Het Perzische Rijk is de naam van een reeks dynastieën in het huidige Iran die zich over meerdere eeuwen uitstrekten, van de zesde eeuw voor Christus tot de twintigste eeuw na Christus. Het eerste Perzische Rijk, rond 550 voor Christus gesticht door Cyrus de Grote, werd een van de grootste rijken in de geschiedenis, dat zich uitstrekte van het Balkanschiereiland in Europa in het westen tot de Indusvallei in India in het oosten. Deze dynastie uit de IJzertijd, die ook wel het Achaemenidische Rijk wordt genoemd, was meer dan 200 jaar lang een mondiaal centrum van cultuur, religie, wetenschap, kunst en technologie, voordat het ten onder ging aan de invasie van de legers van Alexander de Grote.
Cyrus de Grote
Het Perzische Rijk begon als een verzameling semi-nomadische stammen die schapen, geiten en vee hielden op het Iraanse plateau.
Cyrus de Grote – de leider van zo’n stam – begon naburige koninkrijken, waaronder Media, Lydia en Babylon, te verslaan en voegde ze samen onder één bestuur. Hij stichtte het eerste Perzische Rijk, ook bekend als het Achaemenidische Rijk, in 550 v. Chr.
Het eerste Perzische Rijk onder Cyrus de Grote werd al snel ’s werelds eerste supermacht. Het verenigde onder één regering drie belangrijke plaatsen van de vroege menselijke beschaving in de oude wereld: Mesopotamië, de Nijlvallei in Egypte en de Indusvallei in India.
Cyrus de Grote is vereeuwigd in de Cyrus-Cilinder, een kleicilinder waarop in 539 v. Chr. een inscriptie is aangebracht met het verhaal van hoe hij Babylon veroverde op koning Nabonidus en zo een eind maakte aan het Neo-Babylonische rijk.
Darius de Grote, de vierde koning van het Achaemenidische Rijk, regeerde over het Perzische Rijk toen dat op zijn grootst was, en zich uitstrekte van de Kaukasus en West-Azië tot wat toen Macedonië was (de Balkan van vandaag), de Zwarte Zee, Centraal-Azië, en zelfs tot in Afrika, met inbegrip van delen van Libië en Egypte. Hij verenigde het rijk door de invoering van de standaardmunt en van maten en gewichten; door het Aramees tot officiële taal te maken en door wegen aan te leggen. De Behistun-inscriptie, een meertalig reliëf dat in de berg Behistun in West-Iran is uitgehouwen, prijst zijn deugden aan en vormde een belangrijke sleutel tot de ontcijfering van het spijkerschrift. Het effect ervan wordt vergeleken met dat van de Steen van Rosetta, het tablet dat geleerden in staat stelde de Egyptische hiërogliefen te ontcijferen.
Waar ligt Perzië?
Kaart met de titel ‘Het Perzische Rijk in de tijd van Darius en Xerxes,toont de gebieden in Azië en het Midden-Oosten in de jaren 330.
Interim Archives/Getty Images
Op het hoogtepunt onder Darius de Grote strekte het Perzische Rijk zich uit van het Balkanschiereiland in Europa (in delen van het huidige Bulgarije, Roemenië en Oekraïne) tot de vallei van de rivier de Indus in Noordwest-India en in het zuiden tot Egypte.
De Perzen waren het eerste volk dat regelmatige verbindingswegen tot stand bracht tussen drie continenten – Afrika, Azië en Europa. Zij legden vele nieuwe wegen aan en ontwikkelden ’s werelds eerste postdienst.
Perzische Cultuur
De oude Perzen van het Achaemenidische Rijk creëerden kunst in vele vormen, waaronder metaalbewerking, rotsbeeldhouwwerk, weven en architectuur. Toen het Perzische Rijk zich uitbreidde en ook andere artistieke centra van de vroege beschaving omvatte, werd een nieuwe stijl gevormd met invloeden uit deze bronnen.
De oude Perzische kunst omvatte grote, in rotsen uitgehouwen rotsreliëfs, zoals die gevonden zijn in Naqsh-e Rustam, een oude begraafplaats met de graven van Achaemenidische koningen. De ingewikkelde rotswandschilderingen beelden ruiterscènes en veldslagen uit.
De oude Perzen stonden ook bekend om hun metaalbewerking. In de jaren 1870 ontdekten smokkelaars gouden en zilveren voorwerpen tussen ruïnes bij de rivier de Oxus in het huidige Tadzjikistan.
De voorwerpen omvatten een kleine gouden strijdwagen, munten en armbanden versierd met een griffioenmotief. (De griffioen is een mythisch wezen met de vleugels en het hoofd van een adelaar en het lichaam van een leeuw, en een symbool van de Perzische hoofdstad Persepolis.)
Britse diplomaten en leden van het leger die in Pakistan dienden, brachten ongeveer 180 van deze gouden en zilveren stukken – bekend als de Oxus Schat – naar Londen, waar ze nu zijn ondergebracht in het British Museum.
De geschiedenis van het tapijtweven in Perzië gaat terug tot de nomadenstammen. De oude Grieken waardeerden de kunstzinnigheid van deze handgeweven tapijten – beroemd om hun uitgewerkte ontwerp en heldere kleuren. Tegenwoordig zijn de meeste Perzische tapijten gemaakt van wol, zijde en katoen.
Persepolis
Gebosseleerde bas-reliëfs van dienaren die geschenken aan de koning brengen op de zijmuur van de trap voor het paleis van Tachara, ook bekend als het paleis van Darius, in Persepolis.
Borna Mir/Getty Images
De oude Perzische hoofdstad Persepolis, gelegen in het zuiden van Iran, behoort tot de grootste archeologische vindplaatsen ter wereld. In 1979 werd zij door UNESCO uitgeroepen tot werelderfgoed.
De Achaemenitische paleizen van Persepolis waren gebouwd op enorme terrassen. Ze waren versierd met decoratieve gevels, waaronder de lange reliëfsnijwerken in de rotsen waar de oude Perzen beroemd om waren.
Perzische religie
Velen beschouwen Perzië als synoniem met de islam, hoewel de islam pas na de Arabische veroveringen in de zevende eeuw de dominante godsdienst in het Perzische rijk werd. Het eerste Perzische Rijk werd gevormd door een andere religie: Zoroastrisme.
Genoemd naar de Perzische profeet Zoroaster (ook bekend als Zarathustra), is Zoroastrisme een van ’s werelds oudste monotheïstische godsdiensten. Het wordt vandaag de dag nog steeds beoefend als een minderheidsgodsdienst in delen van Iran en India.
Zoroaster, die waarschijnlijk ergens tussen 1500 en 500 v. Chr. leefde, leerde volgelingen één god te aanbidden in plaats van de vele godheden die door eerdere Indo-Iraanse groepen werden aanbeden.
De Achaemenitische koningen waren vrome Zoroastrianen. Volgens de meeste berichten was Cyrus de Grote een tolerant heerser die zijn onderdanen toestond hun eigen taal te spreken en hun eigen godsdienst te belijden. Hoewel hij regeerde volgens de Zoroastrische wet van asha (waarheid en gerechtigheid), legde hij het Zoroastrisme niet op aan de mensen in de veroverde gebieden van Perzië.
Hebreeuwse geschriften loven Cyrus de Grote voor het bevrijden van het Joodse volk van Babylon uit gevangenschap en hen toestaan terug te keren naar Jeruzalem.
De daaropvolgende heersers in het Achaemenidische Rijk volgden Cyrus de Grote’s afzijdige benadering van sociale en religieuze zaken, waardoor de diverse inwoners van Perzië hun eigen levenswijze konden blijven beoefenen. Deze periode wordt ook wel de Pax Persica of Perzische Vrede genoemd.
Ontstaan van het Perzische Rijk
De Slag bij Issus tussen Alexander de Grote en Darius III in 333 v.Chr, die leidde tot de val van het Perzische Rijk.
Leemage/Corbis/Getty Images
Het Perzische Rijk kwam in een periode van verval na een mislukte invasie van Griekenland door Xerxes I in 480 voor Christus. De kostbare verdediging van Perziës land putte de fondsen van het rijk uit, wat leidde tot zwaardere belastingen onder de onderdanen van Perzië.
De Achaemenidische dynastie viel uiteindelijk in 330 v. Chr. ten prooi aan de invasielegers van Alexander de Grote van Macedonië. Latere heersers probeerden het Perzische Rijk te herstellen tot de Achaemenische grenzen, hoewel het rijk nooit meer de enorme omvang bereikte die het onder Cyrus de Grote had bereikt.