Tenouement

Definitie van ontknoping

De ontknoping van een verhaal vindt plaats vlak na de climax en is het laatste moment waarop alle resterende conflicten in het plot worden opgelost. Alle losse eindjes van de plot worden in deze laatste scène aan elkaar geknoopt, geheimen worden onthuld, en er kan een gevoel van catharsis zijn voor de lezer of het publiek op dit punt. Het is ook een terugkeer naar de normale gang van zaken voor de personages, hoewel er een “nieuwe normale gang van zaken” kan zijn nadat de ingewikkeldheden van het plot zich hebben voorgedaan en zijn onthuld. Over het algemeen eindigen de personages in een komedie gelukkiger dan ze waren aan het begin van de plot (een “nog lang en gelukkig” scenario), terwijl in een tragedie de personages slechter af zijn dan in het begin, vaak met een of meer doden.

Het woord denouement komt van het Franse woord desnouer, wat “ontknopen” betekent (oorspronkelijk van het Latijnse woord voor knoop, nodus). In zekere zin is de definitie van ontknoping het ontknopen van alle knopen die in een toneelstuk of fictie zijn gelegd.

Gemeenschappelijke voorbeelden van ontknoping

Zekere wereldgebeurtenissen kunnen worden gezien als gebeurtenissen met een vergelijkbare structuur als dramatische plots, onderverdeeld in stijgende actie, een climax (of een reeks climaxen), dalende actie, en ontknoping. Hier zijn enkele voorbeelden van ontknoping zoals die in de echte wereld te zien zijn:

• De Tweede Wereldoorlog: De ontknoping van de Tweede Wereldoorlog kan worden gezien als de officiële overgave van Japan in 1945. Dit komt na de overgave van de Duitsers in mei 1945 en de gruwelijke “climax” van de atoombommen die worden afgeworpen, het moment waarop niets meer hetzelfde kan zijn.
• Amerikaanse Revolutie: Hoewel de Verenigde Staten 1776 vieren als het jaar van de onafhankelijkheid van Groot-Brittannië, kwam de definitieve ontknoping in 1783 toen de laatste Britse troepen New York City verlieten en Washington aftrad als bevelhebber.
• Goede-Vrijdagakkoord: Dit akkoord werd ondertekend in Belfast op Goede Vrijdag 10 april 1998 als onderdeel van het Noord-Ierse vredesproces. De ondertekening van het akkoord zelf is een soort van ontknoping, aangezien het komt na vele jaren van strijd en geweld, en dan later aan het einde van verscheidene jaren van besprekingen, referenda, verkiezingen, beloften, enzovoort. Er zijn veel gebeurtenissen geweest die hebben geleid tot deze belangrijke overeenkomst, en de uiteindelijke ondertekening ervan betekende een zeker einde van het verhaal, hoewel het natuurlijk niet alle onenigheid onmiddellijk volledig heeft opgelost.

Belang van ontknoping in literatuur

De meeste fictie- en toneelwerken hebben een ontknoping om het verhaal af te ronden en een conclusie te geven, of die nu ambigu is of niet. Alleen in sommige postmoderne verhalen is er geen echte ontknoping. De Duitse romanschrijver en toneelschrijver Gustav Freytag ontwikkelde de piramidetheorie van de narratieve structuur in de jaren 1800 om klassieke drama’s te beschrijven, zoals de oude Griekse en Shakespeareaanse stukken. Zijn theorieën zijn echter ook gemakkelijk toe te passen op veel moderne plots. Freytag verdeelde de elementen van een verhaal in vijf delen: expositie, stijgende actie, climax, dalende actie, en ontknoping. Hoewel veel verhalen complexer zijn dan dit vijfdelige schema, is Freytag’s piramide nuttig voor het begrijpen van de ontwikkeling en oplossing van het conflict, dat zo noodzakelijk is in alle verhalen.

Voorbeelden van ontknoping in de literatuur

Voorbeeld #1

PRINCE: Een sombere vrede brengt deze morgen met zich mee;
De zon, voor verdriet, zal zijn hoofd niet laten zien:
Ga heen, om meer te praten over deze droevige dingen:
Sommigen zullen vergeven worden, en sommigen gestraft:
Want nooit was een verhaal van meer ellende
dan dit van Juliet en haar Romeo.

(Romeo en Julia van William Shakespeare)

Dit is een voorbeeld van een ontknoping uit een tragedie. Het hoogtepunt van het stuk is de scène waarin de twee jonge geliefden, Romeo en Julia, zelfmoord plegen. Daarna snellen de andere personages in het stuk naar binnen om te zien wat er is gebeurd en vinden hen dood. De prins eindigt het stuk met een korte lofrede voor het paar, wat ertoe leidt dat de Montagues en Capulets hun vijandschap beëindigen.

Voorbeeld #2

PUCK: Als wij schaduwen hebben beledigd,
Denk slechts dit, en alles is weer goedgemaakt:
Dat gij hier slechts hebt gesluimerd
Terwijl deze visioenen verschenen.
En dit zwakke en ijdele thema,
niet meer dan een droom,
Gentles niet verwerpen.
Als je ons vergeeft, zullen we herstellen.

(Een Midzomernachtsdroom van William Shakespeare)

In tegenstelling tot het eerste voorbeeld, komt dit slot van een stuk van William Shakespeare aan het eind van een komedie. Het personage van Puck richt zich tot het publiek in deze laatste epiloog, nadat de gelukkige paren allemaal met elkaar zijn getrouwd. Puck steekt niet alleen de draak met de episodes die zich in het stuk hebben afgespeeld, maar ook met het concept van naar een toneelstuk gaan. Het past bij een komedie dat het publiek met een opgewekt gevoel weggaat, en daar zorgt Puck hier voor.

Voorbeeld #3

De wezens buiten keken van varken naar man, en van man naar varken, en van varken weer naar man; maar het was al onmogelijk om te zeggen wie wie was.

(Animal Farm van George Orwell)

Dit is een interessant ontknopingsvoorbeeld uit Animal Farm van George Orwell. De hele plot gaat over de dieren van een boerderij die in opstand komen tegen hun menselijke onderdrukkers, maar na verloop van tijd beginnen de varkens zichzelf als beter te zien dan de andere dieren. In deze laatste regel kunnen de andere dieren geen onderscheid maken tussen de varkens en hun oorspronkelijke onderdrukkers, waaruit blijkt dat ze één en dezelfde zijn geworden.

Voorbeeld #4

Voordat hij echter de laatste regel had bereikt, had hij al begrepen dat hij die kamer nooit meer zou verlaten, want het was voorzien dat de stad van spiegels (of luchtspiegelingen) door de wind zou worden weggevaagd en uit de herinnering van de mensen zou worden verbannen, precies op het moment dat Aureliano Babilonia klaar zou zijn met het ontcijferen van de perkamenten, en dat alles wat erop geschreven stond, sinds mensenheugenis en voor altijd onherhaalbaar was, omdat rassen die tot honderd jaar eenzaamheid waren veroordeeld, op aarde geen tweede kans kregen.

(Honderd jaar eenzaamheid van Gabriel García Márquez)

Gabriel García Márquez’ roman Honderd jaar eenzaamheid eindigt met het bovenstaande fragment. Een tovenaarsfiguur heeft perkamenten achtergelaten die moeten worden ontcijferd door de centrale familie in de roman, en het moment waarop het personage Aureliano Babilonia ze eindelijk ontcijfert valt samen met het einde van zijn familielijn. Het is bijna alsof de uiteindelijke onthulling van geheimen in dit ontknopingsvoorbeeld in feite een van de oorzaken is van de ondergang van de familie.

Voorbeeld #5

Er zijn maar weinig schipbreukelingen die kunnen beweren dat ze zo lang op zee hebben overleefd als Mr. Patel, en geen enkele in het gezelschap van een volwassen Bengaalse tijger.

(Life of Pi door Yann Martel)

In de hedendaagse roman Life of Pi is er enige onduidelijkheid over de vraag of de tijger Richard Parker een echt wezen is of een metafoor voor iets (of iemand anders). Hoewel velen het verhaal dat de hoofdpersoon Pi Patel een schipbreuk heeft overleefd op een reddingsboot met een Bengaalse tijger op de koop toe hebben genomen, roept deze laatste regel van de roman enige twijfel op over de vraag of dit onwaarschijnlijke overlevingsverhaal echt gebeurd kan zijn. Dit ontknopingsvoorbeeld is dus een dubbelzinnig voorbeeld, dat openstaat voor interpretatie door de lezer.

Voorbeeld #6

Er was wat open ruimte tussen wat hij wist en wat hij probeerde te geloven, maar daar was niets aan te doen, en als je het niet kunt oplossen moet je het maar verdragen.

(“Brokeback Mountain” door E. Annie Proulx)

E. Annie Proulx’s korte verhaal “Brokeback Mountain” gaat over de moeilijkheden die twee mannen ondervinden als ze verliefd worden in een cultuur die rabiaat homofoob is. Deze laatste regel toont de totale tragiek van hun verhaal – de personages Jack Twist en Ennis Del Mar fantaseren over ontsnappen aan de afkeurende maatschappij, maar toch kunnen ze het niet oplossen. Ennis komt tot het pijnlijke besef dat het enige wat hij kan doen is “het verdragen.”

Test je kennis van de ontknoping

1. Welke van de volgende uitspraken is de beste definitie van ontknoping?
A. Het begin van een literair werk.
B. De belangrijkste actie die in een plot gebeurt, waarna niets meer hetzelfde kan zijn.
C. Het allerlaatste deel van een verhaal, nadat de climax heeft plaatsgevonden en de laatste geheimen zijn onthuld.

2. Het volgende citaat is de allerlaatste regel uit een toneelstuk van William Shakespeare:

Mijnzelf zal recht aan boord gaan, en aan de staat
Deze zware daad met zwaar hart relateren.

Baseer je op deze ontknoping, raad je dat dit de laatste regel is van een tragedie of een komedie?
A. Tragedie
B. Komedie
C. Geschiedenis

3. Welke van de volgende uitspraken is waar?
A. In een komedie zijn de personages er aan het eind van een plot vaak slechter aan toe dan aan het begin.
B. In een tragedie gaan de lotgevallen van de personages er na de opening meestal op vooruit, maar dalen ze vervolgens aan het eind.
C. Na de ontknoping is er een slotconclusie.