Zoals de meeste psychologische aandoeningen, is een minderwaardigheidscomplex een gelaagde aandoening die over het algemeen meer dan één oorzaak heeft. Van jeugdtrauma’s tot ontmoetingen als volwassene, er zijn veel ervaringen die gevoelens van ontoereikendheid kunnen oproepen die een persoon zijn hele leven beïnvloeden.
Het identificeren van de oorzaken van een minderwaardigheidscomplex kan je helpen je giftige gedachteproces te overwinnen, aldus New World Encyclopedia. (1)
De theorie van Adler: Een stoornis van compensatie
Alfred Adler, de Australische psycholoog die het minderwaardigheidscomplex begin 1900 voor het eerst beschreef, geloofde dat de stoornis er een van compensatie was, wat betekent dat een persoon bepaald gedrag vertoont om negatieve gevoelens die hij heeft te compenseren. Als iemand niet in staat is om met succes ontoereikende overtuigingen over zichzelf te compenseren, kan hij een minderwaardigheidscomplex ontwikkelen.
Adler dacht dat deze reacties al in de kindertijd beginnen, wanneer een baby van nature minderwaardig is aan een volwassene. Hij geloofde dat een zuigeling die zich hulpeloos en minderwaardig voelt, probeert die emoties te overwinnen door een hoger ontwikkelingsniveau te bereiken. Deze cyclus van compenseren voor minderwaardigheidsgevoelens volgt kinderen hun hele leven, volgens Adler. Naarmate kinderen zich meer bewust worden van hun tekortkomingen en zichzelf vergelijken met anderen, beginnen ze gedachten van minderwaardigheid te vormen, die hen motiveren en hun acties sturen.
Adler noemde de ervaring van zich minderwaardig voelen een “min-situatie,” die de motivatie wordt voor wat hij de “plus-situaties” noemde, die het kind aanzetten om uiteindelijk de groei en het meesterschap te ontwikkelen die nodig zijn om succesvol door de volwassenheid te navigeren. (1)
Gemeenschappelijkste oorzaken en triggers van een minderwaardigheidscomplex
Deskundigen geloven dat bepaalde factoren, of een combinatie van factoren, kunnen bijdragen aan een minderwaardigheidscomplex.
Ervaringen als kind en als volwassene
Ontmoetingen tijdens de kindertijd en de volwassenheid kunnen een minderwaardigheidscomplex aanwakkeren. Kinderen die bijvoorbeeld voortdurend afkeurende opmerkingen over hun gedrag of aanleg horen, kunnen negatieve overtuigingen over zichzelf ontwikkelen die na verloop van tijd verergeren. Volwassenen kunnen dezelfde soort ervaringen opdoen die leiden tot destructieve zelfpraat en – als dat negatieve zelfbeeld in veel aspecten van het leven wordt ervaren – uiteindelijk een minderwaardigheidscomplex.
Mentale gezondheidsstatus
Bij bepaalde mensen kan de kans op het ontwikkelen van een minderwaardigheidscomplex groter zijn. Mensen met een laag gevoel van eigenwaarde en een pessimistische instelling lopen bijvoorbeeld al het risico gevoelens van onbekwaamheid te ontwikkelen. Minderwaardigheidsgevoelens kunnen echt of ingebeeld zijn, maar als je een psychische aandoening hebt, ben je misschien niet in staat om onjuiste of schadelijke ideeën over jezelf te herkennen en te weerleggen. Mensen met een depressie in het verleden zijn bijvoorbeeld vatbaarder voor het ontwikkelen van een minderwaardigheidscomplex.
Lichamelijke uitdagingen
Mensen die lichamelijke tekortkomingen moeten overwinnen, hebben meer kans om een minderwaardigheidscomplex te ontwikkelen. Voorbeelden hiervan zijn problemen met:
- lengte
- gewicht
- zicht
- spraak
- gelaats- of lichaamskenmerken
- kracht
Adler gebruikte zelfs Napoleon Bonaparte als voorbeeld van iemand die een minderwaardigheidscomplex ontwikkelde vanwege een fysieke eigenschap (zijn kleine gestalte). Dit is nu algemeen bekend als het “Napoleon syndroom.” (1)
Sociale achterstanden
Mensen die opgroeien met sociale achterstanden ontwikkelen vaak gevoelens van ontoereikendheid. Iemand met een lage sociaaleconomische status heeft bijvoorbeeld meer kans om een minderwaardigheidscomplex te ontwikkelen.
Culturele boodschappen
Culturele idealen kunnen een minderwaardigheidscomplex opwekken. Zo kan de perceptie dat vrouwen een perfect en slank lichaam moeten hebben, bij sommigen gevoelens van ontoereikendheid oproepen. (2,3)
Het verband met de kindertijd
Een te strenge opvoeding kan bij iemand leiden tot gevoelens van ontoereikendheid. Ouders die hun kinderen vertellen dat ze nooit goed genoeg zijn, kunnen bijvoorbeeld kinderen krijgen die een diepgeworteld gevoel van mislukking ontwikkelen dat nooit meer weggaat.
Andere scenario’s die de basis kunnen vormen voor een minderwaardigheidscomplex op latere leeftijd zijn extreme groepsdruk, plagen, rivaliteit tussen broers en zussen en andere ervaringen in de kindertijd die ertoe kunnen leiden dat jongeren zich zwak, hulpeloos en ontoereikend voelen, aldus de Depression Alliance. (4)
Inferioriteitscomplex: Een oorzaak voor een ander complex?
Het superioriteitscomplex – een toestand waarin iemand denkt superieur te zijn aan anderen – wordt beschouwd als het tegenovergestelde van het inferioriteitscomplex. Maar Adler geloofde dat gevoelens van minderwaardigheid waarschijnlijk de drijvende kracht zijn achter veel gedragingen van mensen met een superioriteitscomplex.
Volgens de geschriften van Adler:
“Als een persoon een uitslover is, is dat alleen omdat hij zich minderwaardig voelt omdat hij zich niet sterk genoeg voelt om met anderen te concurreren op het nuttige van het leven. Daarom blijft hij aan de nutteloze kant. Hij is niet in harmonie met de maatschappij. Het schijnt een eigenschap van de menselijke natuur te zijn dat wanneer individuen – zowel kinderen als volwassenen – zich zwak voelen, zij de problemen van het leven willen oplossen op een zodanige wijze dat zij persoonlijke superioriteit verkrijgen zonder enige vermenging van maatschappelijk belang. Een superioriteitscomplex is een tweede fase. Het is een compensatie voor het minderwaardigheidscomplex.” (5)
Aan de andere kant geloofde Adler ook dat sommige mensen met een minderwaardigheidscomplex gevoelens van superioriteit verbergen, en schreef:
“We moeten niet verbaasd zijn als we in de gevallen waarin we een minderwaardigheidscomplex zien, een meer of minder verborgen meerderwaardigheidscomplex vinden.” (5)
The Bottom Line
Hoewel er geen eenduidige oorzaak is voor een minderwaardigheidscomplex, is de stoornis waarschijnlijk geworteld in onvolkomenheden uit de kindertijd en de volwassenheid die een persoon gedurende zijn hele leven beïnvloeden. De meeste mensen zullen zich op een bepaald moment minderwaardig voelen, maar als deze gevoelens hen overweldigen en hun leven negatief beïnvloeden, kunnen ze een minderwaardigheidscomplex hebben.