Bang om precedenten te vinden voor de beangstigende en uiteindelijk dodelijke bijeenkomst van blanke nationalisten, “Unite the Right” in Charlottesville, hebben sommige media de beelden van de recente chaos in Virginia vergeleken met de ijzingwekkende beelden van de Duits-Amerikaanse Bund-rally die op 20 februari 1939 Madison Square Garden vulde met 22.000 haatzaaiende Amerikaanse nazi’s.
Die bijeenkomst, het grootste van dit soort conclaven in de geschiedenis van de V.S., schokte de Amerikanen op dat moment. Ze hadden de persverslagen en journaalbeelden gezien van de massale Neurenburg-rally’s van de nazi’s; ze hadden gelezen over de Kristallnacht, de moorddadige, tweedaagse antisemitische pogrom van november 1938, die ongegeneerd werd gesteund door de Bund – de snelgroeiende Amerikaanse versie van de Duitse nazi-partij, die de nazi-filosofie verkondigde, maar dan met een sterren-en-strepen-twist.
Maar dat was in Europa. Dit was Amerika. New York City. Voor Amerikanen die zich afvroegen of het hier ook zou kunnen gebeuren, bood de bijeenkomst van de Bund het vreselijke antwoord.
“22.000 nazi’s houden bijeenkomst in tuin”, kopte de New York Times op de voorpagina. Binnenin fotografeerden foto’s de onrustige menigte demonstranten buiten de arena en de lachende geüniformeerde leiders van de Bund. “We hoeven er niet aan te twijfelen wat de Bund zou doen met en in dit land als het de kans kreeg,” stelde de Times in een hoofdartikel later die week. “Het zou een Amerikaanse Hitler oprichten.”
Zo’n 78 jaar na de bijeenkomst van de Bund in Madison Square Garden, daalde een nieuwe generatie van hielenlikkende troglodieten neer in Charlottesville, Virginia. In 1939 voelden bruinhemden in Madison Square Garden zich aangemoedigd om een Joodse demonstrant te grijpen die het podium had betreden waar de in Duitsland geboren leider van de Bund, Fritz Kuhn, aan het woord was, en hem bijna gevoelloos te slaan. In 2017 hielden leden van het zogenaamde alt-right een fakkeltocht in Charlottesville, en de volgende dag ging een van die witte nationalisten nog verder en gebruikte naar verluidt zijn auto om anti-nazi demonstranten neer te maaien, waarbij een jonge vrouw, Heather Heyer, werd gedood.
Diegenen die de opkomst en ondergang van de Bund hebben bestudeerd, zijn gealarmeerd over de historische parallellen. “Wanneer een grote groep jonge mannen door de straten van Charlottesville marcheert onder het scanderen van ‘Joden zullen ons niet vervangen’, is dat slechts stappen verwijderd van het scanderen van ‘dood aan de Joden’ in New York of ergens anders in de jaren dertig,” zegt David Harris, uitvoerend directeur van het Amerikaans Joods Comité. “Wanneer deze jonge mannen ‘bloed en aarde’ scanderen, geeft dat dezelfde betekenis als diegenen die decennia eerder ‘blut en boden’ scandeerden, verwijzend naar de verheerlijking door de nazi’s van en het verband tussen ras en land.”
Ik zie eerlijk gezegd niet veel verschil tussen de Bund en deze groepen, in hun publieke aanwezigheid,” zegt Arnie Bernstein, de auteur van Swastika Nation, een geschiedenis van de Duits-Amerikaanse Bund. “De Bund had zijn winkels in New York, Chicago, Detroit en Los Angeles – de groepen van vandaag hangen ook rond in de openbare ruimte, maar in dit geval zitten ze op het internet en kan iedereen toegang krijgen tot hun winkels of websites, en hun filosofie, als je het zo kunt noemen, is in wezen hetzelfde.”
Voor de Bund was de zenuwslopende bijeenkomst op Madison Square Garden in 1939 tegelijk het hoogtepunt van de organisatie en – als gevolg van de schok en afschuw die het teweegbracht – haar doodsteek. Het is nog te vroeg om precies te weten welk effect Charlottesville – dat kleiner, maar gewelddadiger was dan de demonstratie van de Bund in 1939 – zal hebben op blanke nationalisten of hoe het Amerikaanse publiek, dat de afschuwelijke gebeurtenis nog aan het verwerken is, er uiteindelijk op zal reageren. Zal Charlottesville het begin van het einde zijn van deze herboren generatie van Amerikaanse nazi’s? Om te voorspellen welke kant we op zouden kunnen gaan, moet je weten hoe de versie van de Bund 78 jaar geleden uitpakte – en hoe anders deze keer.
De opkomst en ondergang van de Duits-Amerikaanse Bund aan het eind van de jaren dertig is in wezen het verhaal van de man die erachter zat: Fritz Julius Kuhn.
Als in Duitsland geboren veteraan van de Beierse infanterie tijdens de Eerste Wereldoorlog, was Kuhn een vroege aanhanger van Adolf Hitler die in 1928 om economische redenen naar de Verenigde Staten emigreerde en een baan kreeg als fabrieksarbeider bij Ford. Na een paar jaar in de VS, begon Kuhn zijn politieke carrière door officier te worden bij de Vrienden van Nieuw Duitsland, een in Chicago gevestigde, landelijke pro-Nazi groep, opgericht in 1933 met de uitdrukkelijke zegen van de Duitse plaatsvervangend führer Rudolf Hess.
Op dat moment ontstonden er overal ter wereld imitatie Nazi partijen, en, althans in het begin, hoopten Hess en Hitler deze te gebruiken om nieuwe gebieden, met name in Europa, op te nemen in het Grote Rijk. Maar al snel werd FONG’s laag-bij-de-grondse misdadigheid – het dwingen van Amerikaanse Duitstalige kranten tot het publiceren van Nazi-sympathieke artikelen, het infiltreren in patriottische Duits-Amerikaanse organisaties, en dergelijke – een last voor Berlijn, dat nog steeds probeerde om goede betrekkingen met Washington te onderhouden. In 1935 beval Hess alle Duitse burgers ontslag te nemen uit de FONG, en hij riep de leiders terug naar Duitsland, waardoor de FONG feitelijk ophield te bestaan.
Kuhn, die net Amerikaans staatsburger was geworden, zag dit als zijn kans om een meer Amerikaanse versie van de FONG te creëren, en hij greep die kans. Met zijn nieuwe Duits-Amerikaanse Bund had Kuhn een visie van een nazi-partij van eigen bodem die meer was dan een politieke groepering, maar een manier van leven – een “Swastika Nation”, zoals Bernstein het noemt.
Hoewel Kuhn zijn visie in Amerikaanse termen en iconen kleedde – hij noemde George Washington goedkeurend “de eerste Amerikaanse fascist” – was de Bund in feite een kloon van zijn Teutoonse voorvader, getransponeerd naar Amerikaanse bodem. Uit eerbied voor zijn Berlijnse Kameraad gaf Kuhn zichzelf de titel Bundesführer, de nationale leider. Net zoals Hitler zijn eigen elitegarde had, de SS, had Kuhn de zijne, de Ordnungsdienst of OD, die hem moesten beschermen en de orde handhaven bij Bund-evenementen. Hoewel het de OD verboden was vuurwapens te dragen, droegen ze wel ploertendoders en wapenstokken, die ze zonder aarzeling gebruikten op niet-fascistische hoofden, zoals tijdens een Bund-bijeenkomst in april 1938 in de Yorkville buurt van Manhattan, waar zeven demonstranten gewond raakten door leden van de OD.
Net als de Duitse nazi-partij was de Bund verdeeld in verschillende districten voor de oostelijke, westelijke en midwestelijke delen van het land. De Bund had ook zijn eigen propagandatak, die een krant uitgaf, evenals de exemplaren van Mein Kampf, Hitlers testament, die alle Bund-leden verplicht waren te kopen. Kuhn hield ook toezicht op de oprichting van een aantal omheinde trainingskampen en zomerkampen met Teutoons klinkende namen zoals Camp Siegfried en Camp Nordland in landelijke gebieden rond het noordoosten, waar zijn kaart-dragende volk kon worden geïndoctrineerd in de Amerikaanse Nazi manier, terwijl hun plichtsgetrouwe fraulein hun Duitse kookkunsten bijschaafde en hun messing-dragende kleuters konden deelnemen aan singalongs terwijl ze hun broederlijke Seig Heils oefenden. Af en toe kwam Kuhn aanrijden in zijn autocolonne, zegende het gebeuren en hield een zwerende toespraak in Hitler-stijl, in het Engels.
In feite was de Bund zijn eigen etnostaat, zoals de neonazi’s van vandaag het zouden noemen. En het werkte: In 1938, twee jaar na de “wedergeboorte”, was de groep uitgegroeid tot een politieke kracht om rekening mee te houden. De bijeenkomsten trokken telkens enkele duizenden bezoekers, en de activiteiten werden op de voet gevolgd door de FBI. Nu de antisemitische radio-omroeper Rev. Charles Coughlin van het nationale toneel was verdwenen na de verpletterende overwinning van FDR in zijn tweede ambtstermijn, was Kuhn nu de meest uitgesproken en bekendste ultrarechtse leider en antisemiet van het land.
Het was precies zoals de führer het gewild zou hebben. Behalve dat de führer niet wenste.
Een jaar voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog hoopte Berlijn nog steeds op goede betrekkingen met Washington. Het Reich weigerde Kuhns organisatie financiële of verbale steun te geven, opdat deze zich niet nog meer zou vervreemden van de regering Roosevelt, die haar extreme afkeer van de nazi-ideologie al duidelijk had gemaakt. Berlijn ging zelfs zover dat het Duitse staatsburgers in de Verenigde Staten verbood lid te worden van de Duits-Amerikaanse Bund.
De afstraffing door de Führer weerhield Kuhn en zijn volk er niet van, die de lof van het Reich bleven zingen.
Zij stoorden zich ook niet aan de Kristallnacht van november 1938, de landelijke Duitse pogrom die werd ontketend door de moord op een Duitse diplomaat door een Jood in Parijs, en die leidde tot bijna 100 doden, nog veel meer gewonden en de decimering van wat er nog over was van het Duits-Joodse leven. Door de moord te vergelijken met de aanvallen op Bund-bijeenkomsten door anti-nazi’s – de geestelijke voorgangers van de huidige zogenaamde antifa’s – beweerden de propagandisten van de Bund dat het bloedbad van de Kristallnacht een gerechtvaardigde daad van vergelding was. De steun van de Bund aan de gruwelijke gebeurtenis vergrootte de vijandigheid van het Amerikaanse publiek jegens de Bund, en zorgde ervoor dat de meest prestigieuze Duits-Amerikaanse organisatie, de Steuben Society, de Bund afwees.
Dat weerhield Kuhn er evenmin van. Nu, besloot hij, terwijl de zee van afkeuring om hem heen rees, was het moment om in de schijnwerpers te treden en te laten zien hoe sterk de Bund was.
Daar ging het om bij de bijeenkomst in Madison Square Garden. Op het eerste gezicht was het conclaaf, dat werd aangekondigd als een “Massademonstratie voor het ware amerikanisme”, bedoeld om George Washington te eren ter gelegenheid van zijn 207ste verjaardag. Maar de nooit eerder geziene gebeurtenis was eigenlijk bedoeld als de apotheose van de Duits-Amerikaanse Bund, een positief bewijs voor Amerika en de wereld – en ook voor Berlijn – dat de Amerikaanse nazi’s hier waren om te blijven. “De bijeenkomst moest Kuhns glansmoment worden, een uitvoerige optocht en levendige showcase van alles wat hij in drie jaar had opgebouwd,” schreef Bernstein in zijn boek uit 2013. “Kuhns droom van een Swastika Nation zou voor de hele wereld te zien zijn, midden in wat de Berlijnse pers de ‘gesemitiseerde metropool New York’ noemde.”
Hoewel de massademonstratie bedoeld was voor Bund-leden, waren ook walk-ins van sympathiserende nazi-gezinde Amerikaanse burgers welkom. Kuhn had grote dromen: Op een van de affiches die de hal sierden stond optimistisch te lezen: “EEN MILJOEN BONDSLEDEN IN 1940.”
Sceptici vroegen zich af of de Bundesführer wel in staat zou zijn de enorme arena te vullen. Alle twijfels daarover werden snel weggenomen, toen de 20.000 nazi-getrouwen die uit alle hoeken van Swastika Natie waren komen aanrijden of ingevlogen, de grote zaal binnenstroomden. Ondertussen vulde een nog grotere menigte van tegendemonstranten, uiteindelijk geschat op bijna 100.000, de omliggende straten van midtown Manhattan.
De burgemeester van New York, Fiorello La Guardia, en politiecommissaris Lewis Valentine waren voorbereid op zowel de nazi’s als hun tegenstanders en omringden de Garden met een veiligheidscordon van 1.700 politieagenten – de grootste politieaanwezigheid in de geschiedenis van de stad – waaronder een groot contingent bereden agenten om de twee partijen uit elkaar te houden. LaGuardia, een episcopaal die een joodse moeder had, verafschuwde de Bund, maar hij was vastbesloten erop toe te zien dat het recht op vrije meningsuiting van de Bundisten zou worden gerespecteerd. De Amerikanen konden het giftige resultaat zelf beoordelen.
Binnen in de tuin verliep alles vrijwel volgens Kuhns nep-Neurenberg script. Terwijl de trommels roffelden, marcheerde een eregarde van jonge Amerikaanse nazi’s naar binnen met de vlaggen van de VS en de Bund, evenals die van de twee fascistische machten, nazi-Duitsland en Italië. Eén voor één stapten de verschillende officieren van de Bund naar voren om Amerika (of hun versie ervan) op te hemelen en de “rassenvermenging” te veroordelen die zou hebben plaatsgevonden sinds de goede oude, ongemongoriseerde dagen van George Washington. Antisemitisme was natuurlijk een belangrijk thema in de venijnige retoriek die de nieuwscamera’s opnamen.
Eindelijk, na te zijn geïntroduceerd als “de man die wij liefhebben vanwege de vijanden die hij heeft gemaakt”, stapte de bebrilde bundesführer zelf naar de microfoon om een van zijn handelsmerk jeremiades te houden, waarin hij de “slijmerige samenzweerders die deze glorieuze republiek willen veranderen in het inferno van een bolsjewistisch paradijs” en “de greep van de verlamde hand van het communisme in onze scholen, onze universiteiten, onze eigen huizen” hekelde. Als hij pauzeerde, werd hij begroet met kreten van “Vrij Amerika!” – de nieuwe Bund-groet die “Seig Heil!” had vervangen, maar met dezelfde intonatie en geheven arm saluut.
Volgens Kuhn waren zowel de federale regering als de regering van New York City Joodse agenten. Franklin D. Roosevelt, wiens antipathie voor het nazisme algemeen bekend was – “Nazisme is een kankergezwel”, zei hij – was eigenlijk “Frank D. Rosenfeld.” “Bevrijd Amerika!” Officier van Justitie Thomas Dewey was “Thomas Jewey.” “Vrij Amerika!” Burgemeester LaGuardia was “Fiorello Lumpen LaGuardia.” “Vrij Amerika!” Enzovoort.
De volgelingen van Kuhn hadden het natuurlijk allemaal al eerder gehoord. Nu was het tijd voor de wereld om te luisteren. Het volk zou in opstand komen, en zoals Kuhns voorbeeld, Joseph Goebbels, minister van propaganda van het Derde Rijk, het uitdrukte, de storm zou losbarsten.
De storm stak zeker op, zowel binnen als buiten de Garden.
De enige wijziging in het script vond plaats toen, halverwege Kuhns toespraak, een jonge joodse demonstrant met de naam Isadore Greenbaum besloot dat hij Kuhns tirade niet langer kon verdragen en spontaan het podium op stormde en een poging deed hem te tackelen.
Hij haalde het bijna. Op de journaalbeelden van de bijeenkomst die het weekeinde daarop in bioscopen door het hele land werden vertoond, konden de kijkers Kuhns geschokte gezicht zien toen de Joodse kamikaze het podium afschudde. Vervolgens zagen ze hoe de ongelukkige Greenbaum werd aangevallen door een horde woedende OD-ers, die hem met klappen overgoten, voordat hij uiteindelijk werd gered door een eskader New Yorkse politieagenten. In een oogwenk was alles voorbij – maar het was een moment dat Amerika met afschuw vervulde: een bende nazi’s die midden in Madison Square Garden een jood in elkaar sloegen.
De bundesführer nam de onderbreking op de koop toe. Kuhn ging verder met zijn toespraak.
En toen was het voorbij, en de duizenden nazi-getrouwen verlieten plichtsgetrouw de arena. Wat de Bund betrof was de bijeenkomst een succes – een stralend moment voor Amerika’s meest prominente fascist. Maar de manifestatie maakte Berlijn nog woedender, dat zich op dat moment opmaakte voor een oorlog met de geallieerden – een oorlog waarvan Duitsland nog steeds hoopte dat de VS die zou vermijden.
LaGuardia was trots op de manier waarop zijn stad en zijn politiemacht de manifestatie van de Bund hadden aangepakt. Tegelijkertijd bezegelde de orgie van haat in de Garden zijn vastberadenheid, samen met die van Thomas Dewey, om Kuhn, en met hem de Bund, ten val te brengen door een onderzoek in te stellen naar diens verdachte financiën (de getrouwde Kuhn hield van feesten en had een aantal maîtresses, kennelijk op kosten van de Bund).
Een later onderzoek wees uit dat de spenderende Kuhn 14.000 dollar had verduisterd van de organisatie. De Bund wilde niet dat Kuhn vervolgd zou worden, vanwege het Führerprinzip, het principe dat de leider de absolute macht had. Niettemin besloot Dewey, met de impliciete zegen van het Witte Huis, tot vervolging over te gaan.
Op 5 december 1939 werd Kuhn veroordeeld tot twee en een half tot vijf jaar gevangenisstraf wegens belastingontduiking. Op 11 december 1941, terwijl hij opgesloten zat in de Sing Sing gevangenis, verklaarde Duitsland de oorlog aan de VS. Kuhn’s steun aan een regering die Amerika nu actief vijandig gezind was, gaf de federale regering het voorwendsel om zijn staatsburgerschap in te trekken, wat gebeurde op 1 juni 1943. Toen Kuhn drie weken later uit de gevangenis werd vrijgelaten, werd hij onmiddellijk opnieuw gearresteerd als een gevaarlijke vijandelijke agent. Terwijl Kuhn in Texas in Amerikaanse hechtenis zat, werd Nazi-Duitsland vernietigd, zijn streven naar wereldheerschappij voorgoed gestaakt, en Hitler was dood. Vier maanden na V-E Day deporteerde de VS Kuhn naar het door oorlog geteisterde West-Duitsland. Zijn dromen van een Swastika Natie waren in duigen gevallen. Hij stierf in 1951 in München, een gebroken man, in ballingschap van het land dat hij had willen “bevrijden”.
***
Om zeker te zijn, historische vergelijkingen zijn tot op zekere hoogte dwaasheid. Ondanks alle overeenkomsten tussen de bijeenkomst van de Bund in 1939 en de demonstratie van de blanke nationalisten in Charlottesville, zijn er substantiële verschillen.
Gelukkig genoeg is er niemand met de specifieke demagogische vaardigheden van Fritz Kuhn opgestaan om zijn neonazi-nakomelingen te leiden, al zijn er wel mensen die de rol proberen te spelen. “Ik maak me zorgen dat een Kuhn-figuur de ongelijksoortige alt-right groepen zou kunnen bundelen,” zegt Arnie Bernstein, “of het nu een Richard Spencer, David Duke of iemand van die strekking is.”
Een ander verschil is dat terwijl de bijeenkomst van de Bund en het geweld dat daaruit voortkwam krachtig werd veroordeeld door Amerika’s hoogste politieke leiders, president Donald Trump’s halfslachtige veroordeling en schokkende verdediging van de menigte in Charlottesville als “zeer fijne mensen” geen antecedent heeft, althans niet in de moderne Amerikaanse geschiedenis. “We hebben een president die luid en duidelijk hondenfluitjes blaast,” zegt Bernstein. “Dat heb je met FDR nooit gezien.”
De bijeenkomst van de Bund was tegelijk het hoogtepunt van de groep en zijn doodsreutel. Maar zulke uitspraken kun je alleen achteraf doen; niemand weet nog precies wat Charlottesville – en de reactie van Trump daarop – zal betekenen voor extreem-rechts. “De opvallende ambivalentie die uit het Witte Huis komt, kan helpen om nazi-sympathisanten aan te sporen, zegt David Harris van het Amerikaans Joods Comité. Maar net zoals de door de Bund gegenereerde beelden van nazi-barbarij en -geweld 78 jaar geleden gewone Amerikanen uit hun apathie verdreven, zal “Charlottesville ook anti-nazi’s mobiliseren om op te staan en geteld te worden,” zegt Harris. Net als de bijeenkomst in Madison Square Garden aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, zegt Harris: “Ik ben ervan overtuigd dat het netto-effect zal zijn dat de fanbasis van ‘blut en boden’ wordt gemarginaliseerd.”
