Nadwrażliwość typu tuberkulinowego
Test tuberkulinowy opiera się na reakcji opóźnionej nadwrażliwości. Test jest używany do określenia, czy dana osoba została zakażona czynnikiem wywołującym gruźlicę, Mycobacterium tuberculosis. (U osoby uprzednio zakażonej występują we krwi reaktywne limfocyty T). W tym teście małe ilości białka wyekstrahowanego z prątka są wstrzykiwane w skórę. Jeśli obecne są reaktywne limfocyty T – tzn. test jest pozytywny – następnego dnia w miejscu wstrzyknięcia pojawia się zaczerwienienie i obrzęk, które narastają przez następny dzień, a następnie stopniowo zanikają. Jeśli badana jest próbka tkanki z miejsca, w którym wystąpiła reakcja dodatnia, widoczne będzie naciekanie przez limfocyty i monocyty, zwiększona ilość płynu pomiędzy włóknistymi strukturami skóry oraz pewna śmierć komórek. Jeżeli odczyn jest bardziej nasilony i długotrwały, niektóre z aktywowanych makrofagów zlewają się ze sobą, tworząc duże komórki zawierające kilka jąder. Takie nagromadzenie aktywowanych makrofagów określa się mianem ziarniniaka. Odporność na wiele innych chorób (na przykład trąd, leiszmaniozę, kokcydiozę i brucelozę) również może być oceniana na podstawie obecności lub braku opóźnionej reakcji na zastrzyk testowy odpowiedniego antygenu. We wszystkich tych przypadkach, testowany antygen wywołuje tylko przejściową reakcję, gdy test jest pozytywny i, oczywiście, żadnej odpowiedzi, gdy test jest negatywny.
Te same mechanizmy pośrednictwa komórkowego są wywoływane przez rzeczywiste zakażenie żywymi mikrobami, w którym to przypadku odpowiedź zapalna trwa nadal, a wynikające z niej uszkodzenie tkanek i tworzenie ziarniniaków może spowodować poważne szkody. Ponadto, w rzeczywistym zakażeniu, drobnoustroje są często obecne wewnątrz makrofagów i niekoniecznie są zlokalizowane w skórze. Duże ziarniniaki rozwijają się, gdy bodziec jest długotrwały, zwłaszcza gdy obecne są nierozkładające się cząstki i kilka makrofagów, wszystkie próbujące połknąć ten sam materiał, połączyło swoje błony komórkowe ze sobą. Makrofagi nadal wydzielają enzymy zdolne do rozkładu białek, a normalna struktura tkanek w ich sąsiedztwie ulega zniekształceniu. Chociaż tworzenie ziarniniaków może być skuteczną metodą stosowaną przez układ odpornościowy w celu odizolowania niestrawnych materiałów (pochodzenia mikrobiologicznego lub nie) od reszty ciała, szkody wyrządzone przez ten mechanizm odpornościowy mogą być znacznie poważniejsze niż szkody spowodowane przez organizmy zakaźne. Dzieje się tak w przypadku takich chorób, jak gruźlica płuc i schistosomatoza oraz w niektórych infekcjach grzybiczych, które osiedlają się w tkankach ciała, a nie na ich powierzchni.
.