De volgende keer dat je zegt: “Die en die moet haar hoofd eens laten onderzoeken”, bedenk dan dat dit letterlijk werd gedaan in de 19e eeuw.
Frenologie, zoals het bekend is geworden, is de studie van de hersenfunctie. In het bijzonder geloofden de frenologen dat verschillende delen van de hersenen verantwoordelijk waren voor verschillende emotionele en intellectuele functies. Bovendien meenden zij dat deze functies konden worden vastgesteld door de knobbels en inkepingen in je schedel te meten. Dat wil zeggen, de vorm van je schedel onthulde je karakter en talenten.
De Weense arts en anatoom Franz Josef Gall was de grondlegger van de frenologie, hoewel hij het cranioscopie noemde. Hij had gelijk toen hij zei dat de hersenfunctie gelokaliseerd was (dit was een nieuw idee in die tijd), maar helaas had hij al het andere mis.
Toen Gall jong was, merkte hij een verband op tussen de eigenschappen en het gedrag van mensen en de vorm van hun hoofd. Hij merkte bijvoorbeeld op dat zijn klasgenoten die een beter geheugen hadden, uitpuilende ogen hadden. Dit inspireerde hem tot het vormen van zijn theorieën en het verzamelen van anekdotisch bewijsmateriaal. Dit soort bewijs vormt de basis van de frenologie.
Het probleem? Frenologen wuifden gevallen die hun principes niet ondersteunden gewoon weg, of pasten hun verklaring aan elk voorbeeld aan.
Principes van de frenologie
Johann Spurzheim werkte samen met Gall aan zijn hersenonderzoek, en hij is degene die de term frenologie heeft bedacht. Hij ging uiteindelijk zijn eigen weg. Hij geloofde dat er 21 emotionele vermogens (de term voor vermogens of eigenschappen) en 14 intellectuele vermogens waren.
Phrenologie had vijf hoofdprincipes, die Spurzheim uiteenzette in Outlines of Phrenology (Goodwin, 1999):
- “De hersenen zijn het orgaan van de geest.”
- De geest bestaat uit ongeveer drie dozijn faculteiten, die ofwel intellectueel ofwel emotioneel zijn.
- Elke faculteit heeft zijn eigen plaats in de hersenen.
- Mensen hebben verschillende hoeveelheden van deze faculteiten. Een persoon die meer van een bepaalde faculteit heeft, zal meer hersenweefsel op die locatie hebben.
- Omdat de vorm van de schedel vergelijkbaar is met de vorm van je hersenen, is het mogelijk om de schedel te meten om deze faculteiten te beoordelen (bekend als de “leer van de schedel”).
In deze tekst gaf Spurzheim zeer gedetailleerde beschrijvingen van de vermogens en hun locaties.
Spurzheim populariseerde de frenologie in de V.S. Terwijl hij op een lezingtournee in Amerika was, overleed hij. Voormalig advocaat en frenoloog George Combe nam Spurzheims werk over en behield zijn categorieën.
Populariteit van frenologie
renologie was vooral populair in de VS omdat het zo goed paste bij het idee van de Amerikaanse droom – het idee dat we onze doelen kunnen bereiken ondanks een nederige afkomst.
Spurzheim geloofde dat de hersenen als een spier waren die kon worden geoefend. Net als gewichten voor je biceps, kon een goede opleiding je intellectuele vermogens versterken.
Daarnaast beloofde frenologie het dagelijks leven van het publiek te verbeteren met eenvoudige oplossingen.
Spoedig werd frenologie big business en verspreidde zich naar verschillende gebieden van het leven. Frenologen testten koppels op compatibiliteit, potentiële huwelijkskandidaten en sollicitanten voor verschillende functies.
De broers Lorenzo en Orson Fowler (die als student aan het Amherst College de studenten zelfs twee cent per hoofd in rekening bracht) werden de marketinggoeroes van de frenologie. Ze openden een kliniek voor frenologie, verkochten voorraden aan andere frenologen en begonnen zelfs het American Phrenological Journal in 1838. (Het laatste nummer werd gepubliceerd in 1911.)
De gebroeders Fowler verkochten pamfletten over een verscheidenheid aan onderwerpen. Een paar van de titels: The Indications of Character, Wedlock and Choice of Pursuits. Ze gaven ook lezingen en cursussen aan frenologen en het publiek.
Ze maakten zelfs een handboek over de vermogens dat iemand mee naar huis kon nemen nadat hij door een frenoloog was onderzocht. De frenoloog gaf de sterkte van een faculteit aan van twee tot zeven en vinkte dan het vakje “cultiveren” of “in toom houden” aan. Daarna verwees de persoon naar de noodzakelijke secties van het 175 pagina’s tellende boek.
Hoewel een groot deel van het publiek gefascineerd was door frenologie, was de wetenschappelijke gemeenschap niet onder de indruk. In de jaren 1830 werd het al beschouwd als pseudo-wetenschap.
Pierre Flourens, een Franse fysioloog en chirurg, trok de beweging in twijfel en bracht deze in diskrediet door experimentele studies uit te voeren. Hij experimenteerde op verschillende dieren door te observeren wat er gebeurde als hij bepaalde delen van hun hersenen verwijderde.
Maar de wetenschap zorgde er niet voor dat frenologie uit de gratie raakte. Professionals in de psychologie boden nieuwe methoden aan.
Invloed van de frenologie op de psychologie
Als je ooit een inleidend boek over psychologie hebt gelezen, herinner je je misschien dat frenologie werd afgeschilderd als in feite een oplichterij. Het werd gezien “als een bizarre wetenschappelijke doodlopende weg waarin charlatans karakter lazen door naar de bulten op iemands hoofd te kijken,” schreef C. James Goodwin in A History of Modern Psychology.
Maar zoals Goodwin in zijn boek zegt, is dat een simplistische verklaring. In feite heeft de frenologie de Amerikaanse psychologie op verschillende manieren vooruit geholpen. (En hoewel er charlatans waren, waren er ook frenologen die echt wilden helpen.)
De basis van de frenologie was bijvoorbeeld de individuele vermogens, en daarmee de individuele verschillen. De frenologen waren geïnteresseerd in het analyseren en meten van individuele verschillen, zoals psychologen dat tegenwoordig doen.
Zoals hierboven vermeld, stelde de frenologie ook voor dat iemands DNA niet bepalend was voor zijn leven. De omgeving, inclusief onderwijs, speelde ook een grote rol. Je kon je vaardigheden en talenten verbeteren.
Jij – niet je genen – had controle over je toekomst, en dat was een hoopvol en opwindend idee. Dat is het nog steeds!