De meeste mensen zullen de afgelopen jaren wel minstens één krantenkop hebben gezien waarin melding wordt gemaakt van aanvallen van dieren op mensen. Daarbij hoeft het niet te gaan om de olifant uit een nationaal park in Zimbabwe die een toerist vertrapte of de Sumatraanse tijger die een verzorger doodde die zijn dierentuinverblijf in Birmingham binnenging. Er zijn talloze voorbeelden van aanvallen van wilde huisdieren op hun eigenaars, die zij vaak al jaren kennen.
Het huisdier, dat vanaf de geboorte met de fles wordt gevoed en als een kind bij iemand thuis is opgegroeid, “knapt” plotseling en richt ernstige schade aan bij een menselijk familielid, tot grote ontsteltenis van zowel het publiek als de pers. Vaker wel dan niet gaat het bij deze incidenten om primaten – apen en mensapen – die als huisdier zijn aangeschaft, zoals men een hond of kat zou aanschaffen. Het probleem is dat honden en katten gedomesticeerde dieren zijn, maar primaten niet.
Primaten vormen een diverse groep van meer dan 250 soorten die op vijf continenten leven, maar het meest worden aangetroffen in de tropen, van Uruguay tot Uganda en van Venezuela tot Vietnam. Ze zijn wild, en pogingen om ze te domesticeren resulteren in een geestelijk gestoord dier dat geen enkele training, aframmeling of aanbidding ooit zal kunnen terugdraaien.
Er zijn momenteel naar schatting 5.000 primatengezelschapsdieren in Britse huishoudens en er is een groeiende illegale handel in in het wild gevangen dieren. Als reactie op dit groeiende probleem heeft de Labourpartij onlangs aangekondigd het trainen of houden van primaten in huis illegaal te maken.
Het is een wonder dat een politieke partij dit standpunt zelfs maar hoeft in te nemen, hoewel het debat niet nieuw is. Het bewijs dat het houden van primaten als huisdier onveilig is voor de dieren en hun eigenaren is overweldigend.
Ver van huis
De leefomstandigheden van een wilde primaat evenaren is onmogelijk in het Verenigd Koninkrijk. Primaten hebben voeding, licht, temperatuur en vochtigheid nodig die overeenkomen met de tropen, niet met Britse huishoudens. Als deze omstandigheden in het milieu van een primaat in gevangenschap niet op elkaar zijn afgestemd, kan dat gezondheidsproblemen veroorzaken, waaronder vitamine- en mineralentekorten, infecties aan de luchtwegen en huidziekten.
Sommige primaten, zoals de chimpansee, zijn gewend in het wild door gebieden van wel 100 vierkante kilometer te zwerven. Zelfs de allerkleinste soorten, zoals de penseelaap, zijn geëvolueerd naar een leefgebied van duizenden vierkante meters. Het opsluiten van grote dieren in kleine ruimtes schaadt hun ontwikkeling.
Net als mensen zijn primaten sociale wezens. Maar de meeste mensen willen maar één aap als huisdier, niet een hele troep. Primaten lijden dus niet alleen lichamelijk, maar worden ook sociaal benadeeld. Uit experimenteel werk weten we dat het isoleren van deze dieren van hun groep grote sociale problemen veroorzaakt. In de meeste gevallen kan het normale sociale gedrag niet worden hersteld bij apen die later worden vrijgelaten. Menselijke eigenaars van vooral jonge troetelapen maken de dieren levenslang kreupel door ze uit hun natuurlijke omgeving te halen.
De gezondheid en veiligheid van de menselijke eigenaar is in deze situaties ook in gevaar. De meeste nieuwe besmettelijke ziekten die wetenschappers ontdekken, zijn zoönosen, wat betekent dat ze worden overgedragen van wilde dieren op mensen. Meestal weten we niet waar de ziekte vandaan komt.
De meest voorkomende is Ebola, de hemorragische koorts die regelmatig de kop opsteekt en zich snel verspreidt door Centraal-Afrika en daarbuiten, en onlangs zelfs het Verenigd Koninkrijk bereikte. Je hoeft maar over de huidige ebola-uitbraak en vooral over de eerste symptomen te lezen om uit de buurt te blijven van in het wild levende dieren die de ziekte zouden kunnen dragen. Rhesusapen zijn ook drager van een stam van het herpes B-virus die bij mensen dodelijk kan zijn.
Dan zijn er nog de niet uitgelokte aanvallen. Het is verleidelijk te denken dat loyaliteit boven instinct gaat en dat elke primaat die met de liefde en toewijding van een verzorger is grootgebracht, deze gevoelens op latere leeftijd zal beantwoorden. Dit is misschien het geval bij huisdieren, maar niet bij wilde dieren.
Paakeigenaren onderschatten de invloed van miljoenen jaren evolutie. Adolescentie, agressie van mannetjes en concurrentie van vrouwtjes zijn natuurlijke en ingebakken neigingen van wilde dieren die door het leven met mensen niet kunnen worden uitgewist. Het niet erkennen of anticiperen hierop leidt vaak tot deze aanvallen, maar dergelijke gebeurtenissen zijn eigenlijk gewoon de dieren die natuurlijk gedrag vertonen.
Ondanks de goede bedoelingen van veel huisdiereigenaren, is het niets minder dan wreed om primaten op te sluiten in huizen die gewoonweg in bijna elk opzicht ongeschikt zijn voor hun leven. De Labourpartij moet worden geprezen voor haar vastberaden standpunt.
Sommigen zullen aanvoeren dat het verbieden van het bezit van primaten als huisdier de industrie alleen maar ondergronds zal duwen, en immuun zal maken voor de regels die momenteel gelden voor aanvaardbare omstandigheden. Maar deze logica zou kunnen worden toegepast op elk illegaal gedrag, van ontvoering tot wapenbezit. Dat deze dingen blijven bestaan, wil nog niet zeggen dat we ze moeten legaliseren en proberen te reguleren.
De resterende wilde primaten op aarde worden met uitsterven bedreigd, waar ze ook leven. Degenen die genoeg van primaten houden om ze te willen bezitten, kunnen ze op een aantal ethisch verantwoorde en veilige manieren steunen, van steun aan beschermingswerk in het wild tot vrijwilligerswerk in dierentuinen en opvangcentra.
Mensen opleiden is wat deze dieren en ook de mensen die om hen geven, zal beschermen. We hebben nog enorm veel te leren over onze naaste verwanten. Maar het beleid van Labour om het houden van primaten als huisdier te verbieden, is een belangrijke stap in de richting van het verminderen van een anderszins schadelijke, zij het goedbedoelde menselijke bedreiging voor wilde primaten.