Schokkende De schokkende beelden van de peuter die al vroeg peuken rookte, gingen viraal op YouTube en werden een symbool van de rokerscrisis in een land dat wordt beschreven als een laatste Eden voor tabaksfabrikanten.
Zes jaar nadat de tweejarige Aldi stiekem sigaretten begon te roken terwijl zijn moeder vis verkocht op de markt, spoorde Fairfax Media hem op in het afgelegen dorpje Teluk Kemang in Zuid-Sumatra.
Nu bijna negen en in de vierde klas, is Aldi een van ’s werelds jongste hervormde rokers.
Aldi Rizal, toen twee jaar oud, werd berucht vanwege zijn rookgedrag. Hij werd in de oorspronkelijke verhalen abusievelijk “Ardi” genoemd.
“Ik bleef maar kijken naar mensen die rookten en het zag er heerlijk uit. Het voelt goed als je rookt. Maar nu denk ik dat chocolade beter is dan roken,” vertelt Aldi.
Hij stopte vier jaar geleden met de hulp van de beroemde kinderpsycholoog en tv-persoonlijkheid Dr. Seto Mulyadi.
Het was een zware strijd, waarin Aldi aanvankelijk sigaretten inruilde voor eten, wat leidde tot een nieuwe strijd om zijn stijgende gewicht onder controle te krijgen.
“Nadat hij was gestopt met roken, at hij veel als hij zin had om te roken,” zegt Aldi’s moeder, Diana Rizal.
Aldi Rizal maakte driftbuien en deed zichzelf pijn om aan zijn sigaretten te komen. Getty Images
“Hij at drie kippenpoten tegelijk, drie kommen bakso (gehaktballensoep) tegelijk, één blik gecondenseerde melk ’s ochtends en één ’s avonds. Als ik zei dat hij minder moest eten, kreeg hij driftbuien en dreigde hij weer te gaan roken. Dus liet ik hem gewoon eten wat hij wilde. Zijn gewicht liep toen uit de hand.”
Toen Aldi naar school ging, lachten de kinderen om zijn enorme lunchtrommel. Hij begon minder te eten en zijn gewicht is nu onder controle.
Aldi Rizal, met zijn moeder Diana, stopte met roken toen hij vier jaar oud was. Hij houdt een YouTube-video omhoog van zijn jongere, rokende zelf. Jewel Topsfield
De beruchte YouTube-video’s van de “Indonesische rokende baby” hebben internationaal het alarmerende hoge percentage rokende kinderen in Indonesië onder de aandacht gebracht: 20 procent van de Indonesiërs tussen 13 en 15 jaar rookt volgens de Global Youth Tobacco Survey van 2014.
Maar nu zijn gezondheidsdeskundigen bezorgd dat een controversieel wetsvoorstel in het parlement om de productie van sigaretten te verhogen, de regels die roken in Indonesië ontmoedigen, zal terugdraaien.
Aldi Rizal met zijn moeder Diana. Jewel Topsfield
Mijn ouders weten dat ik rook, ze vinden het niet erg. Mijn ouders vragen maar één ding, ik inhaleer geen lijm. Ik rook, maar ik ben er niet aan verslaafd. Het is net als snoep. Ik kan op elk moment stoppen.
De 13-jarige Sandi Saputra
Indonesië en drie andere tabaksproducerende landen zijn bij de Wereldhandelsorganisatie ook in beroep gegaan tegen de eerste Australische wet op de merkloze verpakking van sigaretten, met het argument dat die een illegale handelsbarrière opwerpt.
De definitieve uitspraak wordt volgende maand verwacht, maar uit een uitgelekt concept blijkt dat Australië in het gelijk is gesteld.
Sandi Saputra, een 13-jarige roker uit Palembang. Amilia Rosa
Aldi’s bekendheid op internet betekende dat Diana aan de schandpaal werd genageld omdat ze een slechte moeder zou zijn. Ze verwijt zichzelf dat Aldi al zo jong rookt, omdat ze tijdens haar zwangerschap naar sigaretten snakte, terwijl ze bij haar andere kinderen juist naar zure vruchten en groene mango’s snakte.
Maar Diana vertelt ons ook over haar strijd om Aldi te laten stoppen midden in een vissersdorp waar alom gerookt wordt en dorpelingen hem geld gaven om sigaretten te kopen omdat hij “schattig en grappig” was.
Idris, het voormalige hoofd van Bone-Bone, een dorp in Sulawesi dat het roken verbood. Amilia Rosa
“Het eerste wat ik deed was de sigaretten in beslag nemen en dan kreeg hij een woedeaanval. Hij begon met zijn hoofd te slaan en stak zichzelf met een mes in de knie,” zegt ze.
“Hij werd om 3 uur ’s nachts wakker en begon sigaretten te eisen.”
Diana zegt dat ze elke beschikbare methode heeft geprobeerd om hem te laten stoppen, inclusief hete zalf op de sigarettendoppen en het meenemen van Aldi naar een afgelegen rivierhuis. “Hij zei: ‘Als je me geen sigaret geeft, spring ik’. Ik dacht, net als andere kinderen, dat het gewoon een loos dreigement was. Hij sprong.”
Zij laat ons het litteken op zijn hoofd zien. “Er was overal bloed. Daarna ben ik gezwicht. Als hij sigaretten wilde, kreeg hij sigaretten.”
Tot een lokale journalist het geval aan Dr. Seto meldde, kreeg Aldi twee maanden therapie in Jakarta en slaagde hij erin te stoppen.
Zoals vele bekeerde rokers waarschuwt Aldi nu voor de moeilijkheden van het stoppen.
Hij wil dokter worden en zegt tegen zijn vader dat hij zijn sigaretten uit moet doofpotten: “Ik ben gestopt en jij niet,” zegt hij tegen hem.
“Als we roken, ruïneren we ons leven,” zegt hij. “Zenuwen en hersenen, alles zal worden geruïneerd. Keel, tanden…”
Op de hoofdweg van Aldi’s dorp Teluk Kemang blokkeert een enorm billboard de hemel met reclame voor Sampoerna – het grootste tabaksbedrijf in Indonesië en onderdeel van Philip Morris International. “Grootte is belangrijk”, luidt de slogan.
De toenemende beperkingen in landen als Australië betekenen dat Indonesië – waar roken in het openbaar en sigarettenreclame grotendeels ongereguleerd zijn – een van de laatste grenzen is voor Big Tobacco.
Sigarettenreclame in de winkel is hier opzienbarend nadat je uit Australië komt, waar sigaretten niet eens in de winkel mogen worden uitgestald.
In Indonesië worden op tv-schermen boven rijen sigaretten in mini-marts de reclamespots eindeloos herhaald. Sigarettenadvertenties stonden in 2016 op de vijfde plaats in de uitgaven voor televisiereclame.
“We hebben tabaksreclame 25 jaar geleden verboden, maar in Indonesië tiert het welig,” zegt Mike Daube, een professor gezondheidsbeleid aan de Curtin University.
“Elke controle is denkbeeldig als kinderen zwaar worden blootgesteld aan sigarettenreclames die roken cool en glamoureus laten lijken.”
Uit een onderzoek uit 2015 bleek dat 85 procent van de scholen in vijf steden in Indonesië – waaronder de hoofdstad Jakarta – omringd waren door sigarettenreclames.
Daube windt er geen doekjes om. “Ik denk dat Indonesië een nachtmerrie voor de volksgezondheid is,” zegt hij. “Het is gewoon wanhopig deprimerend. Als je naar de omvang van het probleem kijkt, is het behoorlijk catastrofaal. Zelfs met voorzichtige schattingen komen we uit op 200.000 doden per jaar door roken.”
Sigaretten zijn hier ook een van de goedkoopste ter wereld. Een pakje Marlboro – een van de duurste merken – kost je slechts 25.000 rupiah (ongeveer $2,50). Losse stokjes, bekend als loosies, worden langs de kant van de weg verkocht voor het equivalent van een paar cent.
De dertienjarige Sandi Saputra werkt ’s nachts bij een nasi goreng (gebakken rijst) kraampje in Palembang, de hoofdstad van Zuid-Sumatra, en gaat overdag naar school. Hij verdient het equivalent van $2,50 per nacht, waarvan hij het grootste deel aan zijn ouders geeft, maar een beetje zakgeld overhoudt om aan loosies uit te geven.
“Ik ben begonnen met roken toen ik in de eerste klas zat, zeven jaar oud, omdat iedereen rookte, al mijn vrienden,” zegt hij.
“Mijn ouders weten dat ik rook, ze vinden het niet erg. Mijn ouders vragen maar één ding: dat ik geen lijm inhaleer. Ik rook wel, maar ik ben er niet aan verslaafd. Het is net als snoep. Ik kan op elk moment stoppen.”
Terwijl roken wereldwijd afneemt, neemt het hier toe. Indonesië heeft al het hoogste percentage rokende mannen ter wereld – 67 procent volgens de Global Adult Tobacco Survey van 2011 – hoewel het percentage rokende vrouwen om culturele redenen veel lager ligt.
Bijna een derde van de bevolking van 250 miljoen rookt, vergeleken met 12 procent van de Australiërs.
In 2014 begon Indonesië te eisen dat 40 procent van de pakjes sigaretten bedekt moet zijn met het soort grafische gezondheidswaarschuwingen – kankermonden en tracheotomiegaatjes – waarmee Australische rokers vertrouwd zijn.
Het was een zeldzame overwinning voor antirookactivisten in een land waar gezondheidshervormingen een dilemma vormen omdat de tabaksindustrie een belangrijk deel van de economie uitmaakt.
Indonesië is de op vier na grootste producent van tabaksbladeren ter wereld en Sampoerna de grootste belastingbetaler.
Het is een van de weinige landen die de Kaderovereenkomst van de Wereldgezondheidsorganisatie voor de bestrijding van tabaksgebruik niet hebben ondertekend, waarin is bepaald dat overheidsbeleid moet worden beschermd tegen de gevestigde belangen van de tabaksindustrie.
De 2016 Tobacco Industry Interference Index vond dat Indonesië het hoogste niveau van deelname en inmenging van de tabaksindustrie in het overheidsbeleid had in de ASEAN-regio.
“Er ligt momenteel een pro-tabak wetsvoorstel in het parlement voor debat dat dient om tabaksboeren te beschermen in plaats van de volksgezondheid,” zegt het.
Het wetsvoorstel wil de sigarettenproductie verdrievoudigen tot 524 miljard in 2020.
“Als dit wetsvoorstel wordt aangenomen, heeft het de potentie om de weinige successen op het gebied van tabaksontmoediging, zoals de waarschuwende afbeeldingen op sigarettenpakjes, terug te draaien.”
Dit heeft binnen het Indonesische ministerie van Volksgezondheid de alarmbellen doen rinkelen.
“Het probleem is nu dat veel van onze kinderen roken,” zegt directeur gezondheidsbevordering Dedi Kuswenda.
Hij zegt dat het ministerie van Volksgezondheid graag zou zien dat de waarschuwingen worden uitgebreid tot 75 procent van de pakjes en dat daarna wordt overgegaan op gewone verpakkingen.
“In Australië roken nu meer mensen niet. Maar het lijkt wel of we een gebied worden waar sigaretten worden verkocht. Uiteindelijk gaat het om meer winst, terwijl we gezond moeten zijn.”
Maar Syarif Abdullah Alkadrie, een van de parlementsleden die over het wetsvoorstel debatteert, zegt dat het wetsvoorstel bedoeld is om de tabaksboeren te beschermen. Hij zegt dat 50 procent van de Indonesische tabak wordt geïmporteerd en dat de wetgevers dit willen beperken tot 20 procent.
“We moeten deze kwestie van twee kanten bekijken,” zegt hij. “Veel mensen leven van tabak.”
De Indonesische regering heeft er geen geheim van gemaakt dat ze geïrriteerd is over de Australische wet op de merkloze verpakkingen.
Voorspeld wordt dat de definitieve uitspraak in het WTO-beroep, die volgende maand wordt verwacht, Australië’s argument zal bevestigen dat de regels niet in strijd zijn met de handelswetgeving omdat ze als een legitieme volksgezondheidsmaatregel kunnen worden beschouwd.
Maar de uitspraak komt op een gevoelig moment.
Australië en Indonesië onderhandelen over een vrijhandelsakkoord – dat eind dit jaar moet worden gesloten – en Indonesië is al boos over de dumpingheffingen die op de export van A4-papier zijn gelegd.
De Indonesische minister van Handel, Enggartiasto Lukita, “grapte” tegen zijn Australische collega, Steven Ciobo, dat hij zou overwegen om als vergelding te eisen dat Australische wijn die in Indonesië wordt verkocht halal gecertificeerd moet zijn en onopvallende verpakkingen moet gebruiken.
“Ik deed het echter op een luchtige manier, en het was gewoon een uiting van mijn wrok,” zou hij hebben gezegd in The Jakarta Post.
Roken is al lang een netelige kwestie in Indonesië. Een fatwa uit 2009 die roken in openbare gelegenheden of door zwangere vrouwen en kinderen verbood, was de meest controversiële ooit uitgevaardigd door het hoogste islamitische geestelijke orgaan van Indonesië.
“Tot nu toe zijn we altijd tot dezelfde conclusie gekomen, zonder afwijkende meningen, behalve één keer, toen we een fatwa over roken uitvaardigden,” vertelde de voorzitter van de Indonesische Ulema Raad (MUI), Ma’ruf Amin, eerder dit jaar aan Fairfax Media.
“We hebben twee dagen lang gediscussieerd en konden niet tot een solide conclusie komen. Sommigen stemden in met roken, anderen niet.”
De lokale variant van sigaretten – Kretek – is een bron van nationale trots. Ze zijn een mengsel van tabak en kruidnagel en geven de straten van Indonesië een kenmerkende zoete geur.
Aditia Purnomo en Muhammad Nur Azami zijn leden van de rokersrechtengroep Komunitas Kretek. Beiden waren activisten – Azami een “groene” strijder en Aditia betrokken bij de arbeidersbeweging – die toevallig rookten en boos werden over regelgeving die volgens hen rokers discrimineerde.
“Dus besloten we terug te vechten tegen de regering,” zegt Aditia. “Het is een mensenrecht.”
Aditia zegt dat de eerste grote antirookcampagne werd gevoerd door Hitlers nazi’s, die de gezondheid van het Arische meesterras wilden beschermen.
Hij vindt het hypocriet van de regering om het roken te reguleren terwijl ze belastingvoordelen haalt uit de opbrengsten ervan: “
Als gezondheid een prioriteit is, zeg dan gewoon dat roken illegaal is.”
In het verleden, zegt Aditia, geloofden mensen dat Kretek kon worden gebruikt als medicijn tegen griep of hoesten omdat er kruidnagels in zaten. Hij gelooft nog steeds dat ze een aantal voordelen hebben, maar erkent dat er ook bijwerkingen zijn.
Azami’s zwarte T-shirt is versierd met de slogan “Kretek zijn geen sigaretten”. Hij zegt dat de anti-tabaksbeweging de belangen dient van de gezondheidsindustrie die nicotinepleisters en elektronische sigaretten produceert.
“Het is niet eerlijk dat alleen tabaksproducten waarschuwingen met afbeeldingen hebben. Hoe zit het met junkfood, KFC, McDonalds, kinderen die motorrijden?”
In de juni-editie van het wereldwijde vakblad Tobacco Reporter staat een verhaal, “Trouble in Paradise”, waarin wordt opgemerkt dat de tabaksindustrie in Indonesië voor nieuwe uitdagingen staat. In het artikel wordt erop gewezen dat de twee grootste steden van het land – Jakarta en Surabaya – rookvrije binnenruimten hebben ingevoerd.
Ondanks het feit dat “de Indonesische inspanningen om het tabaksgebruik terug te dringen halfslachtig zijn en de houding van de regering tegenover de sector ambivalent blijft”, zegt Tobacco Reporter, gaat het land langzaam over op een restrictievere omgeving.
“Het is slechts een kwestie van tijd voordat de tabaksindustrie in het land onder dezelfde omstandigheden zal werken die in andere delen van de wereld al lang gebruikelijk zijn.”
Het opmerkelijke verhaal van Bone-Bone, een piepklein dorpje in Zuid-Sulawesi met 800 inwoners, biedt misschien een glimp van deze toekomst.
In 2000 merkte het voormalige dorpshoofd Idris, die een kleine warung (kraampje langs de weg) runde, dat de dorpelingen grote stukken van hun inkomen uitgaven aan sigaretten. “
Idris benaderde de dorpsleiders om te bespreken hoe ze het roken konden stoppen. De eerste stap was een aanvankelijk impopulair voorstel om de warungs in het dorp te laten stoppen met de verkoop van sigaretten. Binnen zes maanden hadden alle acht zich aangemeld.
Roken werd vervolgens verboden in openbare gelegenheden. Overal werden rookverbodsborden opgehangen met gruwelijke foto’s van zwartgeblakerde longen.
“Eén kind ging huilend naar huis. Hij zei dat hij niet wilde dat de longen van zijn vader zwart werden, zoals op de foto’s.”
Idris preekte tegen roken tijdens het vrijdaggebed. Hij bood kinderen zelfs geld aan om hun ouders te ontmoedigen.
“In 2007 waren er geen rokers meer,” zegt Idris. “Het dorp vaardigde toen een verordening uit dat roken niet was toegestaan.” Overtreders – en er zijn tot nu toe maar twee dorpelingen betrapt – moeten biechten over de luidspreker van de moskee.
Ook bezoekers zijn niet immuun voor het verbod. Ambtenaren van de lokale overheid die rookten in Bone-Bone – ironisch genoeg daar om gezondheidsprogramma’s te promoten – kregen een boete tot 1 miljoen rupiah ($100).
“De dorpelingen zien het effect van niet roken”, zegt Idris. “Ze zijn gezonder en er hoeven geen kinderen meer van school omdat hun ouders het nu kunnen betalen om ze te sturen.”
Met Amilia Rosa en Karuni Rompies
Volg Jewel Topsfield op Facebook