Tammuz

Het huwelijk van Inanna en Tammuz, reproductie van een Soemerisch beeld

Tammuz (ook bekend als Dumuzi) was de naam van een godheid uit het oude Nabije Oosten die vooral bekend was om zijn beschermheerschap van herders en zijn romantische verstrengeling met Inanna (de Soemerische godin van de seksuele liefde), ook bekend als Astarte of Ishtar. Als vruchtbaarheidsgod vertegenwoordigde hij de bevruchting van de moedergodin, evenals de voortbrenging van gezonde kinderen. De bekendste mythe over Tammuz beschrijft zijn dood door toedoen van zijn geliefde, een straf die hij verdiende omdat hij niet op gepaste wijze rouwde toen zij in de onderwereld was verdwenen. Het verblijf van de god tussen de doden werd herdacht in verschillende vormen van menselijke expressie, waaronder poëtische klaagzangen en rituele gebruiken.

In zijn Syrische iteratie werd Tammuz opgenomen in het Helleense pantheon als Adonis, een mooie jongeling die de liefde van Aphrodite verdiende.

De begrippen dood en verrijzenis zijn verbonden met de mythe van Tammuz, die de voorbode was van de centrale rol van verrijzenis in de religie van het Christendom.

Etymologie

Hoewel de Babylonische/Assyrische god Dumuzi onder verschillende namen bekend was in het Midden-Oosten (waaronder het Hebreeuwse תַּמּוּז, Tammuz; het Arabische تمّوز, Tammūz; het Akkadische Duʾzu; en het Soemerische Dumuzid (DUMU.ZID)), zijn het allemaal transliteraties van één enkele goddelijke naam (waarschijnlijk het Babylonische Du’uzu). Omdat de namen van Babylonische goden vaak inzicht geven in het karakter van de godheden in kwestie, is het vaststellen van een accurate etymologie meer dan een eenvoudige academische zorg. Na een uitgebreide analyse van overgebleven literair materiaal biedt Thorkild Jacobsen de volgende analyse:

e kunnen nu de goddelijke naam Dumu-zi(d) interpreteren als “het goede jong”, en de god zien als een kracht die zich manifesteert in de normale, niet-defecte pasgeboren lammetjes of geitjes…. Dumuzi was een herdersgod, zijn volledige naam en titel was Dumuzi sipad, “Dumuzi de Herder,” en het is gemakkelijk te begrijpen dat herders een kracht zouden aanbidden die waakte over de gezondheid van pasgeboren dieren en ervoor zorgde dat ze niet defect geboren werden. De groei en bloei van hun kuddes hing daarvan af.

Hoewel de directe taalkundige continuïteit ontbreekt die blijkt uit de hierboven opgesomde namen, was de Helleens-Syrische Adonis (“heer”) een andere tegenhanger van Tammuz.

Historische antecedenten

Uitgaande van de intrigerende mogelijkheid dat Tammuz een sterfelijke man zou kunnen zijn geweest die door de liefde van Ishtar/Inanna tot apotheose werd gebracht, hebben archeologen onlangs een lijst van Soemerische koningen ontdekt waarop twee vorsten met de naam Dumuzi voorkomen:

• Dumuzid van Bad-Tibira, de herder (regeert 36000 jaar), de vijfde koning vóór de zondvloed
• Dumuzid van Kua, de visser (regeert 100 jaar), de derde koning van de eerste dynastie, regerend tussen Lugalbanda en Gilgamesj, de zoon van Lugalbanda

Andere Soemerische teksten tonen aan dat koningen met Inanna moesten trouwen in een mystiek huwelijk, zoals een hymne die het mystieke huwelijk beschrijft tussen de godin en koning Iddid-Dagan (ca 1900 v. Chr.

Mythologische verslagen

In de verschillende mythologische verslagen waarin Tammuz/Dumuzi wordt afgebeeld, speelt hij een verscheidenheid aan rollen – van nederige herder tot goddelijke heerser. Een relatief gemeenschappelijk element is echter zijn associatie met verschillende machtige Godinnen, in het bijzonder de vorstelijke Ishtar/Inanna. Aangezien zijn mythisch-religieuze belang in het bijzonder afhangt van deze relaties, is een verkenning van deze verschillende verhalen de beste manier om inzicht te krijgen in het karakter van de god.

De veelzijdige relatie tussen Inanna en Dumuzi, die zowel werd gekenmerkt door sensuele, erotische liefde als door bittere verwijten, is voer voor een aanzienlijk deel van de Sumerische en Babylonische mythologie.

In het eerste geval wordt de amoureuze component van hun relatie onverbloemd bevestigd in een groot corpus van pastorale gedichten en liederen, die betrekking hebben op de vroege stadia van de liefdesrelatie tussen Inanna (de godin van de vruchtbaarheid) en Dumuzi (ofwel een menselijke herder ofwel de god van de herders). Deze romantische band wordt zeer gedetailleerd beschreven in De hofmakerij van Inanna en Dumuzi, een gedicht dat opvalt door zowel zijn tederheid als zijn grafische afbeeldingen van seksualiteit:

Inanna zong: “Maak uw melk zoet en dik, mijn bruidegom. Mijn herder, ik zal je verse melk drinken. Wilde stier Dumuzi, maak je melk zoet en dik. Ik zal uw verse melk drinken. Laat de melk van de geit vloeien in mijn schaapskooi. Vul mijn heilige karnton met honingkaas. Heer Dumuzi, ik zal uw verse melk drinken. Mijn man, ik zal mijn schaapskooi voor u bewaken. Ik zal waken over uw huis van leven, het pakhuis, De glanzende trillende plaats die Sumer verrukt – Het huis dat beslist over het lot van het land, Het huis dat de adem van het leven geeft aan de mensen. Ik, de koningin van het paleis, zal over uw huis waken.”

In een duidelijk contrast met deze vreugdevolle vieringen van de vruchtbaarheid van de landbouw, bevatten de mythische corpora van de Soemeriërs en Babyloniërs ook talrijke klaagzangen en treurzangen over de dood van de goddelijke landman. In de meest prominente afbeelding van de ondergang van de god wordt hij tenietgedaan doordat hij niet rouwt om zijn overleden gemaal – een overmoedige daad die hem het aanzienlijke ongenoegen van Inanna oplevert.

Daling in de Onderwereld

Volgens de mythe van Inanna’s afdaling naar de onderwereld, weergegeven in parallelle Soemerische en Akkadische tafelen, vertrok Inanna (Ishtar in de Akkadische teksten) naar de onderwereld – het graf van haar zuster Ereshkigal – misschien met de bedoeling die als haar eigen te beschouwen. Niet afgeschrikt door de aansporingen van haar zus om terug te keren naar de wereld van de levenden, ging de godin door zeven poorten, hoewel ze bij elke poort een kledingstuk of sieraad moest achterlaten, zodat ze na de zevende poort geheel naakt (en weerloos) was. Ondanks waarschuwingen over haar aanmatiging keerde Inanna niet om, maar waagde zij het plaats te nemen op de troon van Ereshkigal. Onmiddellijk oordeelden de Anunnaki van de onderwereld over haar, vonden dat zij tekort schoot en veranderden haar in een levenloos lijk dat aan een spijker was opgehangen.

Ter wanhoop gedreven om zijn meester te helpen, probeerde Inanna’s trouwe dienaar de hulp van andere goden in te roepen, maar alleen de wijze Enki (Babylonisch “Ea”) reageerde. De details van Enki/Ea’s plan verschillen enigszins in de twee overgeleverde verslagen, maar uiteindelijk werd Inanna/Ishtar weer tot leven gewekt. Een wet van “behoud van zielen” verplichtte haar echter een geest te vinden om haar plaats in de onderwereld in te nemen – een onaangename verantwoordelijkheid die werd afgedwongen door een kader van demonen die loyaal waren aan Ereshkigal. Helaas was Inanna’s speurtocht door de wereld aanvankelijk vruchteloos, omdat elk wezen dat zij zag midden in de rouw om haar heengaan zat. Deze trend keerde abrupt om toen zij terugkeerde naar haar geboortestad, waar zij Dumuzi rijk gekleed aantrof en zittend op haar troon. Inanna, woedend op haar ontrouwe geliefde, stuurde onmiddellijk haar begeleidende demonen op Dumuzid af. Hoewel hij aanvankelijk probeerde te vluchten, werd de goddelijke koning uiteindelijk door de demonische horden lastig gevallen en in de plaats van zijn vrouw naar de onderwereld overgebracht. Toen de god stierf, sleepte hij zijn boterkarn op de grond en sloeg hem kapot – een krachtig symbool van zijn verloren vruchtbaarheid.

Na verloop van tijd gaf Inanna toe en veranderde haar besluit, waardoor haar echtgenoot Dumuzi een deel van het jaar weer tot leven kwam. Om dit compromis te bereiken moest echter een regeling worden getroffen met (Dumuzi’s zuster), die ermee instemde Dumuzid’s plaats in Kur in te nemen voor een bepaald aantal dagen per jaar (het aantal varieert in de verschillende bronnen).

In zijn commentaar op deze mythe geeft Powell de volgende interpretatie:

Inanna’s afdaling naar de onderwereld is haar dood, en het einde van de vruchtbaarheid op aarde. Haar terugkeer naar de bovenwereld is haar wederopstanding, de terugkeer van het leven op aarde. Maar hernieuwd leven kan alleen worden gekocht tegen de prijs van de dood van een ander, in dit geval haar gemalin Dumuzi. Hierin schuilt de logica van rituele (zelfs menselijke) offers.

Terzijde zij opgemerkt dat niet alle verhalen Inanna beschrijven als verantwoordelijk voor de dood van haar gemalin, maar deze andere versies zijn eerder uitzondering dan regel.

Opstanding

Gebaseerd op de eerste Mesopotamische teksten die door archeologen werden ontdekt, werd aanvankelijk aangenomen dat Ishtar/Inanna’s afdaling in de onderwereld plaatsvond na de dood van Tammuz/Dumuzid, in plaats van ervoor. Als zodanig was het haar doel (net als Orpheus) om haar overleden liefde te redden. Deze versie werd gepopulariseerd in M. Jastrow’s “Afdaling van de Godin Ishtar naar de Onderwereld” (1915), een enorm populair verslag. Hoewel nieuwe teksten die in 1963 aan het licht kwamen een aanzienlijk ander beeld van het verhaal gaven (zoals hierboven geschetst), blijft de oude interpretatie in bepaalde kringen nog steeds bestaan, vooral onder hen die parallellen zoeken tussen de godheden uit het Midden-Oosten en de herrezen Christus. Het is bijvoorbeeld in deze geest dat Paul Carus stelt: “De oude Tammuz is een van de belangrijkste prototypen van Christus. Hij is een god-mens, een incarnatie van de godheid die als mens geboren wordt, in de loop van de tijd sterft en weer tot leven komt.”

Cultische praktijk

In Babylonië werd de maand Tammuz ingesteld ter ere van de gelijknamige god Tammuz, die zijn oorsprong had als een Soemerische herdersgod, Dumuzid of Dumuzi, de gemalin van Inanna (het Akkadische Ishtar).

In de cultuspraktijk werd de dode Tammuz in het Oude Nabije Oosten op grote schaal betreurd. Op een Soemerisch tablet (Ni 4486 uit Nippur) staat te lezen:

Zij kan de klaagzang voor jou, mijn Dumuzid, de klaagzang voor jou, de klaagzang, de klaagzang, de woestijn laten bereiken – zij kan hem het huis Arali laten bereiken; zij kan hem Bad-tibira laten bereiken; zij kan hem Dul-šuba laten bereiken; Zij kan het laten aankomen in het herdersland, de schaapskooi van Dumuzid “O Dumuzid van de eerlijk gesproken mond, van de altijd vriendelijke ogen,” snikt zij betraand, “O jij van de eerlijk gesproken mond, van de altijd vriendelijke ogen,” snikt zij betraand. “Jongen, echtgenoot, heer, zoet als de dadel, o Dumuzid!” snikte zij, snikte zij in tranen.

Deze plechtigheden werden zelfs voor de deur van de tempel in Jeruzalem in acht genomen, tot afschuw van de joodse profeet Ezechiël:

“Toen bracht hij mij tot aan de deur van de poort van het huis des Heren, die naar het noorden was; en zie, daar zaten vrouwen te wenen om Tammuz. Toen zeide hij tot mij: Hebt gij dit gezien, o mensenzoon? Keer u nog eens, en gij zult nog grotere gruwelen zien dan deze.”-Ezechiël 8,14-15

Ezechiëls getuigenis is de enige directe vermelding van Tammuz in de Hebreeuwse Bijbel.

Noten

• Barton, George A. “Tammuz and Osiris.” Journal of the American Oriental Society 35 (1915). 213-223.
• Black, J.A., G. Cunningham, E. Robson, and G. Zólyomi (editors and translators). “Inana en Bilulu: een ulila naar Inana.” The Electronic Text Corpus of Sumerian Literature. Oxford University, 2003-2006.
• Campbell, Joseph. Oosterse Mythologie: The Masks of God. New York: Viking Penguin, 1962. ISBN 0285636073
• Campbell, Joseph. Occidentele Mythologie: The Masks of God. New York: Viking Penguin, 1964. ISBN 0140194428
• Jacobsen, Thorkild. “Naar het beeld van Tammuz.” Geschiedenis van de Religies 1:2 (Winter 1962). 189-213.
• Jacobsen, Thorkild. “The Name Dumuzi.” The Jewish Quarterly Review (New Series) 76:1, Essays in Memory of Moshe Held, (juli 1985). 41-45.
• Kramer, Samuel Noah. “Spijkerschrift Studies en de Geschiedenis van de Literatuur: The Sumerian Sacred Marriage Texts.” Proceedings of the American Philosophical Society 107 (1963). 485-527.
• Kramer, Samuel Noah. “Dumuzi’s Jaarlijkse Wederopstanding: An Important Correction to ‘Inanna’s Descent.” Bulletin van de Amerikaanse Scholen voor Oosters Onderzoek 183 (oktober 1966). 31.
• Kramer, Samuel Noah. “De dood van Dumuzi: A New Sumerian Version.” Anatolian Studies 30, Special Number in Honour of the Seventieth Birthday of Professor O. R. Gurney, (1980). 5-13.
• Kramer, Samuel Noah, and Diane Wolkstein. Inanna: Koningin van Hemel en Aarde. New York: Harper & Row, 1983. ISBN 0060908548
• Lambert, W.G. “A Neo-Babylonian Tammuz Lament.” Journal of the American Oriental Society 103:1, Studies in Literatuur uit het Oude Nabije Oosten, door Leden van de American Oriental Society, Opgedragen aan Samuel Noah Kramer (januari-maart 1983). 211-215.
• Marcovich, Miroslav. “Van Ishtar tot Aphrodite.” Journal of Aesthetic Education 30:2, Special Issue: Distinguished Humanities Lectures II, (Zomer 1996). 43-59.
• Meek, Theophile James. “Canticles and the Tammuz Cult.” The American Journal of Semitic Languages and Literatures 39:1 (oktober 1922). 1-14.
• Powell, Barry B. Classical Myth, 2nd ed. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall, 1998. ISBN 0137167148.
• Prince, J. Dyneley. “A Hymn to Tammuz.” The American Journal of Semitic Languages and Literatures 27:1 (oktober 1910). 84-89.
• Prince, J. Dyneley. “A Tammuz Fragment.” Journal of the American Oriental Society 33 (1913). 345-348.
• Wright, G. R. H. “Dumuzi aan het hof van David.” Numen 28: Fascicle 1 (juni 1981). 54-63.
• Yamauchi, Edwin M. “Tammuz en de Bijbel.” Journal of Biblical Literature 84:3 (september 1965). 283-290.

Alle links opgehaald op 19 januari 2020.

• “Afdaling van de Godin Ishtar in de Lage Wereld,” trans. M. Jastrow, 1915; bij Sacred Texts and Ancient Texts
• “De Afdaling van Ishtar,” trans. E. Speiser, 1950. Gateway to Babylon
• “De Afdaling van Ishtar,” trans. Stephanie J. Dalley