Syntaxis

Definitie van Syntaxis

Syntaxis is de ordening van woorden in een zin die zinvol is in een bepaalde taal. Syntaxis verwijst ook naar de regels en principes die de zinsstructuur in een taal bepalen, d.w.z. hoe woorden en zinsdelen kunnen worden samengevoegd. Syntaxis is dus geen strikt literair apparaat, maar maakt deel uit van elke uiting en geschreven regel, en zelfs van de meeste gedachten. Hoewel taalkundigen hebben gezocht naar syntactische regels die universeel zijn in elke taal, is het nu duidelijk dat er geen “natuurlijke manier” is om een gedachte uit te drukken. De syntaxis varieert sterk in verschillende talen.

Het woord syntaxis komt van het Oudgriekse woord syntaxis, dat ordenen of op orde brengen betekent.

Verschil tussen syntaxis en dictie

Syntaxis en dictie zijn beide even integraal onderdeel van de vorming van betekenis in zinnen. De dictie heeft echter betrekking op de betekenis van de gebruikte woorden, terwijl de syntaxis betrekking heeft op de ordening van de woorden. Een auteur moet keuzes maken uit zowel dictie als zinsbouw om een bepaalde stem goed over te brengen, en de twee concepten samen creëren een unieke stijl voor de auteur. Een tip om het verschil te onthouden is dat “woordenboek” begint met “dictie”, die beide te maken hebben met de betekenis van woorden.

Gemeenschappelijke voorbeelden van syntaxis

Zoals hierboven in de definitie van syntaxis staat, is elke correcte grammaticale zin of uiting een voorbeeld van syntaxis. Hier volgen enkele voorbeelden van hoe de syntaxis het Engels beheerst.

• Overeenstemming: She is a person. versus She am a person.
• Case: He took me to the restaurant. versus He took I to the restaurant.
• Reflexive pronouns: I bought myself a new shirt. versus I bought my a new shirt.
• Woordvolgorde: We aten vis voor het diner. versus Voor het diner aten we vis.

Merk nogmaals op dat dit allemaal zeer specifiek zijn voor het Engels. Andere talen kunnen soortgelijke syntactische verschijnselen hebben, maar andere toepassingen en mogelijkheden. In het Duits bijvoorbeeld moet er overeenstemming zijn tussen het geslacht van het woord “de” en het zelfstandig naamwoord – ofwel der, die, of das. Duits laat ook veel verschillende woordvolgorde mogelijkheden toe dan Engels. Het voorbeeld van “Voor het diner aten we vis” zou in het Duits een aanvaardbare woordvolgorde zijn.

Belang van Syntaxis in Literatuur

Syntaxis is duidelijk noodzakelijk in literatuur, en toch nemen schrijvers vaak meer vrijheden met de syntaxis dan andere taalgebruikers. Dichters staan er vooral om bekend dat ze met de syntaxis spelen, door woorden in ongebruikelijke volgorde te zetten. De syntaxis is in de loop der tijd ook veranderd, en wat vroeger gebruikelijk was, is nu obscuur, zoals de vorm “wert gij” in plaats van “was u”. Literatuur heeft taalkundigen dus geholpen om de syntaxis in verschillende culturen en tijdsperioden te bestuderen, wat heeft geleid tot een beter begrip van hoe mensen denken.

Voorbeelden van syntaxis in de literatuur

Voorbeeld #1

De liefde laat zich niet inperken door beheersing.
Als de zon komt, slaat de god van de liefde meteen zijn vleugels uit, en vaarwel, hij is weg.
De liefde is net zo iets als elke vrije geest.

(The Canterbury Tales door Geoffrey Chaucer)

Dit syntaxisvoorbeeld komt uit een vertaling van Geoffrey Chaucers Middel-Engelse meesterwerk The Canterbury Tales. Inderdaad, ook al is het gemoderniseerd het draagt nog steeds hints van de Midden-Engelse syntaxis. Zo zien we bijvoorbeeld de overeenkomst tussen het onderwerp “de god van de liefde” en het werkwoord “verslaat”. De laatste regel heeft een ongebruikelijke rangschikking van woorden: “Liefde is een ding als een vrije geest.” Chaucer heeft echter toch een indeling gekozen die logisch is voor een Engelssprekende lezer. Hij zegt dat liefde is als een vrije geest, maar op een meer poëtische manier.

Voorbeeld #2

ARIEL: Full fathom five thy father lies.
Van zijn botten is koraal gemaakt.
Dat zijn parels die zijn ogen waren.
Niets van hem vervaagt,
maar ondergaat een verandering in de zee
In iets rijks en vreemds.
Zee-nimfen luiden ieder uur zijn noodklok

(The Tempest door William Shakespeare)

Dit voorbeeld van zinsbouw komt uit het lied van Ariel in Shakespeare’s The Tempest. De eerste regel “vijf vadems diep ligt uw vader” is een uniek omgekeerde van wat iemand in normale taal zou kunnen zeggen: “Uw vader is vijf vadems diep in zee begraven.” De manier waarop Shakespeare het echter schreef, creëert zowel alliteratie van de “f”-klank als assonantie tussen “vijf” en “ligt”. Deze opstelling legt ook de klemtoon op bijna elke lettergreep, waardoor het zeer ritmisch en sterk klinkt. De rest van het fragment bevat interessante syntactische keuzes, zoals de omgekeerde ordening in “Of his bones are coral made.” Shakespeares zinsbouw is een belangrijk onderdeel van wat zijn werken zo poëtisch en zo gedenkwaardig maakt.

Voorbeeld #3

De vrouw bracht twee glazen bier en twee viltjes. Ze zette de viltjes en het glas bier op tafel en keek naar de man en het meisje. Het meisje keek naar de rij heuvels. Ze waren wit in de zon en het land was bruin en droog.
‘Het lijken wel witte olifanten,’ zei ze.
‘Ik heb er nog nooit een gezien,’ dronk de man van zijn bier.
‘Nee, dat zou je niet hebben.’
‘Ik misschien wel,’ zei de man. ‘Dat u zegt dat ik het niet zou hebben gedaan, bewijst niets.’

(“Hills Like White Elephants” van Ernest Hemingway)

Ernest Hemingway stond bekend om zijn korte, declaratieve zinnen. Hij gebruikte zelfs zelden bijvoeglijke naamwoorden en bijna nooit bijwoorden. In dit beroemde verhaal, “Hills Like White Elephants,” zitten een naamloze man en een meisje te praten. Het hele verhaal lijkt rechttoe rechtaan, en toch is er een zeer ernstige ondertoon. Hemingway’s keuze voor de meest eenvoudige zinsconstructie verraadt de ernst van het onderwerp waarover de man en het meisje spreken.

Voorbeeld #4

Nu is er één ding dat ik je kan vertellen: je zult genieten van bepaalde genoegens die je nu niet zou kunnen doorgronden. Toen je je moeder nog had, dacht je vaak aan de dagen dat je haar niet meer zou hebben. Nu zul je vaak denken aan de dagen toen je haar nog had. Wanneer je gewend bent aan dit afschuwelijke ding dat zij voor altijd in het verleden zal zijn geworpen, dan zul je haar zachtjes voelen herleven, terugkeren om haar plaats, haar hele plaats, naast jou in te nemen. Op dit moment is dat nog niet mogelijk. Laat je inert zijn, wacht tot de onbegrijpelijke kracht … die je gebroken heeft je een beetje herstelt, ik zeg een beetje, want van nu af aan zul je altijd iets gebrokens om je heen houden. Zeg dit ook tegen jezelf, want het is een soort genot te weten dat je nooit minder zult liefhebben, dat je nooit getroost zult worden, dat je je steeds meer zult herinneren.

(Brief uit 1907 van Marcel Proust aan zijn vriend Georges de Lauris)

Vergelijk de syntaxis van deze brief met die van Hemingway in Voorbeeld #3. Terwijl Hemingway bekend stond om zijn korte en eenvoudige zinnen, waren de werken van Marcel Proust beroemd om hun onnauwkeurigheid en overdadigheid. Deze brief die Proust aan een vriend schreef na de dood van de moeder van die vriend is tekenend voor zijn syntactische stijl. Hij schrijft over meer abstracte begrippen in langere zinnen die meerdere bijzinnen bevatten. Toch is zijn betekenis net zo gemakkelijk te begrijpen als in het Hemingway-voorbeeld.

Voorbeeld #5

Ik LEEF mezelf, en zing mezelf,
En wat ik aanneem, zult u aannemen,
Want elk atoom dat mij toebehoort als goed behoort u toe.

Ik lummel en nodig mijn ziel uit,
Ik leun en lummel op mijn gemak terwijl ik een speer van zomergras observeer.

(“Song of Myself” van Walt Whitman)

Zoals veel dichters buigt Walt Whitman de regels van de rechttoe rechtaan syntaxis om interessantere regels te maken. Bijvoorbeeld, de derde regel in dit gedicht gebruikt een interessante woordvolgorde: “Voor elk atoom dat mij toebehoort zoals het goede jou toebehoort.” In dit voorbeeld bedoelt hij natuurlijk “behoort ook aan jou toe”, maar hij heeft het gebruik net genoeg veranderd om deze regel voor de lezer op te laten vallen. In zijn lange gedicht “Song of Myself,” blijft Whitman spelen met zinsbouw, zodat zijn regels meer gedachten en meer schoonheid bevatten.

Test je kennis van syntax

1. Kies de juiste definitie van syntaxis uit de volgende beweringen:
A. De studie van de woordvolgorde.
B. Een universele taal die alle mensen begrijpen.
C. Regels die de zinsbouw in een bepaalde taal bepalen.

2. Welk syntactisch verschijnsel verklaart waarom de volgende zin in het Engels onjuist is?

She like cookies and ice cream.

A. Overeenkomst
B. Zaak
C. Woordvolgorde

3. Beschouw de volgende regel:

‘Ik voel me prima,’ zei ze. Er is niets mis met me. Ik voel me prima.’

Baseer je op de vorige voorbeelden, zou je denken dat dit een zinsbouw is van Shakespeare, Hemingway, of Proust?
A. Shakespeare
B. Hemingway
C. Proust