De zomerdriehoek is een asterisme op het noordelijk halfrond (sterren van gelijke helderheid die in een kenmerkende vorm worden herkend). In tegenstelling tot veel andere asterismen is de Zomerdriehoek eigenlijk een samensmelting van sterren uit drie afzonderlijke sterrenbeelden.
Drie sterren vormen de driehoek: Deneb, Vega en Altair. Deneb staat het verst van de aarde en is de helderste ster in het sterrenbeeld Cygnus; hij vormt de staart van de Zwaan. Toevallig is Deneb ook het hoofd van een ander asterisme dat bekend staat als het Noordelijk Kruis, dat in Cygnus staat.
Vega is de helderste ster van een verder zwak en klein sterrenbeeld, Lyra (de Harp). Vega is een van de helderste sterren aan de nachtelijke hemel. (Sirius is de helderste aan de nachtelijke hemel, maar verschijnt in de winter op het noordelijk halfrond). Ongeveer 12.000 jaar geleden was het de Poolster, als gevolg van een effect dat precessie wordt genoemd, waarbij de noordelijke richting van de aarde verandert als gevolg van een wiebelende as.
Het asterisme wordt gecompleteerd door Altair, de helderste ster in het sterrenbeeld Aquilia (de Adelaar). Altair is een van de helderste sterren die dicht bij de aarde staan.
Asterisme gepopulariseerd in de jaren 1950
In tegenstelling tot andere asterismen zoals de Grote of de Kleine Waterspreeuw, is de Zomerdriehoek een recent gepopulariseerde term.
De drie sterren worden al enige tijd herkend als sterren met een vergelijkbare helderheid (hoewel moet worden opgemerkt dat Deneb ongeveer 1400 lichtjaar van de aarde verwijderd is, terwijl Vega en Altair elk ruwweg 20 lichtjaar van de aarde verwijderd zijn, waaruit blijkt hoeveel helderder Deneb is).
“Het komt al generaties lang in verschillende werken voor,” zei Tom Kerss, een astronoom aan het Royal Observatory Greenwich, in een interview met Space.com. “Johann Bode traceerde de Zomerdriehoek in zijn sterrenkaarten uit het begin van de 19e eeuw, maar het was niet gelabeld. Het werd toen herkend als een manier om te navigeren.”
Een ruwe benadering van de term duikt op in werken van Oswald Thomas, een Oostenrijkse astronoom, die er in de jaren 1930 naar verwees als “Sommerliches Dreieck” (de Zomer-driehoek), voegde Kerss toe. In de jaren 1950 pikten twee astronomie-popularisatoren de term op en maakten hem algemeen bekend bij het publiek: H.A. Rey in de Verenigde Staten en Patrick Moore in het Verenigd Koninkrijk.
Recent astronomisch nieuws
Vega werd in 2013 ontdekt met een asteroïdengordel, waardoor astronomen suggereerden dat de ster planeten zou kunnen herbergen. Astronomen ontdekten tekenen van ijzige asteroïden in de buitenste regionen van de ster, en ruimtestenen dichter in de buurt. Het was een vergelijkbare signatuur als bij een andere heldere ster aan de hemel, die van Fomalhaut.
“Over het geheel genomen is de grote kloof tussen de warme en de koude gordel een wegwijzer die wijst op meerdere planeten die waarschijnlijk rond Vega en Fomalhaut draaien,” zei Kate Su, een astronome aan het Steward Observatory aan de Universiteit van Arizona, op de jaarvergadering van de American Astronomical Society 2013.
Vega is ook een snelle rotator. In 2006 ontdekten astronomen dat de ster zo snel ronddraait – elke 12,5 uur – dat zijn equator vele duizenden graden koeler is dan zijn polen. Als de ster slechts 10 procentpunten sneller zou draaien, zou hij zijn kritieke draaisnelheid hebben bereikt – het punt waarop de ster zichzelf zou vernietigen vanwege zijn snelle rotatie. De ster wordt in de literatuur soms genoemd als vergelijking met de rotatie van andere sterren, zoals de langzaam roterende KIC 11145123.
Altair roteert ook vrij snel en heeft afvlakkingen aan zijn polen, die astronomen in 2006 ontdekten met behulp van lange-baseline interferometrie (waarbij verschillende telescopen aan elkaar worden gekoppeld om samen naar een gebied aan de hemel te kijken). In 2014 heeft de XMM-Newton-missie Altair geobserveerd, waaruit bleek dat de ster een corona (buitenste atmosfeer) heeft die verandert afhankelijk van de magnetische en rotatie-activiteit.
Deneb, ondertussen, staat op de watchlist van astronomen als een waarschijnlijke toekomstige supernova. Omdat de ster zo helder is, wordt hij soms gebruikt als testplatform voor nieuwe professionele telescopen, of voor het simuleren van de posities van objecten op astronomische foto’s.
Aanvullende bronnen
- De website Sterren, gemaakt door Jim Kaler, emeritus hoogleraar astronomie aan de Universiteit van Illinois, heeft meer informatie over de Zomerdriehoek.
- NASA’s “Astronomy Picture of the Day” bevat een prachtige afbeelding van de Zomerdriehoek boven Catalonië.
- Astronoom David Darling’s Encyclopedia of Science heeft een item over de Zomerdriehoek.
Recent news