FederatiesEdit
De deelstaten zijn in zekere zin soeverein, in zoverre dat aan hen bepaalde bevoegdheden zijn voorbehouden die niet door de centrale regering mogen worden uitgeoefend. Een federatie is echter meer dan een losse alliantie van onafhankelijke staten. De deelstaten van een federatie beschikken gewoonlijk niet over bevoegdheden op het gebied van het buitenlands beleid en hebben dus geen volkenrechtelijk onafhankelijke status. De Duitse deelstaten hebben die bevoegdheid echter wel, en beginnen die op Europees niveau uit te oefenen.
Sommige federaties worden asymmetrisch genoemd omdat sommige staten meer autonomie hebben dan andere. Een voorbeeld van zo’n federatie is Maleisië, waarin Sarawak en Sabah ermee instemden de federatie te vormen op andere voorwaarden dan de staten van het schiereiland.
Een federatie komt vaak voort uit een aanvankelijke overeenkomst tussen verschillende afzonderlijke staten. Het doel kan zijn de wil om wederzijdse problemen op te lossen en te voorzien in wederzijdse verdediging of om een natiestaat te stichten voor een etniciteit die verspreid is over meerdere staten. Het eerste was het geval met de Verenigde Staten en Zwitserland. Maar omdat de geschiedenis van landen en naties varieert, kan het federalistische systeem van een staat sterk verschillen van deze modellen. Australië, bijvoorbeeld, is uniek in die zin dat het als natie is ontstaan door de democratische stem van de burgers van elke staat, die in referenda “ja” stemden om de Australische grondwet aan te nemen. Brazilië daarentegen heeft in zijn geschiedenis zowel de federale als de unitaire staat gekend. Sommige van de huidige deelstaten van de Braziliaanse federatie hebben grenzen die zijn vastgesteld tijdens de Portugese kolonisatie (nog voor het bestaan van de Braziliaanse staat), terwijl de laatste deelstaat, Tocantins, bij de grondwet van 1988 is ingesteld om voornamelijk administratieve redenen.
Zeven van de top acht grootste landen qua oppervlakte worden geregeerd als federaties.
EenheidsstatenEdit
Een eenheidsstaat is soms een staat met slechts een enkele, gecentraliseerde, nationale bestuurslaag. Eenheidsstaten omvatten echter vaak ook een of meer regio’s met zelfbestuur. Het verschil tussen een federatie en dit soort eenheidsstaat is dat in een eenheidsstaat de autonome status van regio’s met zelfbestuur bestaat bij de gratie van de centrale regering, en eenzijdig kan worden herroepen. Terwijl het gebruikelijk is dat een federatie tot stand komt door een overeenkomst tussen een aantal formeel onafhankelijke staten, worden in een unitaire staat zelfbesturende regio’s vaak gecreëerd door een proces van deconcentratie, waarbij een voorheen gecentraliseerde staat ermee instemt autonomie te verlenen aan een regio die voorheen volledig ondergeschikt was. Zo worden federaties vaak vrijwillig van “onderaf” opgericht, terwijl devolutie zelfbestuur van “bovenaf” toekent.
In de filosofie van een unitaire staat is vaak te lezen dat, ongeacht de feitelijke status van een van zijn delen, het gehele grondgebied één soevereine entiteit of natiestaat vormt, en dat de centrale regering op grond daarvan van rechtswege soevereiniteit uitoefent over het gehele grondgebied. In een federatie daarentegen wordt de soevereiniteit vaak beschouwd als van rechtswege berustend bij de deelstaten, of als gedeeld door deze staten en de centrale regering.
ConfederatieEdit
Een confederatie wordt in moderne politieke termen gewoonlijk beperkt tot een permanente unie van soevereine staten voor gemeenschappelijk optreden ten opzichte van andere staten. De Europese Unie is op dit moment de entiteit die het dichtst bij een confederatie in de wereld staat. Hoewel het woord confederatie officieel werd gebruikt toen het Canadese federale systeem in 1867 werd opgericht, verwijst de term alleen naar het proces en niet naar de resulterende staat, aangezien de Canadese provincies niet soeverein zijn en dat ook niet beweren te zijn. In het geval van Zwitserland, hoewel het land nog steeds bekend staat als de Zwitserse Confederatie (Confoederatio Helvetica, Confédération Suisse) is dit nu een verkeerde benaming aangezien de Zwitserse kantons in 1848 hun soevereine status verloren.
In België is echter de tegenovergestelde beweging gaande. België werd gesticht als een gecentraliseerde staat, naar Frans model, maar is geleidelijk omgevormd tot een federale staat door opeenvolgende grondwetshervormingen sinds de jaren 1970. Bovendien vertoont de structuur van het land, hoewel het nominaal een federale staat wordt genoemd, reeds een aantal confederationele trekken. Momenteel is er een groeiende beweging om de bestaande federale staat om te vormen tot een lossere confederatie met twee of drie deelstaten en/of twee speciale regio’s.
In vergelijking met een federatie zal een confederatie hoogstwaarschijnlijk drie verschillen vertonen: (1) Geen echte directe bevoegdheden: veel confederale besluiten worden geëxternaliseerd door wetgeving van de lidstaten; (2) Besluiten over dagelijkse aangelegenheden worden niet genomen met gewone meerderheid, maar met bijzondere meerderheden of zelfs met consensus of unanimiteit (veto voor elk lid); (3) Voor grondwetswijzigingen, meestal een verdrag, is unanimiteit vereist.
In de loop der tijd hebben deze termen verschillende connotaties gekregen, wat heeft geleid tot het huidige verschil in definitie. Een voorbeeld hiervan zijn de Verenigde Staten onder de Articles of Confederation. De Artikelen stelden een nationale regering in onder wat vandaag zou worden gedefinieerd als een federaal systeem (zij het met een relatief zwakkere federale regering). De Canadezen, die in de nasleep van de burgeroorlog van de VS een sterkere centrale regering hadden dan de VS, gebruiken de term “Confederatie” echter om te verwijzen naar de vorming of toetreding, niet naar de structuur, van Canada. Wettelijke hervormingen, rechterlijke uitspraken en politieke compromissen hebben Canada in de praktijk gedecentraliseerd sinds de vorming in 1867.
ImperiumEdit
Een imperium is een multi-etnische staat, multinationale staat, of een groep naties met een centrale regering die meestal door middel van dwang tot stand is gekomen (naar het model van het Romeinse Rijk). Een keizerrijk omvat vaak regio’s met zelfbestuur, maar deze hebben slechts autonomie onder het gezag van de centrale regering. Anderzijds kan een politieke entiteit die in naam een keizerrijk is, bestaan uit verschillende gedeeltelijk autonome koninkrijken die samen in een federatie zijn georganiseerd, waarbij het keizerrijk wordt bestuurd door een keizer of een hoge koning (grote koning, hoge koning, koning der koningen…). Een voorbeeld hiervan was het Duitse Rijk (1871-1918).
Vergelijking met andere systemen van autonomieEdit
FederatieEdit
Een federatie is wanneer een eenheidsstaat een of meer autonome gebieden met zelfbestuur in zich opneemt. Het onderscheidt zich van een federatie doordat de grondwettelijke structuur van de staat nog steeds unitair is, maar wel federalistische beginselen bevat. Sommige federaties, met name de Åland-eilanden, zijn via een internationaal verdrag tot stand gekomen.
DevolutieEdit
Een federatie verschilt van een gedeconcentreerde staat, zoals Indonesië en het Verenigd Koninkrijk, omdat in een gedeconcentreerde staat de centrale regering de onafhankelijkheid van de onderafdelingen (Schots parlement, Senedd Cymru – Welsh parlement, Noord-Ierse Assemblee in het geval van het Verenigd Koninkrijk) kan herroepen zonder de grondwet te wijzigen.
Geassocieerde statenEdit
Een federatie verschilt ook van een geassocieerde staat, zoals de Federale Staten van Micronesia (in vrije associatie met de Verenigde Staten) en de Cookeilanden en Niue (die deel uitmaken van het Rijk van Nieuw-Zeeland). Er zijn twee soorten geassocieerde staten: in het geval van Micronesië wordt de associatie gesloten door een verdrag tussen twee soevereine staten; in het geval van de Cookeilanden en Niue wordt de associatie gesloten door binnenlandse wettelijke regelingen.
Kroonafhankelijke gebieden
De relatie tussen de kroonafhankelijke gebieden van het eiland Man en de bailiwicks Guernsey en Jersey op de Kanaaleilanden en het Verenigd Koninkrijk lijkt sterk op een federatie-relatie: de eilanden zijn onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk, dat via de kroon zorg draagt voor hun buitenlandse betrekkingen en defensie – hoewel het parlement van het Verenigd Koninkrijk wel de algehele bevoegdheid heeft om wetten voor de afhankelijke gebieden uit te vaardigen. De eilanden zijn echter geen deel van het Verenigd Koninkrijk en worden ook niet beschouwd als onafhankelijke of geassocieerde staten. De eilanden hebben als zodanig geen monarch; op het eiland Man is de Britse monarch ambtshalve Lord of Mann, en in de Bailiwicks van Guernsey en Jersey regeert de Britse monarch als de hertog van Normandië.
Afhankelijke gebiedenEdit
Afhankelijke gebieden, zoals de Britse overzeese gebiedsdelen, hebben een verschillende mate van macht; sommige genieten een aanzienlijke onafhankelijkheid van de soevereine staat, die zich alleen bezighoudt met hun buitenlandse betrekkingen en defensie. Zij worden echter niet beschouwd als deel ervan en evenmin erkend als soevereine of geassocieerde staat.
De facto federatiesEdit
Het onderscheid tussen een federatie en een unitaire staat is vaak nogal dubbelzinnig. Een unitaire staat kan qua structuur sterk lijken op een federatie en hoewel een centrale regering in theorie het recht kan hebben om de autonomie van een autonome regio in te trekken, kan het in de praktijk politiek moeilijk zijn om dat te doen. De autonome regio’s van sommige eenheidsstaten genieten ook vaak een grotere autonomie dan die van sommige federaties. Om deze redenen wordt soms beweerd dat sommige moderne eenheidsstaten de facto federaties zijn.
De facto federaties, of quasi-federaties, worden vaak “regionale staten” genoemd.
SpanjeEdit
Spanje wordt gesuggereerd als een mogelijke de facto federatie, omdat het zijn autonome gemeenschappen meer zelfbestuur toekent dan de samenstellende entiteiten van de meeste federaties behouden. Het zou politiek vrijwel onmogelijk zijn dat het Spaanse parlement de autonomie van regio’s als Galicië, Catalonië of Baskenland zou intrekken, maar juridisch is daar niets op tegen. Het Spaanse parlement heeft echter de autonomie van Catalonië opgeschort in reactie op de Catalaanse onafhankelijkheidsverklaring, in de aanloop naar de Catalaanse verkiezingen van 2017. Daarnaast hebben sommige autonomieën, zoals Navarra of Baskenland, volledige zeggenschap over belastingen en uitgaven en dragen ze een betaling af aan de centrale regering voor de gemeenschappelijke diensten (militair, buitenlandse betrekkingen, macro-economisch beleid). Zo bespreekt de geleerde Enrique Guillén López het “federale karakter van de Spaanse regering (een tendens die bijna door niemand wordt ontkend)”. Elke autonome gemeenschap wordt bestuurd door een autonomiestatuut (Estatuto de Autonomía) onder de Spaanse grondwet van 1978.
Zuid-AfrikaEdit
Hoewel Zuid-Afrika enkele elementen van een federaal systeem draagt, zoals de toewijzing van bepaalde bevoegdheden aan provincies, is het niettemin constitutioneel en functioneel een unitaire staat.
Europese UnieEdit
De Europese Unie (EU) is een soort politieke unie of confederatie (het samenbrengen van samenlevingen of een vereniging van twee of meer staten tot één staat). Robert Schuman, de initiatiefnemer van het Europese Gemeenschapssysteem, schreef dat een transnationale Gemeenschap zoals de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal het midden hield tussen een vereniging van staten die hun volledige onafhankelijkheid behielden en een federatie die leidde tot een samensmelting van staten in een superstaat. De grondleggers van de Europese Unie hebben bij de ondertekening van het Verdrag van Parijs op 18 april 1951 de Verklaring van Europa (Handvest van de Gemeenschap) geschreven, waarin zij stelden dat Europa op een transnationale basis moest worden georganiseerd. Zij hadden een heel andere structuur voor ogen dan een federatie die de Europese Politieke Gemeenschap werd genoemd.
De EU is een driepijlerstructuur van de oorspronkelijke supranationale Europese Economische Gemeenschap en het nucleaire non-proliferatieverdrag, Euratom, plus twee grotendeels intergouvernementele pijlers die zich bezighouden met buitenlandse zaken en justitie en binnenlandse zaken. De EU is de jure dus geen federatie, hoewel sommige academische waarnemers concluderen dat zij dat na 50 jaar institutionele ontwikkeling sinds de Verdragen van Rome wel aan het worden is. De Europese Unie heeft de kenmerken van een federale staat. De centrale regering is echter veel zwakker dan die van de meeste federaties en de afzonderlijke leden zijn soevereine staten naar internationaal recht, zodat zij gewoonlijk wordt gekarakteriseerd als een ongekende vorm van supranationale unie. De EU is verantwoordelijk voor belangrijke gebieden als handel, monetaire unie, landbouw en visserij. Niettemin behouden de EU-lidstaten het recht om onafhankelijk op te treden in zaken van buitenlands beleid en defensie, en hebben ze ook een bijna-monopolie op andere belangrijke beleidsterreinen zoals strafrecht en belastingen. Sinds het Verdrag van Lissabon is het recht van de lidstaten om de Unie te verlaten gecodificeerd, en de Unie werkt op veel gebieden met een meer gekwalificeerde meerderheid van stemmen (in plaats van unanimiteit).
Door de ondertekening van dit Verdrag geven de deelnemende partijen blijk van hun vastberadenheid om de eerste supranationale instelling in het leven te roepen en dat zij daarmee de echte basis leggen voor een georganiseerd Europa. Dit Europa blijft openstaan voor alle naties. Wij hopen van harte dat andere naties zich bij ons gemeenschappelijk streven zullen aansluiten.
– Europa-verklaring, ondertekend door Konrad Adenauer (West-Duitsland), Paul van Zeeland, Joseph Meurice (België) Robert Schuman (Frankrijk) Graaf Sforza (Italië) Joseph Bech (Luxemburg) en Dirk Stikker, J. R. M. van den Brink (Nederland).
Europa heeft zijn eigen merk van constitutioneel federalisme in kaart gebracht.
– European Constitutionalism Beyond the State. Edited with Marlene Wind (Cambridge Univ. Press, 2003) page 23, Joseph H. H. Weiler
Diegenen die zich ongemakkelijk voelen bij het gebruik van het “F”-woord in de context van de EU moeten zich vrij voelen om te verwijzen naar het als een quasi-federaal of federaal-achtig systeem. Voor de doeleinden van de analyse hier heeft de EU echter de noodzakelijke kenmerken van een federaal systeem. Het is opvallend dat, terwijl veel onderzoekers van de EU zich blijven verzetten tegen een analyse van de EU als een federatie, de meeste hedendaagse studenten van het federalisme de EU als een federaal systeem beschouwen. (Zie bijvoorbeeld Bednar, Filippov e.a., McKay, Kelemen, Defigueido en Weingast)
– R. Daniel Kelemen
Een meer genuanceerd standpunt is ingenomen door het Duitse Constitutionele Hof. Daarin wordt de EU gedefinieerd als “een vereniging van soevereine nationale staten (Staatenverbund)”. In deze opvatting lijkt de Europese Unie meer op een confederatie.
Volksrepubliek ChinaEdit
Constitutioneel gezien wordt de macht die aan de speciale administratieve regio’s van de Volksrepubliek toekomt, toegekend door de Centrale Volksregering, via een besluit van het Nationale Volkscongres. Er zijn echter bepaalde grotendeels informele machtstoewijzingen aan de provincies geweest, om economische zaken af te handelen en nationaal beleid uit te voeren, wat heeft geleid tot een systeem dat sommigen federalisme “met Chinese kenmerken” hebben genoemd.
MyanmarEdit
Het politieke systeem in Myanmar is in de grondwet een unitaire staat, maar draagt veel elementen van federalisme in zich. Elke administratieve divisie heeft zijn eigen kabinet en minister-president, waardoor het meer weg heeft van een federatie dan van een unitaire staat.