Korset

Eugène Atget, Boulevard de Strasbourg, Korsetten, Parijs, 1912

Al bijna 500 jaar was het korset, met veters en schoren van balein of metaal, het belangrijkste middel ter ondersteuning van vrouwen. Onderzoekers hebben bewijzen gevonden van het gebruik van korsetten in de Minoïsche beschaving van het vroege Kreta.:5

Het korset heeft vele veranderingen ondergaan. Oorspronkelijk, aan het eind van de 16e eeuw, stond het bekend als “een paar lijfjes”. Het was een eenvoudig lijfje, verstijfd met baleinen van riet of walvisbeen, dat zowel onder- als bovenkleding kon zijn. Een busk van hout, hoorn, walvisbeen, metaal of ivoor versterkte het centrale front nog meer. In de loop van de zestiende en de zeventiende eeuw konden de lijven aan de voor- of achterkant worden geregen. Aan het eind van de zeventiende eeuw werd de Engelse term “pair of bodies” vervangen door de term “stays”, die in de loop van de achttiende eeuw algemeen werd gebruikt. De stagen maakten van het bovenlichaam in wezen een kegel- of cilindervorm. In de 17e eeuw werden lipjes in de taille (de zogenaamde “vingers”) toegevoegd.

Tuen evolueerden in de 18e eeuw, waarin meer walvisbeen werd gebruikt en meer baleinen in het kledingstuk werden verwerkt. Ook de vorm van de steunzolen veranderde. Terwijl ze aan de voorkant laag en breed waren, konden ze aan de achterkant tot de bovenkant van de schouder reiken. De schorten konden strapless zijn of voorzien van schouderbandjes.

Het doel van de 18e-eeuwse schortjes was de buste te ondersteunen en de modieuze conische vorm te geven, terwijl de schouders naar achteren werden getrokken. In die tijd werden de oogjes met steken versterkt en niet tegenover elkaar geplaatst, maar verspringend. Daardoor kon de schaar spiraalvormig worden geregen. Het ene eind van de veter werd in het onderste oogje gestoken en geknoopt, het andere eind werd door de oogjes van de stokken gewikkeld en bovenaan vastgemaakt. Het strak rijgen was in die tijd niet de bedoeling van de verstaging. Het zou als zeer schandalig zijn beschouwd en was uiterst ongewoon. Vrouwen uit alle lagen van de bevolking droegen een schort, van hofdames tot straatverkopers.

In die tijd is er bewijs van een variant van schorten, “sprongen” genoemd, die losser waren dan schorten en aangezette mouwen hadden, zoals een jasje.:27

• Vrouwenkorset (stays) ca. 1730-1740. Platbinding van zijde met extra inslagpatroon, verstijfd met baleinen; Los Angeles County Museum of Art, M.63.24.5.

• Een korset uit een Frans tijdschrift

• Polaire was beroemd om haar kleine, taille met korset, waarvan soms werd gezegd dat de omtrek niet groter was dan 41 cm

• Actrice Bianca Lyons toont de verbeterde vrouwelijke rondingen die door korsetten worden bereikt, ca. 1902

• Een vrouw showt een korset in 1898

• Amanda Nielsen in een korset

• Een prijswinnende advertentie voor R

  Een award-winnende advertentie voor R & G Corset Company van de achterflap van het Ladies’ Home Journal van oktober 1898

• Groep van vijf korsetten: eind 19e en begin 20e eeuw Stichting Peloponnesische Folklore.

Korsetten waren oorspronkelijk gewatteerde vesten, die Franse vrouwen droegen als alternatief voor stijve korsetten.:29 Ze bestonden alleen uit gewatteerd linnen, aan de voorkant geregen, en zonder baleinen. Dat kledingstuk was bedoeld om gedragen te worden bij informele gelegenheden, terwijl stays gedragen werden voor de hofkleding. In de jaren 1790 raakten de stays uit de mode. Dat viel samen met de Franse Revolutie en de invoering van neoklassieke kledingstijlen. Het waren de mannen, zogeheten :36 De mode hield aan tot in de jaren 1840, hoewel na 1850 mannen die korsetten droegen, beweerden dat ze die nodig hadden tegen rugpijn.:39

In het begin van de 19e eeuw, toen er kruisjes werden toegevoegd voor ruimte voor de buste, werden de achtervoeten bekend als korsetten. Ze werden ook langer tot aan de heup, en de onderste lipjes werden vervangen door kruisjes bij de heup en hadden minder baleinen. Schouderbanden verdwenen in de jaren 1840 voor normaal dragen.

In de jaren 1820 veranderde de mode opnieuw, waarbij de taille werd verlaagd tot bijna de natuurlijke positie. Dat was om meer versieringen op het lijfje mogelijk te maken, wat op zijn beurt de terugkeer van het korset in de moderne mode betekende. Men begon korsetten te maken met wat opvulling, voor een taille slankmakend effect, en meer baleinen. Sommige vrouwen maakten hun eigen korset, terwijl anderen hun korset kochten. Korsetten waren een van de eerste in massa geproduceerde kledingstukken voor vrouwen. In de jaren 1840 werden ze zwaarder uitgebeend. Tegen 1850 werden stalen baleinen populair.

Met de komst van metalen oogjes werden strakke veters mogelijk. De positie van de oogjes veranderde. Ze zaten aan de achterkant tegenover elkaar. De voorkant werd vastgezet met een metalen busk. Korsetten waren meestal wit. De korsetten van de jaren 1850-1860 waren korter, als gevolg van een verandering in het silhouet van de vrouwenmode, met de komst van de hoepelrok of crinoline. Na de jaren 1860, toen de crinoline uit de mode raakte, werd het korset langer, om de buik vorm te geven, die door de nieuwe lijnen van de prinsessen- of kurasstijl werd blootgelegd.

In 1855 had een vrouw, Frances Egbert genaamd, problemen met haar korsetten, omdat de stalen delen aan de voorkant steeds braken als gevolg van de spanning. Daarom ontwierp haar man, Samuel Barnes, “versterkt staal” voor Egbert’s korsetten. Barnes vroeg 11 jaar later patent aan op de uitvinding, en Egbert incasseerde de royalty’s op dit patent gedurende 15 jaar na zijn dood. Na de zaak Egbert v. Lippmann beschouwde het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten het octrooi van Barnes en Egbert als “openbaar”.

Voor kledinghervormers, meestal mannen, aan het eind van de 19e eeuw waren korsetten een gevaarlijk moreel kwaad, omdat zij een promiscue kijk op het vrouwelijk lichaam en een oppervlakkige bevlieging van modegrillen bevorderden. Gezondheidsrisico’s, zoals beschadigde of herschikte inwendige organen, onvruchtbaarheid, en onvermogen om “vrouwelijke” taken uit te voeren, zoals het zorgen voor kinderen of het schoonmaken van het huis, zouden door de corsetterie veroorzaakt worden, en dat is door deskundigen erkend. Uiteindelijk voegde de kritiek van de hervormers op het korset zich bij een menigte van stemmen die zich uitspraken tegen het aanbrengen van strakke korsetten. Artsen raadden het hun patiënten af en mannelijke journalisten schreven artikelen waarin ze de ijdelheid en lichtzinnigheid van vrouwen veroordeelden die hun gezondheid opofferden omwille van de mode. Hoewel het aanbrengen van strakke korsetten gevaarlijk is, was het vrij ongewoon en werd het door de meerderheid van de vrouwen, en ook door mannen, als tamelijk schokkend ervaren. Voor velen was het korset noodzakelijk voor de gezondheid, steun en een rechte houding in militaire stijl, maar kledinghervormers, mannen die het nodig vonden om iets te zeggen over de stijl van het ondergoed van vrouwen, en verontwaardigde predikanten die alles wat met het vrouwelijk lichaam te maken had als zondig beschouwden tightlacing, vooral op het hoogtepunt van het tijdperk van de Victoriaanse moraal, als een teken van moreel onfatsoen.

Amerikaanse vrouwen die actief waren in de anti-slavernij en de drankbestrijding, en ervaring hadden met spreken in het openbaar en politieke agitatie, droegen verstandige kleding die hun bewegingsvrijheid niet beperkte, hoewel korsetten deel uitmaakten van hun garderobe. Terwijl voorstanders van modieuze kleding tevreden stelden dat korsetten een rechtopstaand, “goed figuur” in stand hielden, en een noodzakelijke fysieke structuur waren voor een morele en goed geordende samenleving, beweerden kledinghervormers dat de damesmode niet alleen fysiek schadelijk was, maar “het resultaat van een mannelijke samenzwering om vrouwen onderdanig te maken door ze te cultiveren in slavenpsychologie”. Zij geloofden dat een verandering in de mode de positie van de vrouw in de maatschappij kon veranderen, waardoor een grotere sociale mobiliteit mogelijk werd, onafhankelijkheid van mannen en het huwelijk, en de mogelijkheid om te werken voor loon, evenals fysieke beweging en comfort.

In 1873 schreef Elizabeth Stuart Phelps Ward:

Burn up the corsets! … Nee, en spaar ook de walvisbeenderen niet, je zult nooit meer walvisbeenderen nodig hebben. Maak een vreugdevuur van de wrede stalen die zovele jaren de baas zijn geweest over uw borstkas en buik en slaak een zucht van verlichting, want uw emancipatie, dat verzeker ik u, is vanaf dit moment begonnen.

Ondanks deze protesten veranderde er tot 1900 weinig aan de mode en de onderkleding. Tijdens de Edwardiaanse periode werd het rechte korset (ook bekend als het S-Curve korset) geïntroduceerd. Dat korset was recht aan de voorkant, met een uitgesproken welving aan de achterkant die het bovenlichaam naar voren en de derrière naar buiten dwong. De stijl werd gedragen van 1900 tot 1908,:144 en was oorspronkelijk bedoeld als een gezondheidskorset, een soort korset gemaakt van wol en versterkt met koord, en bevorderde de vermeende gezondheidsvoordelen van het dragen van wol naast de huid. Het werd verkocht als een alternatief voor het korset met been. Het S-Curve korset werd echter het raamwerk voor veel sierlijke mode aan het eind van de jaren 1890 en 1900.

Het korset bereikte zijn grootste lengte in het begin van de 20e eeuw. In het begin reikte het langlijnige korset van de buste tot aan de bovenbenen. Er was ook een stijl van longline corset die onder de buste begon en het dragen van een bustehouder noodzakelijk maakte, een stijl die bedoeld was om het nieuwe silhouet aan te vullen. Het was een stijl zonder been, die veel dichter bij een moderne gordel stond dan het traditionele korset. Het korset raakte uit de mode in de jaren 1920 in Europa en Noord-Amerika en werd vervangen door korsetten en elastische bustehouders, maar bleef bestaan als kostuumartikel. Het korset, oorspronkelijk een lingeriestuk, is een populair bovenkledingstuk geworden in de fetisj-, BDSM- en goth-subculturen. In de fetisj- en BDSM-literatuur wordt vaak veel nadruk gelegd op strakke veters, en veel korsetmakers komen tegemoet aan de fetisjmarkt.

Niet binnen de fetisj-gemeenschap dragen levende historische re-enactors en liefhebbers van historische kostuums nog steeds stola’s en korsetten volgens hun oorspronkelijke doel om het figuur de juiste vorm te geven bij het dragen van historische mode. In dit geval is het korset eerder ondergoed dan bovenkleding. Bekwame korsetmakers zijn beschikbaar om reproducties te maken van historische korsetvormen of om nieuwe stijlen te ontwerpen.

In de late jaren 1940 en vroege jaren 1950 was er een korte opleving van het korset in de vorm van de taille cincher soms een “waspie” genoemd. Dit werd gebruikt om het zandloperfiguur te geven zoals gedicteerd door Christian Dior’s “New Look”. Het gebruik van de taille cincher werd echter beperkt tot de haute couture, en de meeste vrouwen bleven gordels gebruiken. Waspies kregen ook tegenwerking van vrouwenorganisaties in de Verenigde Staten en van vrouwelijke leden van het Britse parlement, omdat corsetterie tijdens de Tweede Wereldoorlog door rantsoenering verboden was. De opleving eindigde toen de New Look plaats maakte voor een minder dramatisch gevormd silhouet.

In 1968, bij het feministische Miss America protest, gooiden demonstranten symbolisch een aantal vrouwelijke producten in een “Freedom Trash Can.” Daaronder bevonden zich korsetten, die de demonstranten “martelwerktuigen voor vrouwen” noemden, en uitrustingsstukken die volgens hen vrouwelijkheid afdwongen.

Sinds het eind van de jaren 1980 heeft het korset periodieke oplevingen gekend, die meestal hun oorsprong vonden in de haute couture en af en toe zijn doorgesijpeld naar de mainstream mode. Modeontwerpster Vivienne Westwood’s gebruik van korsetten droeg bij aan de push-up bustetrend die duurde van het einde van de jaren 1980 tot in de jaren 1990. Deze revivals concentreerden zich op het korset als bovenkleding in plaats van onderkleding. De sterkste revival was te zien in de modecollecties van najaar 2001 en viel samen met de release van de film Moulin Rouge! waarin in de kostuums veel korsetten voorkwamen die kenmerkend waren voor dat tijdperk. Een andere modebeweging die de belangstelling voor het korset heeft doen herleven, is de steampunk-cultuur die laat-Victoriaanse modevormen op nieuwe manieren gebruikt.