna alle landen van Noord-Afrika.
Landschap
De topografische kenmerken van de Sahara, “het levende Afrika” genoemd, omvatten niet alleen de iconische zandduinenvelden, maar ook dorre bergen, plateaus, met zand en grind bedekte vlakten, ondiepe bekkens en grote oasedepressies. Het hoogste punt is de Mount Koussi in Tsjaad (een uitgedoofde vulkaankrater die op zijn top 11.204 voet boven de zeespiegel uitsteekt), en het laagste punt is de Qattera depressie in Egypte (een oase depressie die op het diepste punt 436 voet onder de zeespiegel ligt).
De legendarische duingebieden van de Sahara, die slechts ongeveer 15 procent van de totale oppervlakte van de woestijn beslaan, liggen voornamelijk in de noordelijke centrale regio, in de landen Algerije en Libië. De meeste zandduinen – door wind en zwaartekracht gevormde zandheuvels en -ruggen – hebben een aan de windzijde gelegen of “backslope” oppervlak en een aan de lijzijde gelegen of “slipface” oppervlak. De heersende wind drijft het zand tegen de helling op totdat het een top bereikt en dan bezwijkt onder de aantrekkingskracht van de zwaartekracht, waarbij het zand langs de helling naar beneden stort. De wind kan in zijn kielzog gegolfde oppervlakken achterlaten.
Saharaanse duinen gezien vanaf de oostelijke rand van Marokko.
De duinen nemen gevarieerde en complexe vormen aan. Enkele voorbeelden zijn:
- Crescente duinen, die armen of “hoorns” hebben die benedenwinds wijzen en de slipvlakte omhelzen. Deze duinen ontstaan als de wind gedurende een langere periode uit dezelfde richting waait.
- Lineaire duinen, die een lange, rechte of licht golvende vorm hebben, die zich kilometers lang kan uitstrekken. Zij ontstaan bij wind uit een van beide richtingen.
- Transversale duinen, die scherp gekamde, ruwweg sabelvormige vormen hebben die parallel liggen en bijna duizend voet hoog kunnen worden en zich over een lengte van meer dan honderd mijl kunnen uitstrekken. Zij vormen zich op een lijn met een overheersende wind die gedurende een langere periode van richting is veranderd en het zand van eerdere duinen heeft herverdeeld.
- Sterduinen, die bestaan uit centrale piramidale heuvels met drie of meer uitwaaierende armen, elk met een helling aan de achterkant en een glijvlak. De stervormige duinen ontstaan bij wind uit verschillende richtingen.
- Koepelduinen, die cirkel- of ovaalvormige heuvels hebben, die verrassend genoeg geen helling aan de achterkant of een glijdend oppervlak hebben. Ze komen zelden voor en worden meestal gevormd aan de bovenwindse randen van duingebieden.
De duinen, met hun verschillende vormen, roepen veel vragen op over de dynamiek van hun vorming.
De bekendste kenmerken van de Sahara zijn de ergs, of zandduinenzeeën, maar het grootste deel ervan is eigenlijk hamada, of rotsplateau.
Water
De Sahara heeft slechts twee permanente rivieren en een handvol meren, maar het heeft aanzienlijke ondergrondse reservoirs, of aquifers.
De permanente rivieren zijn de Nijl en de Niger. De Nijl ontspringt in Centraal-Afrika, ten zuiden van de Sahara, en stroomt noordwaarts door Soedan en Egypte en mondt uit in de Middellandse Zee. De Niger ontspringt in West-Afrika, ten zuidwesten van de Sahara, stroomt noordoostwaarts naar Mali en de woestijn, draait dan naar het zuidoosten, door Nigeria, en mondt uit in de Golf van Guinee.
De Sahara heeft zo’n 20 of meer meren, maar slechts één met drinkbaar water – het uitgestrekte maar ondiepe Tsjaadmeer, een voortdurend uitdijend en krimpend waterlichaam dat ligt in het land Tsjaad, aan de zuidelijkste rand van de Sahara. Andere meren bevatten een zilte stoofpot van ondrinkbaar water.
De watervoerende lagen in de Sahara liggen vaak net onder het oppervlak van intermitterende afwateringskanalen, “wadi’s” genaamd, die in bergketens ontspringen en uitmonden in de woestijnbodem. De watervoerende lagen lozen soms een deel van hun water aan de oppervlakte op plaatsen die “oases” worden genoemd en die zich meestal bevinden in de onderste punten van depressies aan de oppervlakte.
Opname van de Sahara-woestijn, mogelijk gemaakt door het MODIS-instrument (Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer) van de NASA. Gegevens verzameld van juni tot en met september 2001
Klimaat
De Sahara heeft een van ’s werelds strengste klimaten. Kenmerkend voor het Sahara-landschap is de zeer beperkte tot vrijwel ontbrekende neerslag, de krachtige en grillige winden en de grote temperatuurverschillen.
Overal in de woestijn valt jaarlijks gemiddeld niet meer dan een paar centimeter neerslag, op veel plaatsen zelfs veel minder. In sommige gebieden kan het een aantal jaren helemaal niet regenen. Dan kan er enkele centimeters regen vallen in een stortbui. Dan kan het weer een aantal jaren helemaal niet regenen.
De heersende wind, die het hele jaar vanuit het noordoosten naar de evenaar waait, is de oorzaak van de dorheid van de woestijn. Als de wind zuidwestwaarts beweegt, warmt de lucht op, waardoor vocht verdampt dat anders als neerslag zou kunnen vrijkomen. Plaatselijk worden zand- en stofdeeltjes door de hete wind vaak van de woestijnbodem opgetild en als stofduivels door de koelere lucht omhoog gestuwd of als felle en verblindende stofstormen naar het zuidwesten gestuwd.
In de zomer stijgt de luchttemperatuur overdag in de Sahara vaak tot ver boven de 100 graden Fahrenheit. De hoogste luchttemperatuur die meteorologen ooit hebben gemeten – 136 graden – deed zich voor in Azizia, Libië, op 13 september 1922. Onder een heldere hemel kan de temperatuur ’s avonds 40 graden of meer dalen. In de winter kan het vriezen in de noordelijke Sahara, en milder worden in de zuidelijke Sahara.
Een van de meest legendarische en meedogenloze gebieden ter wereld, de Sahara – het Arabische woord voor “woestijn” – roept een aangrijpend gevoel op van tijd en natuurkracht, van oudheid en legende, van verwondering en mysterie. Het is het decor geweest voor enkele van de meest scharnierende hoofdstukken in de westerse geschiedenis.
door Jay W. Sharp
Meer over de Sahara’s Wildlife en Cultuur.
Wildlife | Plants| People & Cultures| Interesting Facts
Desert Camping Sahara Style
The Life and Love of Sand Dunes
Andere woestijnen:
Australië’s Grote Zandwoestijn
De Gobiwoestijn
De Chihuahan-woestijn
De Great Basin-woestijn
De Mojave-woestijn
De Sonoran-woestijn