n/a
Materialisme: alles bestaat uit atomen, ook goden en de ziel. Een deïstisch soort polytheïsme: de goden bestaan, maar trekken zich niets aan van de mens. Alles is gemaakt van atomen, inclusief goden en de ziel. Geen leven na de dood.
none
Brieven en belangrijkste leerstellingen van Epicurus
Epicurisme is een oud-Grieks filosofisch systeem, onderwezen door Epicurus. Het benadrukte het doel van een gelukkig en tevreden leven in het hier en nu, waarbij zowel bijgelovige angst voor de goden als ideeën over een leven na de dood werden verworpen.
Hoewel het moderne gebruik van de term “Epicurist” wordt geassocieerd met het gezegde “Eet, drink en wees vrolijk”, pleitte het Epicurisme niet voor het eenvoudig nastreven van lichamelijk genot en verschilde het sterk van het hedonisme.
Geschiedenis
Het leven van Epicurus is bekender dan dat van al zijn tijdgenoten en hij is meer een “persoonlijkheid” dan welke andere filosoof uit de oudheid dan ook, met uitzondering van Socrates. 2 Hij werd geboren in 341 VC in de Atheense kolonie Samos. In 307 of 306 VC vestigde hij zich in Athene, waar hij een huis met een tuin kocht. Hier verzamelde hij een groep discipelen en onderwees hij de “filosofie van de tuin”.
Epicurus en zijn discipelen vormden een hechte gemeenschap en leefden een sober en tevreden leven in afzondering op zijn landgoed. Hij liet zowel vrouwen als slaven toe tot zijn gemeenschap, wat, samen met zijn afzondering en “atheïsme”, waarschijnlijk heeft geleid tot de geruchten en de kritiek die over zijn school de ronde deden. Epicurus was een vaderfiguur voor zijn leerlingen en schreef brieven met instructies aan de Epicurische gemeenschappen die hij had gevormd.
Epicurus stierf in 270 v.Chr. Zijn volgelingen vierden zijn geboortedag en gaven hem eerbetonen als aan een god. In zijn school ontstond geen latere belangrijke figuur, en in tegenstelling tot de veranderingen die in andere filosofische scholen gebruikelijk waren, werd het Epicurisme gekenmerkt door een conservatieve tendens in het behouden van de leer van de stichter.
Epicurisme was zeer invloedrijk in de Hellenistische Tijd. De Epicuristen en de Stoïcijnen waren de voornaamste rivalen voor de trouw van de ontwikkelde mensen in deze periode. Beiden hadden een blijvende invloed, maar het Stoïcisme, met zijn actieve betrokkenheid bij het openbare leven (de filosofie van het portaal in plaats van de tuin), sprak uiteindelijk meer individuen aan en had meer invloed.
Teksten
Epicurus zou zo’n 300 geschriften hebben geschreven, maar daar is weinig van bewaard gebleven. Zijn leer is bewaard gebleven in drie brieven en een verzameling van 40 stelregels die de “voornaamste leerstellingen” (Kyriae doxai) worden genoemd. De werken van Philodemus, een epicurist uit de 1e eeuw v.C., die in Herculaneum zijn ontdekt, en een grote inscriptie uit de 2e eeuw in Lycië, hebben onze kennis van Epicurus en zijn leer verder vergroot.
Geloof
icurus onderwees een materialistische kijk op het universum: de hele natuur bestaat uit materie en ruimte. Alle materie is deelbaar tot op het niveau van atomen (Grieks voor “ondeelbaar”). Deze zijn eeuwig; noch geschapen, noch vernietigd. Ze kunnen niet gezien of gevoeld worden met de zintuigen, maar ze hebben wel grootte, vorm, gewicht en beweging. De atomen werken volgens de natuurwetten. Er is dus geen schepping en geen doel in de natuur.
Epicurus verwierp ook het geloof in een leven na de dood. De ziel is ook gemaakt van atomen, zij het van een subtieler soort dan het lichaam. 3 Lichaam en ziel moeten worden verenigd om leven te geven; wanneer het lichaam sterft, valt ook de ziel uiteen. Daarom is er geen reden om bang te zijn voor de dood of voor een toekomstige straf.
Epicurus geloofde wel in de goden. De visioenen van goden in dromen en de universele mening van de mensheid bewezen hun bestaan. Maar hij beschouwde hen als gemaakt van atomen zoals al het andere (onsterfelijk omdat hun lichamen niet oplossen) en levend in een gelukkige, onthechte samenleving buiten contact met de mens. Er is dus geen plaats voor voorzienigheid, gebed of angst voor de goden. Epicurus zag religie als een bron van angst; het uitbannen van religie maakte gemoedsrust mogelijk. Men zou van hem kunnen zeggen dat hij “een theologie zonder religie” had. 4
Het Epicuristische doel van het leven is gemoedsrust, geluk en genot. Maar het Epicuristische streven naar genot was noch hedonisme noch zelfverwennerij. Epicurus bevorderde in de eerste plaats de genoegens van de geest, vriendschap en tevredenheid. Epicurus merkte op dat het de menselijke natuur is om genot te zoeken en pijn te vermijden, en maakte dit tot de basis van zijn richtlijnen voor het leven.
We moeten ons oefenen in de dingen die geluk brengen, want als dat aanwezig is, hebben we alles, en als dat afwezig is, zijn al onze daden erop gericht om het te bereiken. (Epicurus, Brief aan Menoeceus) Hij moedigde het zoeken naar de hoogste kwaliteit van genot aan, wat zelden de onmiddellijke bevredigingen van het hedonisme zijn. Epicurus beoordeelde genot en pijn aan de hand van drie criteria:
- intensiteit – sterkte van het gevoel
- duur – duur van het gevoel
- zuiverheid – d.w.z. genot zonder pijn
Daarom was er voor Epicurus “geen reden om vandaag te eten, te drinken en vrolijk te zijn als je er morgen hoofdpijn van krijgt.” 5 Overdrijven in eten of drinken zou niet hoog scoren op duur of zuiverheid van genot. Genoegens die beginnen met pijn zijn ook inferieur: eten is een genot maar het begint met de pijn van honger; seks is een genot maar het begint met de pijn van verlangen. Deze genoegens zijn niet zo “zuiver” als die welke geheel gekenmerkt worden door de afwezigheid van pijn, zoals rust, een goede gezondheid, en het gezelschap van vrienden.
Net zoals genot niet blindelings moest worden nagestreefd, zo moet niet alle pijn worden vermeden. Soms brengt het verdragen van pijn meer genot, zodat het de moeite waard is. En omdat genot en pijn kwantitatief worden gemeten, kan pijn worden verdragen in de wetenschap dat er meer genot is ervaren. Zo kon Epicurus, die zijn hele leven leed aan een slechte gezondheid, op zijn sterfbed zeggen:
Een gelukkige dag is dit waarop ik u schrijf… De pijnen die ik voel… kunnen niet groter zijn. Maar tegenover dit alles staat het geluk dat de ziel ervaart bij de herinnering aan onze gesprekken uit een voorbije tijd. 6 Het hoogste goed in het Epicurisme is ataraxia, een rust die wordt verkregen door de afwezigheid van onrust. En het hoogste positieve genoegen van was een gemeenschap van goede vrienden. Het biedt beschutting aan de angstigen en geeft het genoegen van kameraadschap. Zo verving hij het verlies van de goden en het burgerlijke leven door de band die tussen vrienden bestaat.
Praktijken
Om het beste genot te bereiken en pijn te voorkomen, raadde Epicurus zijn discipelen aan een rustig, geheimzinnig leven te leiden, los van de maatschappij, waarbij verantwoordelijkheden in het openbare leven (zoals het bekleden van een ambt) of het sociale leven (zoals trouwen) vermeden worden. Dit vermijdt de pijn van ambitie en angst veroorzaakt door anderen.
Interessant is dat Epicurus, ondanks zijn afwijzing van de goden als iets dat van invloed zou zijn op het menselijk leven, zijn volgelingen aanmoedigde de goden te aanbidden. Dit is deels omwille van de conformiteit, maar ook omdat de goden volmaakte wezens zijn die aanbidding en eer verdienen. Bovendien beleven mensen een esthetisch genoegen aan het aanschouwen van hun volmaakte bestaan.