Greyscale

Grijzenschub, ook bekend als “de vloek van prins Garin”, is een gevreesde en meestal dodelijke ziekte die het vlees stijf en dood kan maken, en de huid gebarsten en schilferend, en steenachtig als je die aanraakt. Wie de ziekte overleeft, is immuun voor herhaling, maar het vlees dat door de ziekte is aangetast, geneest nooit meer en blijft voor het leven getekend. Prinses Shireen Baratheon werd als kind besmet met de ziekte en overleefde het, maar de helft van haar gezicht was verminkt door de ziekte.

Jorah Mormont was de enige andere bekende overlevende van de ziekte, en in tegenstelling tot Shireen herstelde hij volledig.

De mensen die door de ziekte zijn getroffen worden vaak “Stenen Mannen” genoemd, omdat hun huid er hard en dood door wordt. Stenen Mannen worden vaak verbannen uit de maatschappij om te leven in verwoeste steden in Essos, zoals Old Valyria.

Overzicht

Greyscale maakt het oppervlak van de huid hard en verkalkt, maar in het beginstadium is het nog vrij dun en broos, zodat de beweging van het lichaam het verharde weefsel doet splitsen in een netwerk van scheuren. Het patroon dat door de verharde en splijtende huid wordt gevormd, lijkt op scheuren in dun ijs, en in latere en ernstigere stadia lijken ze enigszins op schubbenpatronen. In latere stadia wordt het verharde vlees bij het afsterven gevlekt grijs en zwart, waardoor het vlees de textuur lijkt te hebben van gebarsten grijs steen, of van grijze reptielschubben – vandaar de naam “grauwe schub”. De verkleuring komt in latere stadia: Shireen was al in een vroeg stadium genezen, voordat de ziekte zich verder kon verspreiden dan haar linkerwang, voordat die kon verkleuren.

Grijze schub doodt langzaam en het duurt vaak vele jaren voordat de ziekte terminaal is. Lang voor die tijd, in het midden tot late stadium van de ziekte, zal de infectie zich verspreiden over de gehele huid van het slachtoffer, van top tot teen, en hem in doodsangst achterlaten. Een geïnfecteerde kan zo jaren overleven en in ellende leven als een van de Stenen Mannen.

In het allerlaatste stadium van de ziekte, vaak jaren nadat de huid volledig is bedekt, begint de infectie de inwendige organen van het lichaam aan te tasten en verhardt deze net zoals het uitwendige vlees. Wanneer de ziekte zich uitbreidt naar de hersenen, kan de aftakeling leiden tot gewelddadige krankzinnigheid. De meeste mensen zien deze laatste stadia echter zelden: alleen sommige Steenmannen die jarenlang in quarantaine hebben gezeten in ruïnes zoals Valyria, hebben de tijd om tot zo’n verwilderde staat af te takelen. Voor het overige worden Stone Men niet als gewelddadig beschouwd, maar hebben ze medelijden met hun ellende, hoewel ze nog steeds worden gemeden omdat ze besmettelijk zijn.

Greyscale is uiterst besmettelijk, en wordt verspreid door contact met een besmet persoon, of zelfs via ongesteriliseerde voorwerpen die door de besmette zijn aangeraakt.

Greyscale is betrekkelijk zeldzaam in Westeros, hoewel het van tijd tot tijd voorkomt, zowel in de Zeven Koninkrijken als voorbij de Muur. Het komt echter veel vaker voor in de Vrijsteden en andere delen van Essos. Het aantal mensen dat besmet is met grijstinten is groot genoeg dat er vaak kolonies worden gesticht in oude ruïnes, zoals in Valyria, waar Stenen Mannen worden gedumpt om ze in quarantaine te houden van de rest van de beschaving.

De succesvolle ingreep van Samwell Tarly om de infectie van Jorah Mormont te verwijderen suggereert dat de toplaag van grijstinten werkt als een soort topische tumor op het lichaam van de besmette persoon. De aanwezigheid van pus onder het geïnfecteerde weefsel is een indicatie dat het lichaam nog steeds actief probeert om de infectie te bestrijden. De grijstumor overheerst waarschijnlijk het immuunsysteem van de gastheer en verspreidt zich voordat het lichaam tijd heeft gehad om voldoende antilichamen op te bouwen om de infectie te bestrijden. Het verwijderen van de grijstumoren zou het immuunsysteem van het lichaam in staat stellen de resterende infectie te bestrijden en te overwinnen. De medicinale zalf die Samwell aanbrengt zou slechts bedoeld kunnen zijn om infectie door andere bacteriën of virussen te voorkomen.

Geschiedenis

Seizoen 5

Gilly vraagt Shireen Baratheon hoe de ziekte heet die de helft van haar gezicht heeft getekend, en Shireen legt uit dat het “greyscale” heet en dat ze het als baby heeft opgelopen maar is genezen voordat het haar kon doden. Gilly legt uit dat ze niet wist hoe het heette, maar dat twee van haar zussen het hadden en dat ze allebei gestorven waren. Ze werden in quarantaine geplaatst bij de andere meisjes, maar aan het eind was hun huid er helemaal mee bedekt en waren ze niet meer samenhangend, maar gedroegen ze zich als beesten. Op dat moment sleepte Craster ze aan een touw het bos in (zodat hij ze niet direct kon aanraken, hoewel het niet duidelijk is hoe hij ervoor zorgde dat ze hem niet aanraakten), waar hij ze blijkbaar uit barmhartigheid doodde en mogelijk verbrandde.

Terwijl hij in Volantis is, ziet Tyrion Lannister een Rode Priesteres van de Heer van het Licht een preek houden voor slaven op straat. Ze zegt dat de Heer van het Licht de gebeden van alle mensen hoort, koning of slaaf, zelfs die van de Stenen Mensen in hun ellende. Tyrion zegt tegen Varys dat bidden niet nuttiger is om grijswaarden te genezen dan proberen de pest weg te dansen.

Stannis Baratheon legt aan zijn dochter Shireen uit hoe zij als kind grijswaarden opliep, van een besmette pop die hij van een passerend koopvaardijschip uit Dorne kocht. Tegen de tijd dat ze de pop verbrandden was het te laat, en iedereen zei dat ze ofwel zou sterven aan de ziekte, of erger nog, net lang genoeg zou leven om zich bewust te worden van de wereld voordat die van haar werd weggenomen. Men zei hem dat het het beste was haar over de Smalle Zee te sturen om haar laatste jaren tussen de Stenen Mannen in de ruïnes van Valyria door te brengen. Stannis weigerde echter zijn nederlaag te accepteren en in plaats daarvan bracht hij elke maester, genezer en apotheker die hij kon vinden van beide kanten van de Smalle Zee om alles te proberen wat ze konden om haar te redden. Bijna wonderbaarlijk genoeg slaagde de combinatie van hun inspanningen erin haar te genezen, hoewel de schade aan haar gezicht blijvend was.

Als Jorah Mormont en Tyrion Lannister door Valyria naar Meereen varen, worden ze overvallen door de stenen mannen. Jorah slaagt erin ze af te weren, maar Tyrion wordt onder water getrokken. Wanneer Tyrion wakker wordt, vindt hij zichzelf op de kust, gered door Jorah. Tyrion weet niet dat Jorah besmet is met de ziekte, omdat hij op zijn pols is geraakt door een van de stenen mannen.

Seizoen 6

Jorah Mormont en Daario Naharis reizen naar Vaes Dothrak om Daenerys Targaryen te redden. Daario merkt dat Jorah grijstinten op zijn arm heeft. Hij vraagt Jorah of hij weet wat er met hem gaat gebeuren; Jorah antwoordt dat hij het weet. Als ze herenigd zijn met Daenerys, onthult Jorah zijn infectie aan haar en zegt dat hij voorgoed moet vertrekken en zich van het leven zal beroven voordat hij volledig aan de ziekte bezwijkt. Daenerys vertelt Jorah echter dat ze hem niet uit haar dienst heeft ontslagen, en geeft hem nog een laatste opdracht – een geneesmiddel vinden en naar haar terugkeren.

Seizoen 7

Tijdens zijn ronde in de Citadel wordt Samwell Tarly aangeklampt door Jorah Mormont met Greyscale op zijn arm, die vraagt of Daenerys Targaryen al in Westeros is aangekomen. Sam vindt een remedie tegen Greyscale, vermoedelijk tijdens het doorzoeken van boeken in een deel van de bibliotheek dat alleen beschikbaar is voor volwaardige Maesters, maar de procedure is moeilijk, nauwgezet, gevaarlijk, en zelden succesvol, omdat het verboden is vanwege vele mislukte pogingen en soms waardoor de behandelende Maester zelf geïnfecteerd raakt, maar Sam gaat door en probeert Jorah te behandelen. De behandeling houdt in dat Sam met een scalpel Jorah’s geïnfecteerde huidlaag scheidt en wegsnijdt en vervolgens een medicinale kruidenzalfpleister op het blootliggende onderliggende weefsel aanbrengt. Deze behandeling is zeer pijnlijk en levensbedreigend voor de patiënt vanwege het debridement van de huid en de impliciete verstoring van het onderliggende weefsel. Een dergelijke ingreep zou de patiënt kunnen doen sterven door bloedverlies of een door pijn veroorzaakte shock. De leeftijd van de patiënt is ook een factor in de behandeling, want hoe ouder het slachtoffer is, hoe kleiner de kans dat de behandeling succesvol zal zijn. Sam genas Jorah met succes van de grijstinten, wat hem zowel een berisping als lof voor zijn snelle denken opleverde.

Bekende slachtoffers

• Stone Mannen
• {Twee van Gilly’s zussen}
• Shireen Baratheon. Overleefde maar was blijvend verminkt
• Archmaester {Pylos}, stierf aan de ziekte
• Jorah Mormont. Volledig hersteld
• Karl Whitehill}, overleden aan de ziekte

Achter de schermen

Volgens Kerry Ingram (die Shireen speelt), duurde het oorspronkelijk ongeveer drie uur om de volledige Greyscale littekens make-up aan te brengen op de linkerkant van haar gezicht, en nog eens ongeveer twee en een half uur om het eraf te halen. In seizoen 5, slaagde het make-up team erin om de tijd terug te brengen tot twee uur. De Stone Men die in Seizoen 5 verschijnen hadden grote stukken schuim nodig die het hele hoofd en schouders bedekten, en het kostte ongeveer vier uur om aan te brengen (Shireen’s kostte blijkbaar nog steeds wat tijd omdat het met de hand werd toegevoegd en zeer gedetailleerd was, terwijl de meer ernstige Stone Men protheses grote stukken schuim waren die op zijn minst gedeeltelijk in elkaar gezet konden worden voor het aanbrengen).

Voor seizoen 5 bracht HBO een 3 minuten durende featurette achter de schermen uit met zowel George R.R. Martin als de cast en crew die een overzicht geven van grijstinten en de Stone Men (klik op deze link om te bekijken).

In de boeken

In de A Song of Ice and Fire romans treft grijstinten over het algemeen kinderen, vooral in koude vochtige klimaten. Als het zich verspreidt, laat het het vlees barsten en schilferen, en hard aanvoelen als steen.

De aangetaste verharde delen van de huid worden ook gevlekt grijs en zwart, hoewel Shireen’s gezicht niet erg verkleurd is in de tv-serie – ze is genezen van de ziekte, maar in de romans zijn de littekens en het dode weefsel dat achterblijft nog steeds grijs en zwart. In seizoen 5 worden de Stone Men in Essos echter wel afgebeeld met grijze en zwarte steenachtige littekens. Volgens de achter-de-schermen-filmpjes voor de aflevering “Kill the Boy”, werd dit blijkbaar gedaan om een contrast te laten zien tussen Shireen (die jaren geleden van de ziekte genezen was, en slechts in de vroegere stadia was voordat het zich buiten haar wang kon verspreiden) en mensen zoals de Stone Men met een zeer laat stadium van grijstinten, met veel ergere symptomen.

De ziekte komt het meest voor in de Vrije Steden, hoewel ze af en toe in de rest van Essos en Westeros wordt aangetroffen, zelfs in de geïsoleerde landen achter de Muur. Shireen kreeg de ziekte toen ze op het eiland Dragonstone aan de oostkust woonde, maar de ziekte is ook aangetroffen aan de andere westkant van het continent: op de IJzereilanden kreeg Balon Greyjoy’s oudere broer Harlon als kind grijze schub en stierf er naar verluidt aan (in werkelijkheid werd hij gedood door Euron – het was geen daad van barmhartigheid, zoals de Wildlings doen met degenen die de ziekte hebben opgelopen, maar van wreedheid). Hij zat met een grijs gezicht en stil in een torenkamer zonder ramen en sprak in gefluister dat met de dag zwakker werd omdat de grijstinten zijn tong en lippen in steen veranderden.

Grijstinten worden als een doodvonnis beschouwd als ze als volwassene worden opgelopen, hoewel kinderen een iets grotere kans hebben om de ziekte te overleven – maar alleen in die zin dat een handjevol kinderen af en toe van de ziekte is genezen. De symptomen kunnen worden bestreden met kalk, mosterdkompressen en warme baden, maar dit is slechts uitstel van het onvermijdelijke. Grijze schimmel doodt zeer langzaam en laat zijn slachtoffers lijden terwijl hun vlees achteruitgaat. Volwassenen die met grijsaards geïnfecteerd zijn, kunnen een jaar of twee leven, soms vijf, en het is niet onbekend dat enkelen nog tien jaar leven, maar uiteindelijk gaan ze er altijd aan dood. Blindheid komt vaak voor als de infectie zich uitbreidt over het gezicht naar de ogen. In het allerlaatste stadium keert de ziekte zich naar binnen, waardoor het vlees van spieren en organen verhardt en afsterft, net als de huid in de buitenste weefsellagen.

Aangenomen wordt dat het afsnijden van geïnfecteerde aanhangsels kan voorkomen dat de ziekte zich over het hele lichaam verspreidt, hoewel deze behandeling niet altijd effectief is. Besmette stukken vlees verliezen hun gevoel: als iemand zich zorgen maakt dat hij de ziekte heeft opgelopen van een besmette persoon, is een vroege test voordat de volledige symptomen verschijnen dagelijks met een mes in de vingers en ledematen te prikken. Als het pijn doet, is die persoon veilig; als die persoon het mes niet meer voelt, betekent het dat hij grijsaards heeft, en dat hij dat lichaamsdeel moet afsnijden (het is beter een teen te verliezen dan een voet). Nadat Tyrion in de romans de Stenen Mannen heeft ontmoet, adviseert half-maester Haldon hem om met een mes in zijn vingers en tenen te prikken, om te controleren of hij daar geen grijswaarden aan heeft overgehouden, en dat doet hij af en toe. Haldon waarschuwt Tyrion dat hij nooit zeker zal weten of hij schoon is; het kan zijn dat hij al grijs wordt terwijl ze met elkaar praten, dat hij van binnenuit in steen verandert, te beginnen met zijn hart en longen.

Zelden kunnen kinderen die geïnfecteerd zijn met grijstinten de infectie afweren, al blijven ze wel verminkt achter. Men vreest dat de ziekte nog steeds sluimert in zulke kinderen, hoewel maesters volhouden dat ze niet besmettelijk zijn (d.w.z. Shireen’s vader Stannis, Davos, en de rest van hun huishouden vrezen niet dat ze greyscale van haar kunnen oplopen, maar dit is nog steeds een algemeen bijgeloof over mensen die greyscale hebben overleefd). De Wildlings noemen de ziekte de “grijze dood”; ze beschouwen mensen die grijswaarden hebben overleefd nog steeds als “onrein”, en zullen elk kind dat de symptomen vertoont euthanaseren.

Er is niet één bevestigde genezing voor kinderen met grijstinten – het is alleen zo dat genezers die verschillende methoden uitproberen, er soms in slagen. In de TV-serie legt Stannis uit dat hij elke maester, genezer en apotheker aan beide zijden van de Smalle Zee heeft ingeschakeld om te proberen Shireen te genezen, en dat de combinatie van hun inspanningen uiteindelijk succes heeft gehad – wat Stannis blijkbaar ook in de romans heeft gedaan. Niemand van hen weet wat ze specifiek deden dat Shireen genas, of dat het een combinatie van verschillende methoden was: in principe, in wanhoop gooiden ze “alles op de plank” op de ziekte, en op een of andere manier slaagde dit erin om haar te genezen.

Maesters en septons zijn het erover eens dat kinderen met grijstinten nooit kunnen worden aangeraakt door de zeldzamere sterfelijke vorm van de ziekte, noch door zijn vreselijke snelle neef, de grijze plaag.

Een groot gebied rond de ruïnes van Chroyane, ten noorden van Volantis, in Essos wordt zelfs gebruikt als een grootschalige kolonie voor “Stenen mannen”, de naam voor degenen die besmet zijn met grijstinten. Er zijn ook vage geruchten over mannen die leven in de verwoeste overblijfselen van het Valyrische schiereiland, in de ruïnes van Oros, Tyria, en Old Valyria zelf – die, net zo, steenmannen zouden kunnen zijn die geduwd zijn om te leven in de verlaten marge van de beschaving – maar deze geruchten zijn onbevestigd in de romans.

Grijstschub heeft geen direct equivalent in het echte leven: het is enigszins vergelijkbaar met lepra in die zin dat het de neiging heeft de besmette personen te verminken, en in de manier waarop de samenleving mensen met grijstschub vreest als “onrein”. In tegenstelling tot lepra slagen sommige mensen er soms in de grijstinten te overwinnen, maar hun misvormingen genezen nooit. In dit opzicht is grijsaard ook losjes vergelijkbaar met pokken: mensen die pokken opliepen konden ervan herstellen, maar zij konden er blijvende en ernstige littekens aan overhouden. Visueel lijkt het schubbenpatroon enigszins op icthyosis. Peter Dinklage (Tyrion) noemde het in een video van achter de schermen van de tv-serie “een soort van zeer gemene vorm van lepra”. Bovendien is de echte ziekte lepra eigenlijk niet erg besmettelijk, alleen overgedragen door langdurig contact met de neusvloeistoffen van een besmette persoon (van hoesten en niezen) tijdens het proberen om hen te verzorgen; in tegenstelling, is grijstinten zo besmettelijk dat het gewoon kan worden verspreid door huid tot huid aanraking, of zelfs het aanraken van voorwerpen die een besmette persoon heeft aangeraakt.

While Shireen Baratheon werd geïntroduceerd in Seizoen 3, maar er werd geen directe verklaring gegeven voor de oorzaak van haar misvorming in de dialoog op het scherm – wat betekent dat het niet helemaal bevestigd was dat de ziekte ook “Greyscale” werd genoemd in de TV continuïteit. Het werd pas voor het eerst bij naam genoemd in de bijgewerkte HBO Viewer’s Guide voor Seizoen 4, waardoor de naam werd bevestigd. Het werd uiteindelijk bij naam genoemd in Seizoen 5 aflevering 2 “The House of Black and White” wanneer Shireen en Gilly het bespreken. Gilly zei dat ze niet wist hoe de ziekte ten noorden van de Muur heette, hoewel dat waarschijnlijk te wijten is aan haar beperkte contact met andere wildlingen buiten Craster’s Keep. In de romans wordt niet vermeld dat een van haar zusters aan de ziekte is overleden, hoewel dat gemakkelijk had gekund.

Het is niet Jorah Mormont maar een van Tyrion’s metgezellen, een handelsreiziger genaamd Griff (eigenlijk de dood gewaande Jon Connington), die de ziekte oploopt. Connington zoekt geen geneesmiddel; hij accepteert stoïcijns het feit dat hij gedoemd is, tevreden dat hij genoeg tijd heeft om zijn doelen te bereiken, voornamelijk om de dood gewaande Aegon Targaryen (zoon van Rhaegar en Elia) te helpen de IJzeren Troon te bestijgen.

Er wordt in de boeken geen melding gemaakt van iemand die volledig hersteld is van de ziekte, zonder enig spoor van misvorming.

Zie ook

• Grijze schub op A Wiki of Ice and Fire (spoilers uit de boeken)