Epitaf

Definitie van Epitaaf

In de literatuur is een epitaaf een kort geschreven eerbetoon in poëzie of proza ter nagedachtenis aan een overledene. De meer gebruikelijke definitie van epitaaf is die van de inscriptie op een grafsteen. Epitaafs kunnen door iedereen worden geschreven, ook door de overledene zelf, ter voorbereiding op een naderend overlijden. William Shakespeare is een van de vele dichters die zijn eigen grafschrift van tevoren heeft geschreven; sommige andere schrijvers hebben grafschriften op hun grafsteen staan die citaten uit hun werk zijn, maar die zij niet noodzakelijkerwijs hebben gespecificeerd.

Het woord epitaaf komt van het Griekse woord ἐπιτάφιος (epitaphios), dat “een begrafenisrede” betekent, oorspronkelijk van de woorden ἐπί (epi), dat “bij, over” betekent en τάφος (taphos), dat “tombe” betekent.”

Gemeenschappelijke voorbeelden van epitaaf

Er zijn veel beroemdheden met beroemde grafzerken. Hier zijn enkele opmerkelijke grafschriftvoorbeelden:

• “Dat is alles mensen.”-Mel Blanc, de man die de stemmen insprak van Bugs Bunny, Porky Pig, Yosemite Sam, etc
• “Morgen is het allerbelangrijkste in het leven. Komt om middernacht heel schoon bij ons binnen. Het is perfect als het arriveert en het legt zichzelf in onze handen. Het hoopt dat we iets geleerd hebben van gisteren.” – John Wayne, uit een interview dat hij gaf. Oorspronkelijk wilde hij dat zijn grafschrift zou luiden: “Feo, Fuerte, y Formal,” wat betekent: “Lelijk, Sterk, en Waardig.”
• “Als ik vleugels van de morgen neem, en verblijf in de uiterste delen van de zee.”-Charles A. Lindbergh
• “The Best Is Yet To Come.”-Frank Sinatra
• “Free at Last, Free at Last / Thank God Almighty / I’m Free at Last.”-Reverend Doctor Martin Luther King, Junior

Betekenis van epitaaf in literatuur

Er zijn drie betekenissen waarin epitaafs met literatuur verbonden zijn. De eerste is misschien wel de zeldzaamste; dit is een scène in een verhaal waarin personages een fictief grafschrift tegenkomen of erop reageren, dat alleen voor het doel van het verhaal is gemaakt. Er zijn ook grafschriften die korte gedichten zijn, geschreven voor een overledene, die niet noodzakelijk bedoeld zijn om op een grafsteen te worden geschreven. Dan zijn er nog gedichten die op echte grafstenen van schrijvers zijn geschreven. Vaak zijn deze gedichten citaten van de schrijvers zelf, of soms van andere beroemde schrijvers. Dit is een veel voorkomende vorm van epitaaf, en het dient om een belangrijke gedachte, citaat, of thema van het leven en werk van de schrijver te benadrukken.

Voorbeelden van epitaaf in de literatuur

Voorbeeld #1

“Niets van hem dat vervaagt / Maar een zee-verandering ondergaat / In iets rijks en vreemds.”-Percy Bysshe Shelley

Het grafschrift op Percy Bysshe Shelley is een citaat van William Shakespeare. Toen Shelley stierf had hij in Italië rondgevaren op een schip dat hij Ariel had gedoopt, naar het personage uit Shakespeare’s toneelstuk The Tempest. Ironisch genoeg zonk Ariel in een storm, wat natuurlijk de eerste gebeurtenis is in The Tempest. Het is dan ook passend dat de woorden op Shelleys grafsteen afkomstig zijn uit Ariels lied “Full Fathom Five”, dat als volgt luidt:

Vol vijf vademen ligt uw vader;
Van zijn botten is koraal gemaakt;
Dat zijn parels die zijn ogen waren;
Niets van hem vervaagt,
maar ondergaat een verandering van zee
in iets rijks en vreemds.
Zee-nimfen luiden ieder uur zijn klok:
Ding-dong.
Hoor! Nu hoor ik ze – Ding-dong, bel.

Voorbeeld #2

Onder de wijde en sterrenhemel
Graaf het graf en laat mij liggen.
Gelukkig leefde ik en gaarne stierf ik,
En ik legde mij neer met een wil.

Dit is het vers dat u voor mij grave:
Hier ligt hij waar hij verlangde te zijn;
Huis is de zeeman, thuis van de zee
En de jager van de heuvel.

(“Requiem” van Robert Louis Stevenson)

Robert Louis Stevenson’s eigen grafsteen is versierd met zijn volledige, twee-stanza gedicht “Requiem.” Zoals veel voorbeelden van grafschriften zitten er ook in dit gedicht een paar heel slimme momenten, zoals de dubbele betekenis in Stevensons regel “I laid me down with a will.”

Voorbeeld #3

“Quoth the raven, ‘Nevermore'”-Edgar Allen Poe

Het grafschrift op de grafsteen van schrijver Edgar Allen Poe komt uit misschien wel zijn beroemdste gedicht, “The Raven.” Deze regel, Quoth the raven, ‘Nevermore’ wordt vaak herhaald in het gedicht en dient om een gevoel te geven van de finaliteit van de dood. Het heeft ook iets spookachtigs en gothisch, wat past bij Poe’s schrijfstijl.

Voorbeeld #4

“So we beat on, boats against the current, borne back ceaselessly into the past.”-F. Scott Fitzgerald

Het citaat op de grafsteen van F. Scott Fitzgerald is de prachtige slotregel uit zijn beroemdste en meest duurzame roman, The Great Gatsby. Dit is misschien ook wel zijn beroemdste citaat uit een van zijn werken. In tegenstelling tot sommige voorbeelden van grafschriften, zoals dat van Robert Louis Stevenson hierboven, gaat dit citaat niet expliciet over de dood. Toch is het gevoel van nostalgie en sentimentaliteit hier sterk, en het spreekt ook over de manier waarop de literatuur tegelijkertijd vooruit en achteruit gaat. Zelfs na de dood van de auteur gaat de literatuur door terwijl ze de lezer terugvoert naar het verleden.

Voorbeeld #5

Ik huldig uw leer van Memento Mori.
En als een grafschrift mijn verhaal zou zijn
zou ik een kort grafschrift klaar hebben voor mijn eigen.
Ik zou op mijn steen geschreven hebben:
Ik had een minnaarsruzie met de wereld.

(“The Lesson for Today” van Robert Frost)

Robert Frost’s prachtige maar zeldzame gedicht “The Lesson for Today” bevat vele overpeinzingen over de betekenis van leven en dood. Hierboven staat een fragment uit de laatste strofe, nadat de verteller van het gedicht de graven van andere mannen heeft bezocht en hun grafschriften heeft voorgelezen. De echte grafsteen van Robert Frost draagt de laatste regel “I had a lover’s quarrel with the world,” die zo beroemd is geworden als losstaand citaat uit het gedicht.

Voorbeeld #6

“Voordat ik dichter bij die steen kom waar jij naar wijst,” zei Scrooge, “beantwoord me dan één vraag. Zijn dit schaduwen van de dingen die komen gaan, of zijn het slechts schaduwen van de dingen die komen kunnen?”

De Geest wees nog steeds naar beneden, naar het graf waar hij bij stond.

“De levensloop van de mens is een voorafschaduwing van een bepaald doel, waartoe die, als hij volhardt, moet leiden,” zei Scrooge. “Maar als het pad wordt verlaten, verandert het doel. Zeg dat het zo is met wat je me laat zien.”

De Geest was onwrikbaar als altijd.

Scrooge kroop er naar toe, bevend als hij ging; en de vinger volgend, las hij op de steen van het verwaarloosde graf zijn eigen naam, EBENEZER SCROOGE.

(A Christmas Carol van Charles Dickens)

Er zijn niet veel grafstenen die een grote rol spelen in literaire werken. In Charles Dickens’ A Christmas Carol staat echter een heel belangrijk voorbeeld van een grafschrift. Het personage Ebenezer Scrooge krijgt bezoek van drie geesten, die hem Kerstmis van vroeger laten zien, Kerstmis van nu, en, in een voorbeeld van een flash forward, de Kerstmis die nog moet komen. Scrooge is bang voor wat er van zijn leven terecht zal komen, en niet meer dan wanneer hij zijn eigen grafsteen ziet. Zijn graf is verwaarloosd, en er staan geen speciale woorden ter nagedachtenis aan hem, behalve zijn eigen naam. Scrooge’s afschuw over zijn dreigende val in de vergetelheid is een van de belangrijkste redenen waarom hij besluit zijn leven te beteren voor het te laat is.

Voorbeeld #7

JAMES POTTER LILY POTTER
BOREN 27 MAART 1960 GEBOOREN 30 JANUARI 1960
GEDOOD 31 OKTOBER 1981
De laatste vijand die vernietigd zal worden is de dood.

(Harry Potter en de Doodsbloemen door J. K. Rowling)

In het laatste deel van J. K. Rowling’s Harry Potter-serie bezoeken Harry en zijn vriendin Hermelien een kerkhof om de grafstenen van zijn ouders te zoeken. Ze vinden veel interessante grafstenen op hetzelfde kerkhof, waarvan vele symbolische en moeilijk te ontcijferen grafschriften hebben. Harry is vooral verbaasd over het grafschrift op de grafsteen van zijn ouders: “De laatste vijand die zal worden vernietigd is de dood.” Dit citaat betekent uiteindelijk veel meer dan het in eerste instantie lijkt, en levert het laatste bewijs van een belangrijke erfenis.