Formele organisatie, onderdeel van de sociale structuur van een organisatie dat is ontworpen om het gedrag van de leden van de organisatie te sturen en te beperken.
Het label “formeel” wordt gebruikt omdat het concept de officieel goedgekeurde regels, procedures en routines van de organisatie omvat, alsmede de rolgedefinieerde gezagsverhoudingen tussen de leden van de organisatie. Standaard werkprocedures en organogrammen, die in wezen kaarten zijn van de formele gezagsverhoudingen, zijn twee van de belangrijkste symbolen (en producten) van de formele organisatie.
Formele organisatie is waarschijnlijk het concept dat het vaakst wordt opgeroepen wanneer men zich een algemene organisatie voorstelt. Vanuit conceptueel oogpunt kan de formele organisatie echter het best worden omschreven als een soort organisatorische sociale structuur, eerder dan als een algemene of specifieke vorm van organisatie. Bovendien is de formele organisatie niet eenvoudigweg een verzameling regels, procedures en routines – het concept ontleent zijn betekenis aan de wijze waarop elk van deze elementen wordt gebruikt om het gedrag van de leden van de organisatie te sturen en in te tomen. Als gevolg hiervan heeft de formele organisatie vaak belangrijke implicaties voor iedereen, op welk niveau dan ook, die de leden van een organisatie wil controleren.
Zoals veel wetenschappers hebben opgemerkt, kan echter niet alle gedrag binnen een organisatie worden gecontroleerd door middel van formele regels, procedures en routines. In elke organisatie worden regels omgebogen, procedures aangepast aan de uit te voeren taak en worden niet-standaard routines aangenomen, vaak zonder formele richtlijn van de leiding van de organisatie. Bovendien lijkt het web van relaties in om het even welke organisatie zelden op het formele organigram, aangezien vriendschapsnetwerken, adviesnetwerken, en communicatienetwerken zich onvermijdelijk over de grenzen van de organisatie heen ontwikkelen. Deze observaties van niet-formeel organisatorisch gedrag hebben ertoe geleid dat wetenschappers stellen dat waar men een formele organisatie aantreft, men ook een informele organisatie zou moeten verwachten. Het een kan niet bestaan zonder het ander.
Geschiedkundigen betwisten de juiste balans tussen formele en informele organisatie. Allen erkennen het belang van de informele organisatie voor de beïnvloeding van gedrag, maar zij verschillen van mening over de vraag hoeveel invloed deze daadwerkelijk heeft. Zo zijn geleerden die organisaties als rationele systemen conceptualiseren geneigd te beweren dat organisaties zo kunnen worden ontworpen dat informele processen adequaat kunnen worden gecontroleerd door middel van formele procedures en routines. Wetenschappers die schrijven in de traditie van natuurlijke systemen zijn daarentegen geneigd te stellen dat de informele organisatie gedragspatronen sterker beïnvloedt dan de formele organisatie, en dat daarom het creëren van nieuwe regels en procedures of het vaststellen van goed gedefinieerde lijnen van autoriteit niet altijd het beoogde effect heeft.
Of men nu ook kiest voor het ene perspectief, de wisselwerking tussen formele en informele organisatie heeft belangrijke implicaties voor het leiderschap van elke organisatie – zowel in de ontwerpfase als in de dagelijkse coördinatie van organisatorische activiteiten. Het vermogen om formele organisaties te ontwerpen en ze regelmatig te manipuleren om bepaalde doelen te bereiken hangt namelijk af van het soort organisatie en de aard van de activiteiten die worden gecoördineerd, alsmede van de vaardigheden van de leidinggevenden of het bestuursorgaan dat de organisatie leidt.