Metabool syndroom is een medische aandoening die hard op weg is een wereldwijde epidemie te worden.
Het treft momenteel naar schatting 25% van de wereldbevolking.
In de Verenigde Staten alleen al is de prevalentie van het metabool syndroom in de afgelopen 30 jaar met meer dan 35% gestegen (1, 2).
Als het niet wordt behandeld, kan het metabool syndroom ernstige tot levensbedreigende medische problemen veroorzaken.
Gelukkig kunnen veranderingen in het dieet in veel gevallen helpen het te voorkomen en te behandelen.
In dit artikel wordt gekeken naar het beste dieet voor het metabool syndroom.
Wat is het metaboolsyndroom?
In de regel wordt het metabool syndroom gekenmerkt door ten minste drie van de volgende aandoeningen (3):
- Adominale obesitas
- Hoge bloeddruk
- Hoge cholesterol in het bloed
- Hoge triglyceriden
- Hoge bloedsuikerspiegel
Het is belangrijk om deze aandoeningen te behandelen, zodat ze niet later tot grote gezondheidsproblemen leiden.
Naast een verhoogd risico op diabetes en niet-alcoholische vette leverziekte, verdubbelt het metaboolsyndroom uw risico op hart- en vaatziekten en verhoogt het uw risico op overlijden door welke oorzaak dan ook met 1,5 keer (4).
Samenvatting: Het metaboolsyndroom is een groep symptomen die het risico op hart- en vaatziekten, diabetes en overlijden verhogen. Symptomen zijn onder meer abdominale obesitas, hoge bloeddruk, hoog cholesterolgehalte in het bloed, hoge triglyceriden en hoge bloedsuikerspiegel.
Wat veroorzaakt het metabool syndroom?
Metabool syndroom kan worden veroorzaakt door een combinatie van genetische, leefstijl- en medische factoren.
Gelukkig kunnen veel factoren die uw risico verhogen – waaronder insulineresistentie, obesitas en ontstekingen – worden veranderd door voeding en beweging.
Insulineresistentie
Insulineresistentie
treedt op wanneer de lichaamscellen minder gevoelig worden voor een hormoon dat insuline wordt genoemd.
Na de maaltijd maakt uw alvleesklier insuline aan als reactie op een stijgende bloedsuikerspiegel. Normaal gesproken geeft insuline de cellen van je lichaam het signaal om suiker uit de bloedbaan te halen. De cellen gebruiken die suiker voor energie of slaan het op voor later gebruik.
Bij insulineresistentie (ook wel verminderde glucosetolerantie genoemd) worden de lichaamscellen minder gevoelig voor de effecten van insuline. De bloedsuikerspiegel stijgt en daarmee ook het risico op diabetes en andere complicaties.
Sommige deskundigen beweren dat insulineresistentie de nummer één oorzaak van het metabool syndroom is en dat het verbeteren van de insulinegevoeligheid een topprioriteit voor de behandeling moet zijn.
Er zijn inderdaad studies die insulineresistentie in verband hebben gebracht met elk van de componenten van de aandoening. Desondanks hebben de meeste organisaties insulineresistentie uitgesloten als diagnostisch criterium voor het metabool syndroom. Dit kan deels te wijten zijn aan het ontbreken van een eenvoudige test voor insulineresistentie (5, 6, 7).
Obesitas
Obesitas is een belangrijke risicofactor voor het metabool syndroom.
Dat wil echter niet zeggen dat volwassenen met een normaal gewicht geen risico lopen.
In een groot onderzoek onder meer dan 64.000 volwassenen werd het metabool syndroom gezien bij tot 8% van de volwassenen met normaal gewicht (BMI onder 25), tot 32% bij volwassenen met overgewicht (BMI 25-30), en tot 71% bij volwassenen met obesitas (BMI groter dan 30) (8).
In een ander groot onderzoek onder meer dan 13.000 volwassenen werd gevonden dat maar liefst 17% van de volwassenen met normaal gewicht het metabool syndroom had. Het risico was vooral hoog bij mannen en vrouwen met een BMI hoger dan respectievelijk 23,7 en 22,4. Onderzoekers raadden verdere screening aan voor mensen met een BMI die hoger is dan 23,7 en 22,4. (9)
Obesitas kan op zichzelf al gezondheidsrisico’s vergroten. Overmatig vetweefsel verhoogt echter ook de productie van bepaalde chemische stoffen die in grote hoeveelheden schadelijk kunnen zijn. Een daarvan is clusterine-een eiwit dat een sleutelrol speelt bij celdood. Een studie van vorige maand legde een verband tussen hoge niveaus van clusterin en het metabool syndroom, maar er is veel meer onderzoek nodig om deze relatie te begrijpen (10).
Hoewel BMI slechts losjes in verband wordt gebracht met het metabool syndroom, is het handhaven van een gezond lichaamsgewicht nog steeds de sleutel tot de preventie en behandeling van het metabool syndroom. Klik hier om uw BMI te berekenen (3).
Ontsteking
Studies hebben ook chronische, laaggradige ontsteking in verband gebracht met het metabool syndroom (11, 12).
Mensen met obesitas hebben de neiging een grotere productie van ontstekingschemicaliën, cytokines genaamd, in de vetcellen te hebben. Mensen met meer lichaamsvet hebben ook hogere niveaus van C-reactief proteïne (CRP), dat in verband is gebracht met een verhoogd cardiovasculair risico.
Andere risicofactoren voor chronische ontsteking zijn emotionele stress en een westers dieet (13).
Andere medische aandoeningen
Er zijn verschillende chronische medische aandoeningen die uw risico op het metabool syndroom kunnen verhogen, waaronder:
- Hypothyreoïdie: Dit komt voor wanneer het lichaam niet genoeg schildklierhormoon produceert.
In een groot onderzoek onder meer dan 3.900 vrouwen, had 33% met hypothyreoïdie ook het metabool syndroom. Dit was aanzienlijk meer dan bij vrouwen met een normale schildklierfunctie (14).
- Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS): Deze hormonale onevenwichtigheid wordt gekenmerkt door een overproductie van mannelijke geslachtshormonen in de eierstokken.
Buikobesitas en insulineresistentie zijn belangrijke kenmerken van PCOS. Tot 70% van de vrouwen met PCOS is zelfs insulineresistent (15, 16).
Clusterin
Clusterin is een eiwit dat een sleutelrol zou spelen bij celdood.
Net als bij cytokinen en CRP worden grotere hoeveelheden clusterin aangetroffen bij mensen met overgewicht en obesitas. Een kleine, recente studie suggereert dat een overmaat aan clusterine het risico op het metabool syndroom zou kunnen verhogen (10).
Dit is voorlopig onderzoek dat nog veel meer follow-up vereist. Het zal interessant zijn om te zien of er nog meer verbanden worden waargenomen.
Samenvatting: Verschillende factoren spelen een rol bij de ontwikkeling van het metabool syndroom, hoewel sommige factoren sterker met elkaar in verband zijn gebracht dan andere. Insulineresistentie en obesitas zijn beide belangrijke risicofactoren die door de levensstijl kunnen worden gewijzigd. Studies hebben de aandoening ook in verband gebracht met chronische ontsteking, hypothyreoïdie, polycysteus ovariumsyndroom en verhoogde clusterinegehalten.
Medische behandeling van insulineresistentie
Er is geen uniforme behandelingsstrategie voor het metabool syndroom.
Het is gebruikelijker om elk van de vijf diagnostische criteria afzonderlijk te behandelen. Soms worden daarbij medicijnen gebruikt (5).
Insulinesensibilisatoren
Zoals de naam al zegt, maken insulinesensibilisatoren het lichaam gevoeliger voor de effecten van insuline.
Metformine en Pioglitazon behoren tot de meest gebruikte. Hoewel ze vaak worden gebruikt bij mensen met diabetes type 2, worden ze soms ook voorgeschreven om het risico op het metabool syndroom te verlagen.
Zowel Metformine als Pioglitazone hebben aangetoond succesvol te zijn bij het verlagen van de bloedsuikerspiegel en triglyceriden, terwijl het HDL (het goede type cholesterol) toeneemt. Van Metformine is ook aangetoond dat het de BMI aanzienlijk verlaagt (5).
Interessant is echter dat ten minste één grote studie heeft aangetoond dat Metformine minder effectief was in het verminderen van het risico op het metabool syndroom dan een leefstijlinterventie. In dezelfde studie was Metformine niet effectiever dan placebo bij vrouwen met deze aandoening (17).
Tot op zekere hoogte kan dit worden beïnvloed door de medicatiedosis en andere factoren. Uw arts kan u helpen beslissen of insulinesensibilisatoren geschikt voor u zijn.
Bloeddruk- en cholesterolmedicijnen
Hoge bloeddruk is een van de meest voorkomende problemen bij mensen met het metaboolsyndroom.
Een groot onderzoek schatte dat bijna 28% van de mensen met het metaboolsyndroom een hoge bloeddruk heeft. Artsen gebruiken verschillende soorten medicatie om hoge bloeddruk onder controle te houden, waaronder (18):
- Diuretica
- Alpha-blokkers
- Calciumkanaalblokkers
- ACE-remmers
Uw arts kan u een van deze medicijnen voorschrijven als dieet en verandering van levensstijl uw bloeddruk niet verbeteren. Ook kan hij statines of cholesterolabsorptieremmers voorstellen om uw cholesterol en mogelijk uw triglyceriden te verlagen.
Geneesmiddelen tegen gewichtsverlies
Geneesmiddelen tegen gewichtsverlies zijn geen eerstelijnsbehandeling voor het metabool syndroom.
Maar omdat gewichtsverlies het metaboolsyndroom kan helpen omkeren, worden ze soms gebruikt bij patiënten met een BMI van 30 of hoger, of een BMI zo laag als 27 wanneer er ook meerdere metabole risicofactoren aanwezig zijn (19).
Uit onderzoek is gebleken dat bepaalde soorten gewichtsverliesmiddelen een bescheiden gewichtsverlies van ongeveer 3-5 kilo bevorderen in vergelijking met een placebo. Ze zijn echter geen garantie voor succes en moeten onder nauw medisch toezicht worden ingenomen.
Nooit zonder doktersvoorschrift afslanksupplementen gebruiken (19).
Weliswaar schrijven artsen soms afslankpillen en andere medicijnen voor om het metabool syndroom onder controle te krijgen, maar veranderingen in levensstijl kunnen net zo effectief zijn, zo niet nog effectiever. De rest van dit artikel gaat in op enkele van die veranderingen in de leefstijl.
Samenvatting: Veranderingen in de leefstijl kunnen een heel eind komen bij de behandeling van het metabool syndroom. Artsen kunnen echter soms medicijnen voorschrijven, waaronder insulinegevoeligheidsremmers, bloeddrukmedicijnen, cholesterolmedicijnen of medicijnen tegen gewichtsverlies.
Het beste dieet voor het metabool syndroom
Degenen met het metabool syndroom kunnen hun risico verlagen met elk dieet dat gewichtsverlies bevordert, hoewel bepaalde diëten bijzonder nuttig blijken te zijn.
Het mediterrane dieet
Het mediterrane dieet legt de nadruk op fruit, groenten, volle granen, magere eiwitten en gezonde vetten.
Het wordt algemeen beschouwd als een van de gezondste diëten. Zelfs U.S. News and World Report noemde het het beste dieet van 2019. Het is ook aangetoond dat het metabool syndroom helpt voorkomen en omkeren.
In een grote review van 50 studies en bijna 535.000 deelnemers, hadden degenen die een mediterraan dieet volgden 50% minder kans op metabool syndroom (3, 20).
Het volgen van een mediterraan dieet kan ook helpen bij de behandeling.
In één studie kreeg een groep van 90 vrijwilligers met het metabool syndroom gedurende 2 jaar dieet- en bewegingsadvies tijdens tweemaandelijkse bezoeken met een voedingsdeskundige. Een tweede groep van 90 vrijwilligers werd geïnstrueerd om gedurende 2 jaar een mediterraan dieet te volgen dat gericht was op een bepaalde hoeveelheid fruit, groenten, walnoten, volle granen en olijfolieconsumptie per dag.
Beide groepen aten 50-60% van de calorieën uit koolhydraten, 15-20% van de calorieën uit eiwitten, en minder dan 30% van de calorieën uit vet.
Na 2 jaar zag de mediterrane dieetgroep een significante toename in HDL-cholesterol, evenals significante verbeteringen in BMI, tailleomtrek, lichaamsgewicht, insulineresistentie, bloeddruk, bloedglucose, totaal cholesterol, triglyceriden en bloedmarkers van ontsteking.
Een nog indrukwekkender resultaat was dat bijna 49% van degenen in de tweede groep aan het eind van de 2-jarige studie niet langer werd beschouwd als iemand met het metabool syndroom. Daarentegen had 89% van de vrijwilligers in de eerste groep nog steeds het metabool syndroom (21).
Het mediterrane dieet kan nuttig zijn omdat het gewichtsverlies bevordert. Maar omdat het rijk is aan antioxidanten, vezels en gezonde vetten, kan het ook ontstekingen verminderen en de endotheelfunctie verbeteren (22).
Koolhydraatarm
Koolhydraatarme diëten worden over het algemeen geacht minder dan 30% van de calorieën uit koolhydraten te bestaan.
Ze zijn erg populair voor gewichtsverlies, wat kan helpen de risico’s van het metaboolsyndroom om te keren. Er is ook gesuggereerd dat koolhydraatarme diëten het metabool syndroom kunnen omkeren door de insulinegevoeligheid te verbeteren.
Twee kleine studies bij mensen hebben slechts bescheiden verbeteringen gevonden na zes maanden koolhydraatarm dieet. Uit een derde, iets grotere studie bleek ook dat een koolhydraatarm dieet niet veel effectiever was dan een vetarm dieet bij het verbeteren van de insulinegevoeligheid (23, 24).
Het is met name mogelijk om sommige van de metabolische voordelen van koolhydraatarme diëten te benutten zonder drastisch te snijden in koolhydraten. In een onderzoek onder 164 volwassenen met hypertensie volgde elke vrijwilliger gedurende 6 weken drie verschillende diëten:
- 58% van de calorieën uit koolhydraten, 15% uit eiwitten, en 27% uit vetten
- 48% van de calorieën uit koolhydraten, 25% uit eiwit, en 27% uit vet
- 48% van de calorieën uit koolhydraten, 15% uit eiwit, en 37% uit vet.
(De verhoogde vetten waren meestal enkelvoudig onverzadigd, uit voedingsmiddelen zoals noten, zaden, olijfolie, canola-olie en saffloerolie.)
Het vetrijkere dieet veroorzaakte significante verbeteringen in insulinegevoeligheid vergeleken met het koolhydraatrijkere dieet. Het verminderen van de dagelijkse inname van koolhydraten kan dus helpen het risico op het metabool syndroom te verminderen bij mensen met cardiovasculaire risicofactoren. Sommige van deze voordelen kunnen echter teniet worden gedaan als de koolhydraten worden vervangen door verzadigde vetten (25).
Vegetarisch
Grote studies hebben vegetarische diëten in verband gebracht met een lager risico op metabool syndroom (3).
Een recente studie vond een betere insulinegevoeligheid bij vegetariërs, en met name veganisten. Voor zover wij weten, is er echter geen onderzoek gedaan naar de vraag of plantaardige diëten het metaboolsyndroom kunnen omkeren bij mensen die het al hebben (26).
Het is echter nooit een slecht idee om meer vers fruit en groenten in je dieet op te nemen, of je nu vegetariër bent of niet.
Intermittent Fasting
Intermittent fasting
is de laatste jaren een populaire dieetaanpak geworden.
Er zijn een paar manieren om het te doen. Sommige protocollen omvatten het beperken van voedsel gedurende enkele uren per dag (meestal het nuttigen van alle maaltijden binnen acht uur). Anderen beperken het aantal calorieën gedurende een aantal dagen per week.
Studies hebben aangetoond dat het een krachtige strategie kan zijn om gewicht te verliezen. In theorie zou het dus moeten helpen bij het metabool syndroom, maar het bewijs is gemengd over de vraag of het gunstig of schadelijk is (27).
Menselijke en dierlijke studies hebben aangetoond dat intermitterend vasten de insulineresistentie en het diabetesrisico kan verlagen. Knaagdierstudies suggereren ook dat het cardiovasculaire risicofactoren kan verbeteren, waaronder de variabiliteit van de bloeddruk (28, 29, 30).
Een kleine menselijke studie vond echter dat afwisselend vasten niet effectiever was dan een traditioneel caloriearm dieet in termen van gewichtsverlies of insulinegevoeligheid (31).
Andere menselijke studies hebben drie of meer maaltijden per dag in verband gebracht met een betere insulinegevoeligheid en een lager risico op het metabool syndroom. Sommigen suggereren zelfs dat intermitterend vasten de insulineresistentie bij volwassenen met een normaal gewicht kan verergeren (32, 33, 34, 35).
Hoewel intermitterend vasten je kan helpen gewicht te verliezen, weten we niet genoeg over de effecten ervan op andere metabole markers om het op dit moment aan te bevelen.
Samenvatting: Van de diëten waarvan is gerapporteerd dat ze helpen bij het metabool syndroom, heeft het mediterrane dieet de meeste belofte laten zien. Diëten met minder koolhydraten kunnen het risico voor mensen met metabole risicofactoren verlagen, maar alleen als er onverzadigde vetten in plaats van koolhydraten worden gegeten. Vegetarische diëten kunnen ook beschermen tegen het metabool syndroom, maar we weten niet of ze het kunnen behandelen. Het bewijs voor de effecten van intermitterend vasten op het metaboolsyndroom is gemengd.
Top Dieettips voor het metaboolsyndroom
Er is geen pasklare dieetaanpak voor het metaboolsyndroom.
Van de diëten die succes hebben gehad, kunt u het beste het dieet kiezen dat voor u het gemakkelijkst op lange termijn vol te houden is. U kunt ook lering trekken uit de meest effectieve diëten zonder u strikt aan één enkel plan te houden.
Hier volgen enkele van de beste tips uit de hierboven genoemde diëten:
- Beperk alcohol. Alcohol is een optioneel onderdeel van het Mediterrane Dieet. Studies suggereren dat kleine hoeveelheden alcohol, vooral rode wijn, kan beschermen tegen het metabool syndroom. Het is niet nodig om alcohol te gaan drinken als u dat nog niet doet. Vrouwen die momenteel drinken, moeten zich beperken tot 20 gram, of één drankje, per dag. Mannen moeten het houden bij niet meer dan 40 gram, of twee drankjes, per dag (3).
- Eet een verscheidenheid aan vers fruit en groenten. Mediterrane en vegetarische diëten zijn beide rijk aan kleurrijke producten. Vers fruit en groenten zijn rijk aan fytochemicaliën en antioxidanten, die helpen celschade en ontstekingen tegen te gaan. Vul de helft van je bord bij elke maaltijd met fruit en groenten, en streef naar 5-9 porties per dag.
- Beperk eenvoudige suikers. Simpele suikers verhogen je risico op obesitas en diabetes en, na verloop van tijd, verhogen je kansen op insulineresistentie. Dit verklaart misschien een deel van het succes van mediterrane en koolhydraatarme diëten. Beperk zoetigheden, wit zetmeel, met suiker gezoete dranken en andere verwerkte suikers tot een minimum.
- Kies gezonde vetten. Er is de laatste tijd wat onenigheid over de gezondheidseffecten van verzadigde vetten. Er is echter aangetoond dat enkelvoudig en meervoudig onverzadigde vetten het hart beschermen. Deze vetten zijn prominent aanwezig in mediterrane en vegetarische diëten. Vetten in je dieet moeten zoveel mogelijk afkomstig zijn van noten, zaden, olijfolie, zalm, makreel en andere bronnen van onverzadigde vetten. Er zijn ook aanwijzingen dat avocado gunstig kan zijn voor mensen met het metabool syndroom, maar meer studies zijn nodig om dit te bevestigen (36).
- Beperk natrium. Studies hebben consequent een verband gelegd tussen te veel natrium in de voeding en hartrisico. Toch krijgt meer dan 99% van de Amerikanen er te veel van binnen. Een recente analyse onder meer dan 66.000 volwassenen vond een direct verband tussen natriumrijke diëten en het metabool syndroom (37, 38).
Het is het beste om restaurantmaaltijden en bewerkte voedingsmiddelen te beperken, en het zouten van voedsel aan tafel te vermijden.
- Eet kaliumrijke voedingsmiddelen. Slechts 2% van de Amerikanen krijgt voldoende kalium binnen. Studies hebben een lage kaliuminname in verband gebracht met een verhoogd risico op het metabool syndroom, in ieder geval bij vrouwen na de overgang (39 , 40).
De aanbeveling voor kalium is 4.700 milligram per dag voor volwassenen. Veel groenten en fruit zijn rijk aan kalium, wat een deel van het succes van mediterrane en vegetarische diëten kan verklaren. Kaliumrijke voedingsmiddelen zijn onder meer gebakken (niet gefrituurde!) aardappelen, tomatensauzen, bietengroenten en bananen.
Samenvatting: Het is mogelijk om de metabolische gezondheid te verbeteren door strategieën te kiezen uit succesvolle diëten, zoals het mediterrane dieet. Zorg ervoor dat u voldoende fruit en groenten, gezonde vetten en kalium eet. Beperk eenvoudige suikers, alcohol, natrium en verzadigde vetten.
The Take-Home Message
Metabool syndroom is een veel voorkomende aandoening die uw risico op hart- en vaatziekten, diabetes en andere gezondheidsproblemen verhoogt.
Als het niet wordt behandeld, kan het ook uw risico op overlijden vergroten.
Het goede nieuws is dat u veel kunt doen om uw gezondheid te verbeteren met alleen een dieet. Mediterrane diëten en diëten met minder koolhydraten kunnen bepaalde symptomen van het metabool syndroom omkeren, terwijl een goed gepland vegetarisch dieet kan helpen het te voorkomen.
In feite hoeft u niet eens een strikt dieetplan te volgen, zolang u in staat bent om bepaalde strategieën te volgen die uw risico kunnen helpen verlagen. U kunt het beste meer fruit en groenten, gezonde vetten en kalium eten en natrium, alcohol, verzadigde vetten en eenvoudige suikers vermijden.
Door dit soort veranderingen in uw dieet aan te brengen en regelmatig te bewegen, komt u een heel eind in de preventie en behandeling van het metabool syndroom.