Download hier een PDF van deze factsheet
Wat is prolactine?
Prolactine is een hormoon dat door de hypofyse onderin de hersenen wordt aangemaakt. Prolactine zorgt ervoor dat borsten groeien en zich ontwikkelen en dat er melk wordt aangemaakt na de geboorte van een baby. Normaal hebben zowel mannen als vrouwen kleine hoeveelheden prolactine in hun bloed. Het prolactinegehalte wordt gecontroleerd door andere hormonen die prolactineremmende factoren (PIF’s) worden genoemd, zoals dopamine. Tijdens de zwangerschap stijgt de prolactinespiegel. Na de geboorte van de baby is er een plotselinge daling van oestrogeen en progesteron. Hoge prolactinespiegels zetten het lichaam aan tot het maken van melk voor borstvoeding. Bij vrouwen die niet zwanger zijn, helpt prolactine bij het reguleren van de menstruatiecyclus (menstruatie). Bij mannen beïnvloedt prolactine de productie van sperma.
Wat is hyperprolactinemie?
Hyperprolactinemie is een aandoening van te veel prolactine in het bloed van vrouwen die niet zwanger zijn en bij mannen. Hyperprolactinemie komt relatief vaak voor bij vrouwen. Ongeveer een derde van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd met een onregelmatige menstruatie maar normale eierstokken heeft hyperprolactinemie. In dat geval kan een vrouw problemen hebben om zwanger te worden of kunnen haar borsten buiten de zwangerschap melk gaan produceren (galactorroe). Negentig procent van de vrouwen met galactorroe heeft ook hyperprolactinemie. Een hoge prolactinespiegel verstoort de normale productie van andere hormonen, zoals oestrogeen en progesteron. Dit kan de ovulatie (het vrijkomen van een eicel uit de eierstok) veranderen of stoppen. Het kan ook leiden tot onregelmatige of gemiste menstruaties. Sommige vrouwen hebben een hoge prolactinespiegel zonder symptomen.
Bij mannen kan een hoge prolactinespiegel galactorroe, impotentie (het onvermogen om tijdens het vrijen een erectie te krijgen), een verminderd verlangen naar seks en onvruchtbaarheid veroorzaken. Een man met onbehandelde hyperprolactinemie kan minder of helemaal geen sperma aanmaken.
Wat zijn veelvoorkomende oorzaken van hyperprolactinemie?
Een aantal veel voorkomende oorzaken zijn:
- Pituitaire tumoren (prolactinomen)
- Hypothyreoïdie (onderactieve schildklier)
- Medicijnen gegeven voor depressie, psychose, en hoge bloeddruk
- Kruiden, waaronder fenegriek, venkelzaad, en rode klaver
- Irritatie van de borstwand (van chirurgische littekens, gordelroos, of zelfs een te strakke beha)
- Stress of lichaamsbeweging (meestal overmatig of extreem)
- bepaalde voedingsmiddelen
- tepelstimulatie
In ongeveer een derde van alle gevallen van hyperprolactinemie wordt geen oorzaak gevonden.
Hoe wordt hyperprolactinemie getest?
Bloedonderzoek kan het prolactinegehalte meten. Het niveau is soms hoger als u onlangs hebt gegeten of onder stress staat. De test kan opnieuw worden gedaan nadat u hebt gevast en ontspannen bent. Uw arts kan ook een lichamelijk onderzoek doen om eventuele duidelijke oorzaken of borstuitvloeiing op te sporen.
Als de niveaus na de tweede controle nog steeds hoog zijn, kan uw arts een MRI-scan (magnetic resonance imaging) van de hersenen laten maken om te controleren of er sprake is van een tumor van de hypofyse.
Hoe wordt hyperprolactinemie behandeld?
De behandeling hangt af van de oorzaak. Als er geen oorzaak wordt gevonden of als u een tumor van de hypofyse heeft, is de gebruikelijke behandeling medicijnen. Hypothyreoïdie wordt behandeld met schildkliervervangende medicijnen, die er ook voor moeten zorgen dat het prolactinegehalte weer normaal wordt. Als uw gewone medicijn de oorzaak is van uw hoge prolactinespiegels, zal uw arts samen met u op zoek gaan naar een ander medicijn of een medicijn toevoegen om uw prolactinespiegels te helpen dalen.
Medicijnen die worden gebruikt om hyperprolactinemie te behandelen
De meest gebruikte medicijnen zijn cabergoline en bromocriptine. Uw arts begint met een lage dosis van een van deze medicijnen en verhoogt de dosis langzaam tot uw prolactinespiegels weer normaal worden. De behandeling gaat door totdat uw symptomen verminderen of u zwanger wordt (als dat uw doel is). Meestal zal uw arts de behandeling stoppen zodra u zwanger bent.
Cabergoline wordt tweemaal per week ingenomen en heeft minder bijwerkingen dan bromocriptine. Over het algemeen daalt de prolactinespiegel bij cabergoline sneller tot normaal dan bij bromocriptine. Cabergoline kan bij hoge doses hartklepproblemen veroorzaken, maar deze doses worden niet gebruikt bij vrouwen die proberen zwanger te worden.
Bromocriptine en cabergoline kunnen worden gebruikt als een vrouw zwanger is. De meest voorkomende bijwerkingen zijn licht gevoel in het hoofd, misselijkheid en hoofdpijn. Het langzaam verhogen van de dosis helpt tegen de bijwerkingen. Een andere manier om de bijwerkingen te verminderen is het toedienen van bromocriptine in een zetpil direct in de vagina. Dit is een off-label gebruik van het geneesmiddel.
Geen behandeling
Niet alle vrouwen met hyperprolactinemie hebben behandeling nodig, hoewel vrouwen met hyperprolactinemie die daardoor geen oestrogeen aanmaken een behandeling nodig hebben die ervoor zorgt dat ze oestrogeen aanmaakt of oestrogeen aan de patiënt verstrekt. Geen behandeling kan nodig zijn als geen oorzaak kan worden gevonden of als de hoge prolactinespiegel te wijten is aan een kleine tumor in de hypofyse en de patiënte nog steeds oestrogeen aanmaakt. Vrouwen met hyperprolactinemie kunnen nog steeds anticonceptiepillen slikken om niet zwanger te worden of hun menstruatie regelmatig te maken.
Chirurgie
Als een tumor groot is, kan een operatie nodig zijn als medicijnen de symptomen niet verbeteren. Om de zoveel tijd zal een MRI worden gemaakt om de grootte van de tumor te controleren.
Woorden om te weten
- Galactorroe: Wanneer mannen of vrouwen die niet zwanger zijn, moedermelk produceren.
- Hypothyreoïdie: Onderactieve schildklier.
- Hypofyse: Een klier ter grootte van een walnoot die onder in de hersenen zit en hormonen afgeeft die te maken hebben met voortplanting en groei.
- Prolactine remmende factor (PIF): Een hormoon dat de afgifte van prolactine tegenhoudt.