Fricatief

SibilantenEdit

• stemloze coronale sibilant, zoals in het Engels sip
• stemhebbende coronale sibilant, zoals in het Engels zip
  • stemloze dentale sibilant
  • stemhebbende dentale sibilant

  stemloze apicale sibilant

stemhebbende apicale sibilant stemloze predorsale sibilant (laminal, met tongpunt bij onderste tanden)

• stemhebbende predorsale sibilant (laminaal)
• stemloze postalveolaire sibilant (laminaal)
• stemhebbende postalveolaire sibilant (laminaal)

stemloze palato-alveolaire sibilant (overkoepeld, gedeeltelijk gepalataliseerd), zoals in het Engels ship

stemhebbende palato-alveolaire sibilant (koepelvormig, gedeeltelijk gepalataliseerd), zoals de si in het Engels vision

stemloze alveolo-palatale sibilant (laminaal, gepalataliseerd)

stemhebbende alveolo-palatale sibilant (laminaal, gepalataliseerd)

stemloze retroflexsibilant (apicaal of subapicaal)

stemhebbende retroflexsibilant (apicaal of subapicaal)

Alle sibilanten zijn coronaal, maar kunnen binnen dat bereik dentaal, alveolair, postalveolair, of palataal (retroflex) zijn. Op de postalveolaire articulatieplaats kan de tong echter verschillende vormen aannemen: gewelfd, laminaal of apicaal, en elk van deze krijgt een apart symbool en een aparte naam. Prototypische retroflexen zijn subapicaal en palataal, maar zij worden gewoonlijk met hetzelfde symbool geschreven als de apicale postalveolaren. De alveolaren en dentalen kunnen ook apicaal of laminaal zijn, maar dit verschil wordt aangegeven met diakritische tekens in plaats van met aparte symbolen.

Centrale non-sibilant fricatievenEdit

• stemloze bilabiale fricatief
• stemhebbende bilabiale fricatief

stemloze labiodentale fricatief, zoals in het Engels fine

• stemhebbende labiodentale fricatief, zoals in het Engels vine
• voiceless linguolabial fricative
• voiced linguolabial fricative
• , voiceless dental non-sibilant fricative, as in English thing
• , voiced dental non-sibilant fricative, as in English that
• , voiceless alveolar non-sibilant fricative
• , stemhebbende alveolaire niet-sibilant fricatief
• stemloze trilant fricatief

stemhebbende trilant fricatief

• stemloze palatale fricatief

stemhebbende palatale fricatief stemloze velar fricatief stemhebbende velar fricatief stemloze palatale-velaire fricatief (articulatie betwist)

• stemloze uvulaire fricatief
• stemloze faryngeale fricatief

Het IPA heeft ook letters voor epiglottale fricatieven,

• stemloze epiglottale fricatief
• stemhebbende epiglottale fricatief

met allofone trilling, maar deze kunnen misschien beter worden geanalyseerd als faryngeale trills.

• stemloze velofaryngeale fricatief (komt vaak voor bij een gespleten gehemelte)
• stemloze velofaryngeale fricatief

Laterale fricatievenEdit

• stemloze tandheelkundige laterale fricatief
• stemhebbende tandheelkundige laterale fricatief
• stemloze alveolaire laterale fricatief

stemhebbende alveolaire laterale fricatief

• stemloze postalveolaire laterale fricatief (Mehri)
• of extIPA stemloze retroflex laterale fricatief
• of extIPA stemhebbende retroflex laterale fricatief (in Ao)
• of of extIPA stemloze palatale laterale fricatief (PUA ⟨⟩)
• of extIPA stemhebbende palatale laterale fricatief (allofoon in Jebero)
• of extIPA stemloze velaire laterale fricatief (PUA ⟨⟩)
• of extIPA stemhebbende velaire laterale fricatief

De laterale fricatief komt voor als de ll van het Welsh, zoals in Lloyd, Llewelyn, en Machynlleth (, een stad), als de stemloze ‘hl’ en stemhebbende ‘dl’ of ‘dhl’ in de verschillende talen van Zuidelijk Afrika (zoals Xhosa en Zulu), en in het Mongools.

• ʪ of en stemloze gegroefde laterale alveolaire fricatief (een lateraal gelisde of ) (Modern Zuid-Arabisch)
• ʫ of en stemhebbende gegroefde laterale alveolaire fricatief (een lateraal gelisde of ) (Modern Zuid-Arabisch)

IPA-letters gebruikt voor zowel fricatieven als approximanten

• stemhebbende uvicale fricatief
• stemhebbende faryngeale fricatief

Geen enkele taal maakt op deze plaatsen onderscheid tussen stemhebbende fricatieven en approximanten, dus wordt voor beide hetzelfde symbool gebruikt. Voor de faryngeale zijn approximanten talrijker dan fricatieven. Een fricatieve realisatie kan worden gespecificeerd door de uptack toe te voegen aan de letters, . Op dezelfde manier kan de downtack worden toegevoegd om een benadering aan te geven,

(De bilabiale benadering en de dentale benadering hebben ook geen specifieke symbolen en worden op een vergelijkbare manier getranscribeerd: . De basisletters worden echter opgevat als specifieke verwijzingen naar de fricatieven.)

Pseudo-fricatievenEdit

• stemloze glottale overgang, zoals in het Engels hat
• ademloos-stemmige glottale overgang

In veel talen, zoals het Engels, zijn de glottale “fricatieven” onbegeleide fonatietoestanden van de glottis, zonder enige begeleidende manier, fricatief of anderszins. In talen als het Arabisch zijn het echter echte fricatieven.

Daarnaast wordt het meestal een “stemloze labiaal-velaire fricatief” genoemd, maar het is eigenlijk een approximant. Echte dubbel gearticuleerde fricatieven komen in geen enkele taal voor; maar zie voiceless palatal-velar fricatief voor een vermeend (en nogal controversieel) voorbeeld.

Geaspireerde fricatievenEdit

Fricatieven zijn zeer vaak stemhebbend, hoewel taaloverstijgend stemhebbende fricatieven lang niet zo vaak voorkomen als tenuis (“gewone”) fricatieven. Andere fonaties komen veel voor in talen die deze fonaties in hun stopmedeklinkers hebben. Fonemisch geaspireerde fricatieven zijn echter zeldzaam. Dit in tegenstelling tot het Koreaans; geaspireerde fricatieven komen ook voor in enkele Sino-Tibetaanse talen, in enkele Oto-Mangueese talen, in de Siouan taal Ofo (/sʰ/ en /fʰ/), en in de (centrale?) Chumash talen (/sʰ/ en /ʃʰ/). Het record is wellicht Cone Tibetaans, dat vier contrastieve geaspireerde fricatieven heeft: /sʰ/ /ɕʰ/, /ʂʰ/, en /xʰ/.

Nasale fricatievenEdit

Phonemisch nasale fricatieven zijn zeldzaam. Sommige Zuid-Arabische talen hebben /z̃/, Umbundu heeft /ṽ/, en Kwangali en Souletin Basque hebben /h̃/. In Coatzospan Mixtec, verschijnen allophonisch vóór een nasale klinker, en in Igbo is nasaliteit een kenmerk van de lettergreep; wanneer /f v s z ʃ ʒ/ in nasale lettergrepen voorkomen, worden ze zelf nasaal gemaakt.

fricatieve triller

Typen fricatieven

	bilabiaal	labio- dental	linguo- labiaal	inter- dental	dental	denti- alveolar	alveolar	post- alveolair	palataal/ retroflex	velair	uvulair	pharyn- geaal	glottaal
centraal niet-sibilant	ɸ β	f v fʰ vʱ	θ̼ ð̼	θ̟ ð̟ (θ̪͆ ð̪͆)	θ ð	θ̠ ð̠	θ͇ ð͇ (laminaal) ɹ̝̊ ɹ̝ (apicaal)	ɹ̠̊˔ ɹ̠˔	ç ʝ (laminaal) ɻ̝̊ ɻ̝ (apicaal)	x ɣ xʰ ɣʱ	χ ʁ̝	ħ ʕ̝	h̝ ɦ̝
laterale fricatief					ɬ̪ ɮ̪		ɬ ɮ ɮʱ	ɬ̠ ɮ̠	ʎ̝ (laminaal) ꞎ ɭ˔ (apicaal)	ʟ̝
laminale sibilant					s̻̪ z̻̪	s̄ z̄ (s̟ z̟)	s͇ z͇ s͇ʰ z͇ʱ	s̠ z̠ (s̻̠ z̻̠) ʃ̻ ʒ̻ (koepelvormig) ŝ ẑ (ʆ ʓ) (gesloten)	ɕ ʑ ɕʰ
apicale sibilant					s̺̪ z̺̪		s̺ z̺	ṣ ẓ (s̺̠ z̺̠) ʃ̺ ʒ̺ ʒʱ	ʂ ʐ ʂʰ
						r̝̊ r̝				ʀ̝̊ ʀ̝	ʜ ʢ
fricatieve flap							ɾ̞̊ ɾ̞
nasalized fricative	β̃	f̃ ṽ		ð̃		s̃ z̃	ʃ̃ ʒ̃					h̃