Het lijkt soms wel alsof er meer filosofische en religieuze opvattingen zijn dan een normaal mens ooit te weten zou kunnen komen. Er zijn vandaag de dag inderdaad meer dan zesduizend verschillende religies in de wereld. Sommige mensen zijn echter verbaasd te ontdekken dat de religies en filosofieën van de wereld in een paar grote categorieën kunnen worden onderverdeeld. Deze vijf wereldbeelden omvatten alle dominante denkbeelden in de wereld van vandaag.
Voor een gemakkelijke vergelijking naast elkaar, zie de Vijf Wereldbeelden Vergelijkingstabel. Deze tabel en de inhoud zijn overgenomen uit Christianity: The Faith That Makes Sense door Dennis McCallum (Tyndale).
Naturalisme
(b.v. Atheïsme, Agnosticisme, Existentialisme)
Realiteit
Het materiële universum is alles wat bestaat. De werkelijkheid is “eendimensionaal”. Er bestaat niet zoiets als een ziel of een geest. Alles kan verklaard worden aan de hand van natuurwetten.
De mens
De mens is het toevallige product van een biologisch evolutieproces. De mens is volledig materieel. De menselijke soort zal op een dag uitsterven.
Waarheid
Waarheid wordt gewoonlijk opgevat als wetenschappelijk bewijs. Alleen datgene wat met de vijf zintuigen kan worden waargenomen, wordt als echt of waar aanvaard.
Waarden
Er bestaan geen objectieve waarden of moraal. Moralen zijn individuele voorkeuren of sociaal nuttig gedrag. Zelfs sociale moraal is onderhevig aan evolutie en verandering.
Pantheïsme
(b.v. Hindoeïsme; Taoïsme; Boeddhisme; veel New Age Bewustzijn)
Realiteit
Alleen de spirituele dimensie bestaat. Al het andere is illusie, maya. De spirituele werkelijkheid, Brahman, is eeuwig, onpersoonlijk, en onkenbaar. Men kan zeggen dat alles een deel van God is, of dat God in alles en iedereen is.
De mens
De mens is één met de ultieme werkelijkheid. De mens is dus spiritueel, eeuwig en onpersoonlijk. Het geloof van de mens dat hij een individu is, is een illusie.
Waarheid
Waarheid is een ervaring van eenheid met “de eenheid” van het universum. Waarheid gaat alle rationele beschrijving te boven. Het rationele denken zoals dat in het Westen wordt begrepen kan ons de werkelijkheid niet tonen.
Waarden
Omdat de ultieme werkelijkheid onpersoonlijk is, geloven veel pantheïstische denkers dat er geen werkelijk onderscheid is tussen goed en kwaad. In plaats daarvan is “onverlicht” gedrag datgene dat de essentiële eenheid niet begrijpt.
Theïsme
(b.v. Christendom; Islam; Jodendom)
Realiteit
Er bestaat een oneindige, persoonlijke God. Hij schiep een eindige, materiële wereld. De werkelijkheid is zowel materieel als spiritueel. Het universum zoals wij dat kennen had een begin en zal een einde hebben.
De mens
De mensheid is de unieke schepping van God. Mensen zijn “naar het beeld van God” geschapen, wat betekent dat wij persoonlijk, eeuwig, geestelijk en biologisch zijn.
Waarheid
Waarheid over God wordt gekend door openbaring. Waarheid over de materiële wereld wordt verkregen via openbaring en de vijf zintuigen in combinatie met rationeel denken.
Waarden
Morele waarden zijn de objectieve uitdrukking van een absoluut moreel wezen.
Geestendom en Polytheïsme
Realiteit
De wereld wordt bevolkt door geestwezens die bepalen wat er gebeurt. Goden en demonen zijn de echte reden achter “natuurlijke” gebeurtenissen. Materiële dingen zijn echt, maar er zijn geesten aan verbonden en daarom kunnen ze geestelijk worden geïnterpreteerd.
De mens
De mens is een schepping van de goden, net als de rest van de schepselen op aarde. Vaak hebben stammen of rassen een speciale relatie met sommige goden die hen beschermen en kunnen straffen.
Waarheid
De waarheid over de natuurlijke wereld wordt ontdekt via de sjamaanfiguur die visioenen heeft die hem vertellen wat de goden en demonen doen en hoe ze zich voelen.
Waarden
Morele waarden nemen de vorm aan van taboes, dat zijn dingen die verschillende geesten irriteren of boos maken. Deze taboes verschillen van het idee van “goed en kwaad”, omdat het net zo belangrijk is kwade geesten niet te irriteren als goede.
Postmodernisme
Realiteit
De werkelijkheid moet worden geïnterpreteerd door middel van onze taal en ons culturele “paradigma”. Daarom is de werkelijkheid “sociaal geconstrueerd.”
De mens
Mensen zijn knooppunten in een culturele werkelijkheid – zij zijn een product van hun sociale omgeving. Het idee dat mensen autonoom en vrij zijn is een mythe.
Waarheid
Waarheden zijn mentale constructies die van betekenis zijn voor individuen binnen een bepaald cultureel paradigma. Ze gelden niet voor andere paradigma’s. Waarheid is relatief aan iemands cultuur.
Waarden
Waarden maken ook deel uit van onze sociale paradigma’s. Tolerantie, vrijheid van meningsuiting, inclusie, en de weigering om te beweren de antwoorden te hebben zijn de enige universele waarden.