(Donnie Brasco)
PERSOONLIJK: Geboren 1939 (sommige bronnen zeggen 1940), in Paterson, NJ; vader een bar manager; getrouwd; vrouw naam Maggie (een verpleegster); kinderen: drie dochters.
ADRESSEN: Agent-c/o Author Mail, Running Press, 125 S. 22nd St., Philadelphia, PA 19103-4399.
CAREER: Schrijver. Werkte als leraar, rond 1960; werkte drie jaar bij de inlichtingendienst van de marine, eind 1960; Federal Bureau of Investigation, agent, rond 1970-86; beveiligingsconsultant, 1986-96.
VERSCHRIJVINGEN:
(Met Richard Woodley) Donnie Brasco: My Undercover Life in the Mafia, New American Library (New York, NY), 1987.
Donnie Brasco: Deep Cover, Penguin (New York, NY), 1999.
Mobbed Up: A Donnie Brasco Novel, Onyx (New York, NY), 2000.
Snake Eyes: A Donnie Brasco Novel, Onyx (New York, NY), 2001.
(Onder de naam Donnie Brasco) The Way of the Wiseguy: True Stories from the FBI’s Most Famous Undercover Agent, Running Press (Philadelphia, PA), 2004.
(Met Bill Bonnano en David Fisher) The Good Guys, Warner Books (New York, NY), 2005.
Unfinished Business: The Donnie Brasco Story, Running Press (Philadelphia, PA), 2006.
Bijdragen aan tijdschriften, waaronder People.
ADAPTATIES: Donnie Brasco werd uitgebracht als een speelfilm, geregisseerd door Mike Newell en met Johnnie Depp in de hoofdrol als Pistone, 1997. Verschillende van Pistone’s werken zijn ook bewerkt voor audiocassette.
SIDELIGHTS: “De man die de trattoria binnenloopt, zijn sportjasje zorgvuldig op de zitting vouwt en een bord risotto bestelt, stond vroeger bekend als Donnie Brasco, veteraan juwelendief en vertrouwde insider bij de misdaadfamilie Bonanno.” Zo begon een Washington Post-profiel van Joseph D. Pistone, een van de vele artikelen die werden geschreven naar aanleiding van de release in 1997 van de film Donnie Brasco, met Johnny Depp in de hoofdrol als Pistone. De film, met in de hoofdrollen Al Pacino en Michael Madsen, als Pistone’s maffia-vennoten Benjamin “Lefty Guns” Ruggiero en Dominick “Sonny Black” Napolitano, werd door critici geprezen om zijn realisme. In tegenstelling tot The Godfather en de vele films die daaruit zijn voortgekomen en die financieel succesvolle, welbespraakte en zelfs principiële maffiosi portretteren, toont Donnie Brasco – zowel de film als het boek van Pistone, waarop de film gebaseerd is – maffiosi als “kleine oplichters”, in de woorden van Paula Span in de Washington Post, “die voortdurend krap bij kas zitten en evenveel scoorden als ze afsloegen”. Washington Monthly recensent Selwyn Raab merkte op: “Pistone’s observaties ontkrachten de mythes die door romanschrijvers en filmmakers zijn verzonnen over een welwillende, guitige kant van de maffia. Zoals Pistone heeft kunnen zien, is het dagelijkse leven van de gewone gangster net zo saai als werken aan een lopende band. Het leven van de betrokkenen wordt gekenmerkt door ernstige verveling, onderbroken door momenten van pure terreur. “De maffia die je in deze film ziet,” zei Pistone tegen Span, “dat is de echte maffia.” Er is een reden voor deze authenticiteit: de held van het verhaal, en de gebeurtenissen waaraan hij deelnam, zijn allemaal echt.
Vijf jaar lang, van 1976 tot 1981, drong Pistone, toen een undercoveragent van het Federal Bureau of Investigation (FBI), binnen in de misdaadfamilies Colombo en Bonanno door zich voor te doen als “Donnie Brasco” (hij koos de naam willekeurig), een juwelendief en kleine vechtersbaas. Dankzij de informatie die hij ontdekte, kon de federale overheid een honderdtal maffialeden arresteren en veroordelen, waardoor Pistone een van de meest succesvolle undercoveragenten werd in de geschiedenis van de FBI-maffiaoperaties. Hij was zelfs zo succesvol dat hij bijna een “made guy” werd – dat wil zeggen, een formeel lid van de maffia – maar de FBI trok hem terug voordat dit gebeurde. In 1982 begon Pistone te getuigen in een reeks rechtszaken, op welk moment hij ook begon te leven onder een aangenomen identiteit op een geheime locatie. Zijn vrouw en drie dochters, die inmiddels volwassen waren, namen ook nieuwe identiteiten aan.
De zoon van een cafébaas, Pistone, kwam uit een arbeidersgezin in Paterson, New Jersey. Hij was een uitstekende basketballer en trouwde in 1961, toen hij begin twintig was, met Maggie, zijn vriendin van de middelbare school. Na een carrière in het onderwijs en bij de inlichtingendienst van de Amerikaanse marine te hebben geprobeerd, meldde Pistone zich eind jaren zestig aan bij het Federal Bureau of Investigation. Hij ging snel over op undercoverwerk en kwam op het juiste moment op de juiste plaats terecht. Een halve eeuw lang had het Bureau, onder directeur J. Edgar Hoover, de maffia zo goed als genegeerd: Hoover beweerde niet te geloven in het bestaan ervan, of tenminste in het bestaan ervan als een formidabele misdaadkracht, en richtte de inspanningen van de FBI elders. De dood van Hoover in 1972 luidde een nieuw tijdperk in, en toen de FBI een agent nodig had om undercover te gaan bij de maffia, maakte een tekort aan Italiaanse agenten Pistone ideaal voor de rol.
Pistone had de geloofsbrieven om erbij te horen: niet alleen zijn afkomst (niet-Italianen kunnen niet worden “gemaakt” in de maffia), maar ook zijn achtergrond en zijn manier van spreken, die hem kwalificeerden als een maffia-type. “Ik heb geen bijl te slijpen,” vertelde hij later aan Michael Arena van in Newsday. “Ik had vrienden die maffia kerels waren, je weet wat ik bedoel. Je hangt rond in de clubs, de buurt, het zijn gewoon jongens. Je krijgt de andere kant niet te zien. De moord kant. Je ziet niet de benen breken en de afpersing. Het gokken is alles wat je ziet. Dus toen ik aan het werk ging, was dat alles wat het was. Een baan… Als Italiaan, als straatjongen, was ik logisch voor de baan.”
Zowel het boek als de verfilming bieden inzichten in de maffia zoals alleen iemand als Pistone – iemand dus die erg op een maffioso lijkt, behalve dan dat hij aan de goede kant van de wet staat – die kan bieden. Zo is er bijvoorbeeld zijn uitleg van het woord “Fugeddaboudit” (vergeet het maar), wat een aantal dingen kan betekenen, variërend van “Ja, absoluut” tot “Je maakt zeker een grapje” tot “Laat maar zitten” tot “Vergeet het maar”. Zo is er ook het syntactische onderscheid tussen de manier waarop een gangster naar iemand buiten de maffia verwijst – “Hij is een vriend van mij” – en de manier waarop hij een “made man” identificeert: “Hij is een vriend van ons.”
In de speelfilmversie van Donnie Brasco: My Undercover Life in the Mafia” begint Pistone voor Lefty, Pacino’s personage, als een “vriend van mij”, die pas na veel wikken en wegen zijn goede naam vestigt. In werkelijkheid stond hij veel dichter bij Sonny, Madsen’s personage, maar dat is een van de weinige afwijkingen van het echte verhaal in de film. Wat het testen betreft, dat ging door gedurende zijn vijf jaar. Zo kregen in 1977, zoals David Brand in Time rapporteerde, “twee gangsters het vermoeden dat Pistone een verklikker was en eisten dat hij een criminele referentie zou geven. Maanden voordien had Pistone een andere FBI-agent gevraagd om een maffia-informant in Florida te instrueren altijd klaar te staan om voor Donnie Brasco in te staan. Maar had de agent de boodschap doorgegeven? En als hij dat had gedaan, zou de informant zich dat herinneren? Gedurende enkele gespannen uren speelde Pistone kaart met de rest van de bende, terwijl een gangster zijn verhaal natrok. Eindelijk kwam de gangster terug. Hij zei: ‘Je mannetje heeft het goed gekeurd’.”
Dan was er nog het incident, zoals Brand ook meldde, toen Time magazine zelf Brasco bijna de dood injoeg. In Miami had “Pistone van een collega-agent een wit jacht geleend voor een oceaanfeest om indruk te maken op Lefty en zijn maffiavrienden. De rijke broer van een vriendin had de boot ter beschikking gesteld, legde Pistone uit. Nu keek een ongelukkige Lefty naar een pagina in Time met een foto van datzelfde jacht: het was door de FBI gebruikt in het Abscam schandaal om verschillende corrupte congresleden te helpen pakken die steekpenningen aannamen van agenten die zich voordeden als rijke Arabieren.” Pistone hield tegenover Lefty vol dat het niet dezelfde boot was en dekte zichzelf later in door te zeggen dat hij slimmer was geweest dan het congreslid en “die FBI jongens had verslagen.”
Nodeloos te zeggen dat Lefty geschokt was toen hij ontdekte dat zijn vriend Donnie in werkelijkheid een FBI agent was. Dankzij Pistone’s getuigenis zat Lefty uiteindelijk tien jaar in een federale gevangenis en stierf twee jaar na zijn vrijlating aan kanker. Hij had meer geluk dan Sonny, die verdween kort nadat Pistone’s identiteit was onthuld. Volgens Span in de Washington Post, “spoelde het lichaam van Sonny Black aan op Staten Island 10 dagen nadat Pistone begon te getuigen in zijn eerste grote afpersingszaak in New York; het lijk miste zijn handen”-bijzonder bewijs van schande in maffia termen. Wat betreft schuldgevoelens over zijn verraad aan vroegere confrères, was Pistone filosofisch: als zij erachter waren gekomen wie hij was terwijl hij onder hen was, zo redeneerde hij, zouden ze er geen moeite mee hebben gehad hem uit de weg te ruimen.
Zoals Span meldde, was Lou DiGiaimo ook verbaasd toen hij de identiteit van de getuigende FBI agent vernam. Hij en Pistone waren samen opgegroeid en hadden elkaar in de jaren zeventig weer ontmoet, toen ze regelmatig samen basketbalden. En toen, herinnerde DiGiaimo zich: “Na een paar maanden verdween hij. Ik belde het FBI-kantoor, ze hadden nog nooit van een Joe Pistone gehoord.” In feite had het Bureau alle bewijs vernietigd dat hij ooit voor hen had gewerkt, een voorzorgsmaatregel tegen antecedentenonderzoek door corrupte wetshandhavers. Toen DiGiaimo in 1982 hoorde over een naamloze agent die moest getuigen over zijn infiltratie in de maffia, zei hij: “Ik vraag me af, zou het Joe kunnen zijn? Zou het kunnen?” Zijn interesse had een betekenis die verder ging dan hun relatie: DiGiaimo werkte in de filmindustrie. Toen ze elkaar eindelijk ontmoetten na de getuigenis van Pistone, herinnerde DiGiaimo zich: “Ik vertelde hem dat ik vond wat hij had gedaan heroïsch en spectaculair was en ik zei dat het een boek en een film moest worden. Hij zei dat hij erover zou nadenken, maar dat hij eerst nog jaren getuigenis moest afleggen.”
Na het afronden van zijn getuigenis in een lange reeks rechtszaken, begon Pistone samen met Richard Woodley aan het schrijven van Donnie Brasco. Ralph Blumenthal, die het boek recenseerde in de New York Times Book Review, noemde het een “verbazingwekkende memoires” maar betreurde het feit dat de auteur weinig inzicht bood in “het centrale mysterie van het verhaal – hoe slaagde meneer Pistone erin zijn buitengewone emotionele prestatie te leveren? Wat ging er om in zijn hart en hersenen?” Toch is het moeilijk voor te stellen dat een zeer emotioneel, gevoelig persoon ook in staat zou zijn zich voor te doen als een overtuigende maffia medewerker. Blumenthal leek dit toe te geven toen hij een passage uit het boek aanhaalde als bewijs voor Pistone’s bewering dat hij “niet geneigd is tot zelfonderzoek”: “Ik zeg: ‘Wil je naar buiten?’ ‘Ja.’ Hij staat op van zijn kruk, en ik geef hem daar een spuitje, want ik ga niet naar buiten. Een andere kerel springt ertussen, Mirra slaat hem. De eerste man komt weer op me af, ik sla hem met een fles.”
Een decennium na het boek kwam de film, met DiGiaimo-die casting director was geweest voor The Godfather- als producent. “Johnny belde me misschien wel vier keer,” vertelde DiGiaimo Jason Cochran in Entertainment Weekly, om te vragen: “Weet je zeker dat Joe het goed vindt wat ik heb gedaan?” Volgens Cochran, knikte Pistone “langzaam, als een wijsneus. Beter dan 100 procent,’ mompelde hij. En Pistone vertelde Span dat “als ik keek, kon ik mezelf zien, de manier waarop hij bewoog, de manier waarop hij de kamer met zijn ogen bewerkte, alles in zich opnemend.”
Pistone verscheen verschillende keren op de set van Donnie Brasco, maar vanwege zijn verleden moet hij stiekem leven: op elk moment kan een jonge maffioso die zich graag wil bewijzen Pistone opzoeken en hem vermoorden. Desondanks heeft Pistone beveiligingsadviezen gegeven, onder andere aan Scotland Yard in Groot-Brittannië, en heeft hij lezingen gegeven aan de FBI-academie in Quantico, Virginia. Pistone is ook begonnen met het schrijven van romans gebaseerd op zijn undercover werk als FBI agent die de maffia binnendrong. Span voegde er onbeleefd aan toe dat “hij zegt dat schrijven veel moeilijker werk is – ‘het is vervelend’ – dan slechteriken voor de gek houden.”
Pistone’s debuut in fictie verscheen als Donnie Brasco: Deep Cover. In deze eerste roman “slaat hij voor het grootste deel de spijker op z’n kop”, aldus een recensent van Publishers Weekly. Met zijn Brasco-persoonlijkheid als personage en zijn ervaringen uit het echte leven als uitgangspunt, creëert Pistone een verhaal waarin Brasco gedwongen wordt undercover te gaan door een contract op zijn leven. Terwijl hij de politieke corruptie in Florida onderzoekt, moet Brasco op de vlucht blijven voor wraakzuchtige gangsters en een levensbedreigende kracht van een ander type doorstaan: een orkaan. Een paar mysterieuze weduwen, een groep Cubaanse vluchtelingen en een verzameling undercover FBI-agenten maken het leven van Brasco nog ingewikkelder. “Pistone’s dialogen schitteren en geven geloofwaardigheid aan de personages” in het boek, zo beweerde de recensent van Publishers Weekly. Pistone is ook de auteur van Brasco-romans als Mobbed Up: A Donnie Brasco Novel en Snake Eyes: A Donnie Brasco Novel.
Voor een lezerspubliek dat nog steeds in de ban is van de maffia, gefixeerd door de film The Godfather, zijn vervolgen en de televisieserie The Sopranos, geeft Pistone in The Way of the Wiseguy meer details over het leven van een maffialid. In dit boek “beschrijft Pistone de gewoonten, taalgebruik, individuele eigenaardigheden en gemeenschappelijke connecties die de Wise Guys onderscheiden van de normale maatschappij,” merkte een interviewer op de Bada-Bing Blog Web site op. “Met hun strikte ethische codes weerspiegelen veel van hun tradities de aard van het burgerleven en de corporate wereld van het bedrijfsleven. Het boek schijnt ook licht op de loyaliteit, het opportunisme, de cultuur, het respect en de wraak, die allemaal deel uitmaken van dit fenomeen dat we de maffia noemen.” Kenmerken van echte wijsneuzen, aldus Pistone, zijn “dat ze zich niet schamen en dat je ze niet in verlegenheid kunt brengen. Ze zijn vergelijkbaar met een verkoper of een ander soort bedrijf waarin je met mensen te maken hebt, je moet volhardend zijn. Ze zijn volhardend in het najagen van hun illegale veroveringen.”
BIOGRAFISCHE EN CRITIEKE BRONNEN:
BOEKEN
Pistone, Joseph D., met Richard Woodley, Donnie Brasco: My Undercover Life in the Mafia, New American Library, 1987.
PERIODICALS
Entertainment Weekly, 7 maart 1997, Jason Cochran, “An Audience with the Don,” p. 45.
Library Journal, 1 mei 2004, Jim Burns, recensie van The Way of the Wiseguy, p. 127.
Nation, 31 maart 1997, Stuart Klawans, filmrecensie van Donnie Brasco, p. 35.
Newsday, 9 maart 1997, Michael Arena, interview met Joseph D. Pistone, p. C10.
New York Times, 9 februari 1986, Arnold H. Lubasch, “Agent vertelt over spanningen in Bonnano Group,” p. A47; 26 januari 1988, Arnold H. Lubasch, “Inside the Mob: An Agent Recalls ‘Game of Wits,’ interview met Joseph D. Pistone, p. B1; 3 maart 1997, Bernard Weintraub, “A Tale of Gangsters and Schemers Rings True because It Is,” filmrecensie van Donnie Brasco, p. C11.
New York Times Book Review, 14 februari 1988, Ralph Blumenthal, recensie van Donnie Brasco: My Undercover Life in the Mafia, p. 22.
Publishers Weekly, 1 maart 1999, recensie van Donnie Brasco: Deep Cover, p. 66.
Time, 18 januari 1988, recensie van Donnie Brasco: My Undercover Life in the Mafia, p. 21; 18 januari 1988, David Brand, “Strife and Death in the Family; An Ex-FBI Agent Describes Five Chilling Years inside the Mafia,” profiel van Joseph D. Pistone, p. 21.
Washington Monthly, juni 1988, Selwyn Raab, recensie van Donnie Brasco: My Undercover Life in the Mafia, p. 58.
Washington Post, 28 februari 1997, Paula Span, “The FBI’s Veiled Threat: Joseph Piston Spent Six Years inside the Mafia and Lived to Tell the Tale,” p. C1.
ONLINE
American Mafia.com, http://www.americanmafia.com/ (6 december 2005), biografie van Joseph D. Pistone.
Bada-Bing Blog Web site, http://www.nj.com/weblogs/sporanos (31 mei 2004), interview met Joseph D. Pistone.
Literary Group International Web site, http://www.theliterarygroup.com/ (6 december 2005), biografie van Joseph D. Pistone.