Kolonistenkolonialisme is een apart type kolonialisme dat functioneert door de vervanging van inheemse bevolkingsgroepen door een opdringerige kolonistenmaatschappij die na verloop van tijd een eigen identiteit en soevereiniteit ontwikkelt. Koloniale staten zijn onder meer Canada, de Verenigde Staten, Australië en Zuid-Afrika, en de koloniale theorie is belangrijk geweest voor het begrijpen van conflicten in plaatsen als Israël, Kenia en Argentinië, en voor het traceren van de koloniale erfenis van imperia die zich bezighielden met de wijdverbreide stichting van koloniën. Meer recentelijk zijn koloniale analyses uitgebreid naar het gebruik van kolonisatie in grotere imperiale projecten, en naar de invloed van koloniale staatsmacht op de wereldpolitiek. Lorenzo Veracini, een belangrijke wetenschapper op het gebied van koloniale studies, stelt dat “kolonisatie vooral zin heeft als het mondiaal wordt begrepen, en dat we leven in een koloniaal mondiaal heden” (The Settler Colonial Present, 2015).
Settler-kolonialisme kan worden onderscheiden van andere vormen van kolonialisme – waaronder klassiek of metropoolkolonialisme, en neokolonialisme – door een aantal belangrijke kenmerken. Ten eerste komen kolonisten “om te blijven”: in tegenstelling tot koloniale agenten zoals handelaars, soldaten of gouverneurs, hebben kolonistencollectieven de intentie om inheems land permanent te bezetten en er de soevereiniteit over te laten gelden. Ten tweede is de koloniale invasie een structuur, geen gebeurtenis: kolonisatie blijft bestaan in de voortdurende eliminatie van inheemse bevolkingsgroepen en de handhaving van staatssoevereiniteit en juridische controle over hun land. Ondanks het postkoloniale concept houden koloniale samenlevingen niet op koloniaal te zijn wanneer de politieke banden met de oprichtende metropool worden verbroken. Ten derde streeft kolonisatie naar haar eigen einde: in tegenstelling tot andere vormen van kolonialisme waarbij het doel is koloniale structuren en machtsonevenwichtigheden tussen kolonisator en gekoloniseerde in stand te houden, neigt kolonisatie naar het beëindigen van koloniale verschillen in de vorm van een oppermachtige en onbetwiste kolonistenstaat en -volk. Dit is echter geen streven naar dekolonisatie, maar eerder een poging om de uitdagingen die de aanspraken van inheemse volken op land aan de koloniale soevereiniteit stellen, uit de weg te ruimen door de inheemse volken zelf te elimineren en valse verhalen en structuren van koloniale saamhorigheid te laten gelden.
Koloniale koloniale samenlevingen over de hele wereld neigen ertoe zich te baseren op opmerkelijk vergelijkbare ruimtelijke constructies, machtsstructuren en sociale vertellingen. De kolonisatie begint met terra nullius – de perceptie dat land dat langdurig door inheemse volken wordt gebruikt leeg of ongebruikt is – en vervolgens wordt het land van de inheemse bevolking opgedeeld in afzonderlijke pakketjes privé-bezit. Terwijl kolonistencollectieven hun identiteit en materiële toebehoren in deze eigendommen investeren, creëren of machtigen zij tegelijkertijd een staat om deze eigendommen te ‘verdedigen’ tegen inheemse volken en naties die als inherent bedreigend worden beschouwd. De macht van de kolonistenstaat wordt vaak belichaamd in de vorm van grenspolitiekorpsen, zoals de Royal Canadian Mounted Police, diverse Australische bereden politie-eenheden en de alomtegenwoordige Amerikaanse cavalerie van het ‘Wilde Westen’, alsmede bureaucratische instanties. Deze overheidsfunctionarissen hebben vele namen gekend, maar in Noord-Amerika worden zij gewoonlijk ‘Indian Agents’ genoemd, en zij hadden (en hebben in sommige gevallen nog steeds) buitengewone macht over inheemse volken, waaronder de mogelijkheid om kinderen te arresteren, om mensen te beletten officieel ‘reservaat’-land te verlaten (of omgekeerd, om individuen of families uit reservaatgebieden te verdrijven), om de werkgelegenheid te controleren, en zelfs om politie- of militaire troepen kort en krachtig tegen inheemse volken op te zetten. Deze extreme bevoegdheden worden uitgeoefend op basis van zorgvuldig opgebouwde racistische verhalen. Denk aan de manier waarop inheemse volken werden (en worden) beschouwd als ‘wilden’ – mannen worden vaak afgeschilderd als gewelddadig, vrouwen als hypergeseksualiseerd, en beiden hebben behoefte aan zorg van de ‘beschaafde’ kolonistenstaat. De narratieve ontmenselijking van inheemse volken ondersteunt parallelle verhalen over vreedzame, avontuurlijke en deugdzame vestiging en expansie, waarbij ‘dappere pioniers’ worden opgevoerd als toonbeelden van nieuwe kolonistennaties die zijn voortgekomen uit grensgebieden.
Als concept is kolonisatie al tientallen jaren in omloop, maar het heeft aan relevantie gewonnen sinds de publicatie van een aantal werken in de late jaren negentig en het begin van de jaren 2000 de koloniale theorie introduceerde in disciplines als antropologie, sociologie en politieke theorie. De discussies rond koloniale studies zijn omstreden geweest, vooral rond de raakvlakken tussen koloniaal racisme en identiteitspolitiek. In tal van werken is onderzocht hoe onderdrukte of gemarginaliseerde gemeenschappen medeplichtig kunnen zijn aan koloniale praktijken, wat vaak tot verhitte discussies heeft geleid over de vraag wie nu eigenlijk een ‘kolonist’ is of zou moeten zijn. Andere kritieken hebben gewezen op de neiging van sommige kolonisatiewetenschappers om kolonisatie als onvermijdelijk te beschouwen, waardoor koloniale samenlevingen en staten tegelijkertijd worden bevrijd van de last om zich te verzoenen met inheemse volken, en de last om de soevereiniteit van de kolonisten te accommoderen bij diezelfde inheemse volken wordt gelegd. Meer recentelijk hebben koloniale wetenschappers de uitdaging aangenomen om na te denken over wat dekolonisatie betekent voor koloniale samenlevingen, en hebben ze de koloniale theorie betrokken in open en toekomstgerichte discussies over inheemse bevolking, autonomie, en anti-staats- en anti-kapitalistische politiek.
Essential Readings
Veracini, L. (2015). The Settler Colonial Present. Londen: Palgrave Macmillan.
Veracini, L. (2010). Koloniaal kolonialisme: A Theoretical Overview. Londen: Palgrave Macmillan.
Banivanua Mar, T. en Edmonds, P., eds. (2010). Koloniale ruimte maken voor kolonisten: Perspectives on Race, Place and Identity. New York: Palgrave Macmillan
Verder Lezen
Barker, A.J. (2012). Het kolonialisme van kolonisten lokaliseren. Journal of Colonialism and Colonial History
Barker, A.J. and Battell Lowman, E. (2015). Settler: Identity and Colonialism in 21st Century Canada. Halifax: Fernwood Publishing.
Tuck, E. en Yang, K.W. (2012). Decolonization Is Not a Metaphor. Dekolonisatie: Indigeneity, Education & Society 1, 1.
Wolfe, P. (1999). Koloniale kolonisatie en de transformatie van de antropologie: The Politics and Poetics of an Ethnographic Event. Londen: Cassell.
Vragen
Wat is de betekenis van kolonisatie als een proces? Waarom is het belangrijk om (klassieke) kolonisatie en kolonisatie als twee verschillende processen te zien?
Hoe heeft kolonisatiekolonialisme invloed op ‘exogene anderen’ – groepen mensen die noch inheems zijn in de gebieden die door de kolonisatiekolonie worden opgeëist, noch door de meerderheid van de kolonisten als deel van de koloniale samenleving worden gezien?
Hoe is kolonisatiekolonialisme verweven met processen van racialisering en kapitalistische accumulatie? Hoe verschillen of botsen deze processen?