Fiona Paton, flickr creative commons, CC BY-NC-ND 2.0
De arctische toendra is een barre omgeving waar alleen de meest taaie planten en dieren kunnen overleven. Het leefgebied kent een lange en strenge winter en het kale landschap zorgt voor veel uitdagingen. Hieronder vindt u een aantal leuke weetjes over de arctische toendra!
Locatie:
De arctische toendra is te vinden in de noordelijke delen van Noord-Amerika, Europa en Azië. Het grootste deel van het gebied bevindt zich binnen de poolcirkel en boven de rand van de naaldbossen – breedtegraad 60°NB in Canada en Siberië en breedtegraad 70°NB in de andere landen. Terwijl de arctische toendra beperkt is tot de gebieden nabij de noordpool, zijn andere gebieden die deel uitmaken van het toendra-bioom te vinden op Antarctica en in bepaalde koude, bergachtige gebieden (alpiene toendra).
De arctische toendra maakt, zoals de naam al zegt, deel uit van het toendrabioom, dat zeer groot is (het beslaat ongeveer 20% van het aardoppervlak). Helaas krimpt de arctische toendra als gevolg van de klimaatverandering; de stijgende temperaturen zorgen ervoor dat de permafrost smelt.
Karakteristieken:
De arctische toendra heeft een aantal duidelijke kenmerken die het een unieke habitat maken. De permafrost, het kale landschap, en het koude/droge klimaat van de arctische toendra zijn allemaal belangrijke kenmerken.
Permafrost (bevroren grond):
NPS Climate Change Response, flickr creative commons, CC BY 2.0
Permafrost smelt in de zomer
De dunne laag bovengrond in de arctische toendra ontdooit tijdens de zomermaanden, maar daaronder is de grond permanent bevroren. Om het in perspectief te plaatsen: het diepste punt waarop je zou kunnen graven (zelfs in de warmste zomermaanden) zou ongeveer 2 voet zijn, alles daaronder zou vastgevroren zijn. Permafrost bedekt momenteel ongeveer 20% van het aardoppervlak, maar deze hoeveelheid neemt snel af door de stijging van de temperatuur op aarde. Smeltende permafrost leidt tot een stijging van de zeespiegel en erosie.
Permafrost is zeer moeilijk te bebouwen, en dat is een van de redenen dat er maar weinig mensen op de toendra wonen. In de zomer is het grootste deel van de arctische toendra bedekt met moerassen en venen omdat de bovengrond smelt, waardoor vaste, bevroren grond verandert in drassige, gesmolten grond. Zelfs op vaste grond kan in de winter bouwen op permafrost de grond eronder doen smelten, waardoor de fundering van het gebouw wordt verstoord.
Kaal landschap:
Fiona Paton, flickr creative commons, CC BY-NC-ND 2.0
Een van de factoren die de arctische toendra kenmerkt, is het kale landschap van het biome. In feite begint de habitat pas ten noorden van de taiga-bioomgrens (bos). Aangezien de grond bevroren is in de toendra, zijn de meeste planten niet in staat hun wortels te laten groeien onder de bovengrond of voldoende voedingsstoffen uit de grond te halen om hun groei te ondersteunen. De planten die wel kunnen groeien zijn meestal klein van hoogte en woekeren over de grond, waardoor de toendra een kaal landschap wordt. De zomer is erg kort op de toendra, wat ook de groeimogelijkheden van de meeste planten beperkt. De term toendra verwijst eigenlijk naar een “boomloze vlakte” of “dor land”. Het is afgeleid van het Finse woord tunturi.
Koud en droog klimaat:
De arctische toendra is de koudste en droogste plek op aarde. In de toendra zijn het herfst- en lenteseizoen vrijwel onbestaande, zodat er slechts twee seizoenen overblijven: winter en zomer.
Winter – Het winterseizoen is ongelooflijk lang, ongeveer 8 maanden. Omdat de arctische toendra zeer dicht bij de noordpool ligt, zijn de nachten erg lang. Op de diepste punten van de winter kan de zon enkele weken achtereen weg zijn. Dit leidt tot zeer koude temperaturen: met een gemiddelde van -34°C tijdens de winter en op de koudste dagen zelfs -45°C. En dan hebben we het nog niet eens over de gure wind in het dorre land, die een bitterheid kan toevoegen die de toendra nog kouder doet aanvoelen.
Brian Romans, flickr creative commons, CC BY-NC 2.0
Zomer – Het zomerseizoen is erg kort op de Arctische toendra (planten krijgen slechts 50-60 dagen per jaar om te groeien). De temperatuur is veel warmer en schommelt gewoonlijk tussen 3°C en 12°C. Een opmerkelijk kenmerk van de arctische toendra zijn de lange dagen van de zomermaanden. Op het hoogtepunt van de zomer duren de dagen een volle 24 uur. Zonder deze korte periode van twee maanden zou de Arctische toendra geen geschikte habitat zijn voor dieren en planten om te overleven.
David Stanley, flickr creative commons, CC BY 2.0
In termen van neerslag krijgt de arctische toendra ongeveer 10 centimeter in een heel jaar, soms zelfs minder! De meeste neerslag valt in de vorm van sneeuw tijdens het winterseizoen; maar er is ook af en toe een regenachtige (of zelfs besneeuwde) dag in de zomer.
Beplanting:
Door de permafrost in de arctische toendra kunnen planten die hun wortels diep in de grond steken (bomen bijvoorbeeld) niet groeien. Ondanks de barre aard van het arctische landschap en de barre omstandigheden van het toendrabioom, zijn er verschillende verbazingwekkende planten die de arctische toendra hun thuis noemen.
Fiona Paton, flickr creative commons, CC BY-NC-ND 2.0
Planten met ondiepe wortels die over de grond uitwaaieren of op een rotsachtig terrein kunnen groeien, kunnen overleven in de toendra. Korstmossen zijn een ideale plant voor de toendra omdat ze kunnen groeien op rotsen of andere plaatsen met zeer weinig grond en lange tijd bestand zijn tegen vriestemperaturen. Interessant is dat korstmossen een combinatie zijn van algen en schimmels, die een symbiotische relatie hebben – de alg zorgt voor de fotosynthese en de schimmel houdt water vast in de plant om te kunnen overleven in het droge klimaat.
Jörg Hempel, flickr creative commons, CC BY-SA 2.0
Het zomerseizoen is ongelooflijk kort in het toendrabioom, dus is het belangrijk dat planten optimaal van de zon profiteren. Tijdens de zomer bloeien de wilde bloemen snel en prachtig. Er zijn 400 verschillende bloemen in de arctische toendra. De meeste bloemen die in de toendra overleven zijn overblijvende planten; ze sluimeren in de koude winters en groeien in de zomer weer uit dezelfde wortels.
Fiona Paton, flickr creative commons, CC BY-NC-ND 2.0
De grond van de arctische toendra is ’s zomers drassig en drassig, dus planten moeten in staat zijn om te overleven in gebieden met veel water. Seizoensgras gedijt overal waar een beetje grond en genoeg water is. Je zult vaak graspollen zien groeien in moerassige gebieden van de arctische toendra.
Fiona Paton, flickr creative commons, CC BY-NC-ND 2.0
Het kale landschap leidt tot sterke winden die overleven in de toendra erg moeilijk maken. Mos groeit in brede en dikke kluiten, maar wat lijkt op een reusachtige plant zijn in feite honderden kleine plantjes die dicht op elkaar groeien. Door in bundels te groeien zijn de planten beschut tegen de barre omstandigheden, dus het is een effectieve aanpassing voor veel planten in de toendra.
Dieren:
Elizabeth Haslam, flickr creative commons, CC BY-NC 2.0
In totaal zijn er ongeveer 50 verschillende diersoorten die de Arctische toendra hun thuis kunnen noemen. De populatie van dieren in de Arctische toendra is zeer dynamisch omdat slechts enkele soorten de winter in de Arctische toendra kunnen overleven. Daarom zijn er in de zomermaanden meestal veel meer dieren dan in de winter. Dit is te wijten aan het feit dat veel dieren – kariboes, ijsberen en vogels, zoals de noordse stern of harlekijneend – ervoor kiezen om tijdens de winter naar het zuiden te trekken. Sommige dieren, zoals de muskusos, lemmingen en de poolvos, hebben zich aangepast om de lange, strenge winters te overleven.
Diverse aanpassingen zijn onder meer:
- een groot dier zijn dat in staat is energie vast te houden,
- extra lagen vacht,
- grote poten om over sneeuw te kunnen lopen en speciale hoeven die het rotsachtige dorre landschap kunnen doorkruisen en onder de sneeuw naar voedsel kunnen graven,
- opslag van vet in het lichaam,
- verandering van de kleur van de vacht van bruin naar wit voor het winterseizoen,
- kleine oren en staarten om warmteverlies te voorkomen.
railsr4me, flickr creative commons, CC BY-NC-ND 2.0
Allan Hopkins, flickr creative commons, CC BY-NC-ND 2.0
Menselijke aanwezigheid:
BiblioArchives / LibraryArchives, flickr creative commons, CC BY 2.0
Er zijn niet veel mensen die in de arctische toendra kunnen leven, vooral niet in gebieden die dichter bij de noordpool liggen. In bepaalde gebieden van Alaska en Canada zijn er vrij grote nederzettingen van mensen.
De arctische toendra heeft ook een rijke geschiedenis voor de inheemse bevolking van Noord-Amerika, want de toendra is het thuis van de Inuit. De Inuit hebben zich moeten aanpassen aan het leven in de arctische toendra. Er zijn veel verschillende families en groepen Inuits, die bekend staan om verschillende dingen, bijvoorbeeld:
- Koper Inuit – Leven in gebieden met grote koperdumps,
- Kariboe Inuit – Jagen op kariboes om in leven te blijven (ze waren zeer bedreven in het gebruik van alle delen van het dier voor voedsel, onderdak, kleding, en zelfs gereedschap),
- Nestilik Inuit – Leven aan de Arctische kust; Nestilik betekent eigenlijk “mensen van de plaats waar zeehonden zijn”,
- Igloolik of Iglulik Inuit – bouwen iglo’s om te schuilen in het besneeuwde landschap,
- Western Arctic (voorheen Mackenzie) Inuit – leven in de buurt van de Mackenzie rivier.
Scott Lough, flickr creative commons, CC BY-NC-ND 2.0
Anderson, Genny. “Terrestrisch leven in het Noordpoolgebied.” The Arctic: Terrestrial Life in the Arctic, 13 okt. 2003, www.marinebio.net/marinescience/04benthon/arclife.htm.
Nelson, Ken. “Wetenschap voor Kinderen: Toendra Biome.” Ducksters. Technological Solutions, Inc. (TSI), mrt. 2018. Web. 12 mrt. 2018. http://www.ducksters.com/science/ecosystems/tundra_biome.php.
Samenleving, National Geographic. “Permafrost.” National Geographic Society, 9 okt. 2012, www.nationalgeographic.org/encyclopedia/permafrost/.