Wat is een Totoro? Voor een van Japans meest iconische personages is zijn aard nogal mysterieus.
Mensen hebben allerlei theorieën bedacht om deze boswezens te verklaren. Sommigen beweren dat Totoro is gebaseerd op specifieke Japanse volkswezens zoals Koropokkuru. En een paar jaar geleden werd hij door een wilde samenzweringstheorie gecategoriseerd als een ‘god van de dood’. Deze theorie probeerde een verrukkelijke kinderfilm op zijn kop te zetten, en waarom? Omdat iemand volledig miste wat Miyazaki neerzette.
Het is mij duidelijk dat mensen uit ‘het westen’, waaronder ikzelf, moeite hebben om basisprincipes van de Japanse cultuur te begrijpen, wat de verwarring over Totoro zou ophelderen. Onze liefde voor Studio Ghibli en het werk van Hayao Miyazaki zou ons juist moeten aanmoedigen om deze cultuur en de traditionele manier waarop Japanners de wereld begrijpen te onderzoeken.
Dus laten we dan maar beginnen.
Veel van Miyazaki’s films, waaronder Totoro, hebben Shinto-thema’s. Shinto is animistisch, wat betekent dat elk ding een soort van levende essentie heeft. Een rivier. Een wegwijzer. Een dier. Al deze dingen hebben een geest. En als je er op die manier over nadenkt, is het logisch dat er zoveel Japanse woorden zijn voor verschillende soorten ‘geesten’ (hoewel ik deze term losjes gebruik). Omdat de Engelse taal zo lang gedomineerd is geweest door monotheïstische overtuigingen, is onze woordenschat vrij beperkt: fee, spook, geest, de-raar-lichten-in-Brave. Elke vergelijking met één woord volstaat gewoon niet.
Het is ook belangrijk te wijzen op enkele verschillen in animisme en monotheïsme. In de Abrahamitische religies is God namelijk een transcendent, almachtig wezen. Het is een soort van: “Hij is daarboven in de wolken en weet alles.” Animisme is niet zo. Het goddelijke is daadwerkelijk in de wereld en het is niet alwetend of almachtig. In feite, is het geen ‘het’. Er zijn vele meervoudige wezens in Shinto en ze variëren in macht en invloed.
De Japanse term om vele animistische wezens te beschrijven is “kami.” Van wat ik begrijp, is het een vrij grote overkoepelende term. Volgens de pagina over Shinto op BBC Religions, is kami zowel die ‘levensessentie’ die in alles zit als de goden (Amaterasu), natuurlijke objecten (een berg), natuurkrachten (stormen), dieren (ja, uw geliefde hond), en zelfs de zielen van mensen die een bijzonder goed leven hebben geleid. Een wezen dat een kami is, heeft een grote invloed op de mensheid, en deze wezens worden vaak vereerd in heiligdommen in heel Japan. Volgens de beschrijving van de Harvard Universiteit moeten de kami invloed hebben op het menselijk leven en ontzag inboezemen, en daarom worden zij als kami vereerd. (Dus…ik neem het terug over Fido…)
Als kami invloedrijk zijn en vereerd worden in heiligdommen, dan zijn “yokai” niet echt een van die dingen. Nogmaals, het beste wat het Engels heeft is “goblin” of “monster,” en veel vertalingen gebruiken die oppervlakkige termen. Maar in wezen lijken yokai kleinere wezens te zijn die op meer specifieke manieren bestaan dan kami.
Laten we teruggaan naar die berg. Als de berg een kami is, dan zijn andere objecten op de berg hun eigen kami: er is een kami voor de rivier op de berg, en er is ook een kami voor de bomen die er op groeien. Daarom is een yokai de geest die in de bomen leeft en ze bewaakt. De yokai is de geest die voor de kick bij de rivier rondhangt. En er zouden nog vele andere yokai zijn die op die berg leven. Deze wezens bestaan al eeuwen in de Japanse folklore.