Stel je een museum voor verloren kunst voor. Het zou meer objecten bevatten dan alle musea ter wereld bij elkaar. Slechts een bescheiden percentage van de werken die in de loop van de geschiedenis zijn gemaakt, is nog intact. Van veel premoderne kunstenaars, om nog maar te zwijgen van die uit de oudheid, zijn veel meer werken bekend (dankzij verwijzingen ernaar in teksten of andere bronnen) dan er nog over zijn.
Sommige van deze verdwenen meesterwerken zijn definitief verdwenen, hun vernietiging is gedocumenteerd: de meeste (maar niet alle) van de zeven wereldwonderen uit de oudheid; Leonardo’s standbeeld van het paard (gebruikt als schietoefening door Franse boogschutters nadat zij Milaan in 1499 hadden ingenomen), of Rogier van der Weydens Gerechtigheidcyclus (verteerd door vuur, samen met de rest van de Gouden Kamer in Brussel). Maar wat echt tot de verbeelding spreekt zijn niet de definitieve tragedies van artefacten waarvan bekend is dat ze zijn vernietigd, maar de verhalen van kunstwerken die verloren zijn gegaan – gestolen, zoekgeraakt, verborgen en vergeten – en misschien kunnen worden teruggevonden.
In kunsttermen kan verloren gaan voor altijd betekenen, of gewoon dat de huidige verblijfplaats onbekend is. Belangrijke werken duiken met net genoeg regelmaat weer op om hoop te wekken dat verloren kunst uiteindelijk wordt teruggevonden. Een voorbeeld is Leonardo’s Salvator Mundi, al eeuwen vermist, bedekt met vuil, verkeerd toegeschreven, zo goed als waardeloos geacht en nu ’s werelds duurste kunstwerk.
De volgende galerij van verloren werken is bedoeld voor optimistische schatzoekers. Het is versierd met werken die verloren zijn gegaan, maar waarvan er redelijke hoop is dat ze intact blijven en zullen worden teruggevonden. Vandaag richten we ons op wat u in de gaten moet houden, mocht u uw innerlijke Indiana Jones willen ontketenen …
Overgeschilderd
Leonardo da Vinci’s De slag bij Anghiari
In termen van verloren kunst, heeft niets de pers gehaald van Leonardo’s onvoltooide fresco secco. Het werd gemaakt in 1505 op een muur in de grote vergaderzaal van het Palazzo Vecchio in Florence, een opzettelijk kunstenaarsduel met Michelangelo, die de opdracht had gekregen om een andere gevechtsscène op de tegenoverliggende muur te illustreren. Maar de Slag bij Anghiari werd nooit voltooid, en de opdracht werd gegeven in een tijd waarin de heersende Medici-familie uit Florence werd verdreven.
Toen ze terugkwamen, gaf hertog Cosimo zijn architect Giorgio Vasari opdracht de kamer te renoveren, de omvang ervan te vergroten en deze te beschilderen met een nieuwe frescocyclus met militaire overwinningen van de Medici. Maar Vasari, de eerste kunsthistoricus, was een groot bewonderaar van Leonardo en het is onwaarschijnlijk dat hij vrijwillig het fresco van Anghiari overschilderde. Hij plantte een aanwijzing voor ons om te volgen: In die immense kamer, de Salone dei Cinquecento, zijn er slechts twee woorden in geschilderd: Cerca trova. Zoek en gij zult vinden.
Geschiedkundigen geloven dat Vasari een valse muur over Leonardo’s schilderij bouwde, om het te beschermen en toch zijn opdracht uit te voeren – een truc die hij gebruikte om Masaccio’s Heilige Drievuldigheid, een van de belangrijkste schilderijen uit de geschiedenis, met succes te behouden toen hij rond 1570 de kerk van Santa Maria Novella renoveerde. Het fresco werd pas in 1860 herontdekt. Er is hoop dat Leonardo’s Slag ook het daglicht zal zien, maar de opgraving ervan zit al jaren verstrikt in de Italiaanse bureaucratie, die zo bekend staat om zijn ingewikkeldheid. Het verhaal van de Slag bij Anghiari wordt verteld in Jonathan Jones’s prima boek, The Lost Battles, en in mijn laatste boek, Collector of Lives: Giorgio Vasari and the Invention of Art.
Blade stunner
Masamune Honjō’s samurai zwaard
De beroemdste zwaardsmid van Japan, Goro Nyudoo Masamune, maakte deze quasi-legendarische katana – naar men zegt misschien wel het mooiste zwaard ooit gemaakt – in het begin van de 14e eeuw. Het werd eeuwenlang in de strijd gebruikt en kreeg zijn naam van een 17de-eeuwse eigenaar, generaal Honjō Shigenaga. Het verhaal gaat dat een andere samoerai Honjō met dit zwaard aanviel en met één klap zijn helm in tweeën spleet, maar Honjō won het gevecht en nam het zwaard mee als zijn prijs. Het werd gedragen door de Tokugawa shoguns en in 1939 uitgeroepen tot een nationale schat van Japan. Het verdween, samen met een collectie van 15 gewaardeerde zwaarden, in januari 1946, toen deze zwaarden werden meegenomen door iemand die een Amerikaanse geallieerde officier bleek te zijn. Geen van de zwaarden is teruggevonden.
Altijd al gestolen
De Gardner-roof
In maart 1990 werden 13 objecten, met een geschatte waarde van 500 miljoen dollar, weggenomen uit het Isabella Stewart Gardner Museum in Boston, waaronder schilderijen van Manet en Vermeer. Het werd de diefstal van de hoogste waarde in vredestijd in de geschiedenis genoemd. De werken worden nog steeds vermist, ondanks het feit dat de beloning voor het terugvinden ervan onlangs is verhoogd van $5 miljoen naar $10 miljoen. Er wordt gezegd dat degenen die weten waar de kunst is verstopt, zijn overleden, dus het is een kwestie van geluk of en wanneer ze zullen worden gevonden.
Bij-de-boekjes-inbraak
Het paneel Rechtvaardige Rechters van Jan van Eyck uit het Lam Gods in Gent
Het Lam Gods van Eycks Lam Gods heeft de twijfelachtige reputatie het meest gestolen kunstwerk uit de geschiedenis te zijn. Het is het voorwerp geweest van 13 misdrijven in zes eeuwen tijd en er is zes keer geheel of gedeeltelijk ingebroken (en daarmee staat het op de tweede plaats, Rembrandts Portret van Jacob de Gheyn in de Dulwich Picture Gallery, dat slechts vier keer werd gestolen). Alle 12 panelen van het altaarstuk zijn nu intact, maar één paneel is niet het origineel. Het paneel met de Rechtvaardige Rechters werd in 1934 gestolen en nooit teruggevonden. Het brein achter de diefstal uit de Gentse Sint-Baafskathedraal was een dikke beurshandelaar die geobsedeerd was door de romans van Maurice Leblanc en zijn inbreker Arsène Lupin – hij baseerde de diefstal op het plot van een verhaal dat De Holle Naald heette. Dit paneel hing jarenlang achter het doksaal van een kleine kerk in landelijk België, maar waar het nu is, is onbekend.
Gevoerd aan varkens?
Caravaggio’s Geboorte met San Lorenzo en San Francesco
Op nummer 1 op de lijst van “meest gezochte gestolen kunstwerken” van de FBI staat een altaarstuk van Caravaggio dat in 1969 werd gestolen uit de kerk van San Lorenzo in Palermo. Het was meegenomen door leden van Cosa Nostra, bijna gevonden door de Britse journalist Peter Watson, en een maffia-informant beweerde later dat het schilderij was beschadigd tijdens een aardbeving en aan varkens was gevoerd. Laten we hopen van niet.
Spoils of Ulay
Carl Spitzwegs De arme dichter
In 1976 stal performancekunstenaar Ulay uit de Nieuwe Nationale Galerie in Berlijn wat bekend stond als Hitlers lievelingsschilderij, en bracht het naar het huis van een arm, geïmmigreerd Turks gezin, om het daar aan de muur te hangen. Daarna belde hij de galerie op en gaf zichzelf aan. Deze diefstal-als-performance-kunst resulteerde in de teruggave van het schilderij aan de galerie. Hoe komt het dat het nog steeds vermist is? Het werd in 1989 opnieuw gestolen – deze keer echt – en is nooit teruggevonden.
Verwiste delen
Giorgio Vasari’s Libri dei Disegni
Van alle verloren kunstwerken die ons museum van verloren kunst zouden kunnen vullen, zijn de door Vasari verzamelde “tekenboeken” misschien wel het meest treffend. Het was in veel opzichten een draagbaar proto-museum, voordat de term “museum” (museo) in gebruik was. Het was een verzameling van 12 grote folio blanco boeken, waarin Vasari tekeningen plakte die hij had verzameld van de beroemdste kunstenaars van de 14e tot de 16e eeuw, van Giotto tot Michelangelo. Vasari voegde zijn eigen illustraties en motieven toe, gebaseerd op de stijl van de afgebeelde kunstenaar. Vandaag de dag zijn er nog maar een handvol afzonderlijke pagina’s van de Libri over, maar wat een schat zou de hele verzameling zijn, als ze gevonden zou worden.
Geopenbaard door Isis?
De hangende tuinen van Babylon
Van de zeven wereldwonderen uit de oudheid is alleen de Grote Piramide van Gizeh bewaard gebleven, maar de Hangende Tuinen zouden dat ook kunnen zijn. Archeologen hebben onlangs bedacht dat de ingewikkelde terrastuinen van de Assyrische koningen misschien helemaal niet in Babylon lagen, maar in Nineve. Toen Islamitische Staat delen van Mosul opblies, hebben zij misschien onbedoeld eerder begraven en onbekende structuren uit het oude Nineve blootgelegd, die volgens sommige geleerden deel uitmaakten van een terrastuin die beter overeenkomt met de beschrijvingen van de Hangende Tuinen dan alles wat bekend is van Babylon.
Koppen die je verliest
Dierlijke koppen van de Zodiak waterklok
De veiling van de nalatenschap van Yves Saint Laurent in 2009 haalde de krantenkoppen toen twee van de 12 bronzen dierenkoppen die ooit een grote fontein in het Oude Zomerpaleis in Peking hadden gesierd, in de verkoop waren opgenomen. Het paleiscomplex was in 1860, tijdens de opiumoorlogen, door Britse en Franse soldaten geplunderd en de ratten- en konijnenkoppen werden sindsdien als verloren beschouwd. Ze werden uiteindelijk door China verworven, en nu worden zeven van de koppen in Chinese musea tentoongesteld. Een slang, schaap, haan, hond en draak blijven verloren. Voorlopig althans.
Verloren porno
Marcantonio Raimondi’s De 16 Pleziertjes
Deze verzameling erotische gravures van Renaissance-meester Marcantonio Raimondi (gebaseerd op een verloren gegane schilderijencyclus van Giulio Romano) wordt beschouwd als het eerste werk van gedrukte pornografie en is waarschijnlijk allemaal verloren gegaan, ondanks het feit dat ze werden beschouwd als grote kunstwerken. Paus Clemens VII was niet onder de indruk en trachtte alle exemplaren van de eerste editie en de tweede (waarin de gravures vergezeld gingen van sonnetten geschreven door een beroemde humorist, Pietro Aretino) te verwerven en te verbranden. Maar de hoop doet leven dat sommige prenten het hebben overleefd, en illegale versies zijn er zeker, waaronder een die is uitgegeven door twee 17de-eeuwse fellows aan All Souls College, Oxford, die de eerste Engelse editie, getiteld Aretino’s Postures, verzorgden als een vroege uitgave van Oxford University Press (voordat de fuddy-duddy decaan de koperplaten in beslag nam en de operatie stillegde).
– Noah Charney’s The Museum of Lost Art is uitgegeven door Phaidon.
{{topLeft}}
{{bottomLeft}}
{topRight}}
{{bottomRight}}
{{/goalExceededMarkerPercentage}}
{/ticker}}
{{heading}}
{#paragraphs}}
{.}}
{{/paragraphs}}{highlightedText}}
- Deel op Facebook
- Deel op Twitter
- Deel via Email
- Deel op LinkedIn
- Deel op Pinterest
- Deel op WhatsApp
- Deel op Messenger