Oratorio

Złoty wiek oratorium: 1600-c. 1750

Najwcześniejszym zachowanym oratorium jest Rappresentazione di anima et di corpo (Przedstawienie duszy i ciała) Emilio del Cavaliere, zrealizowane w 1600 r. z akcją dramatyczną, w tym baletem. W połowie XVII wieku Giacomo Carissimi wprowadził typ bardziej stonowany, z tekstem łacińskim opartym na Starym Testamencie. Jego oratoria (krótkie i dłuższe) są proste, pozbawione ekstrawagancji i efektywnie wykorzystują chór. Ich styl jest jednak zasadniczo operowy, a najbardziej pamiętne epizody to te, w których narracja zostaje przerwana, a bohaterowie wyrażają swoje emocje. Łacińsko- i włoskojęzyczne rodzaje oratoriów były nadal w użyciu, ale bardziej popularne było wernakularne włoskie oratorio volgare, śpiewane przez śpiewaków-wirtuozów, które rozkwitało do końca XVIII wieku. Akcja sceniczna została zarzucona w oratoriach włoskich do końca XVIII wieku. Francuski kompozytor Marc-Antoine Charpentier, który studiował u Carissimiego, z powodzeniem przeniósł oratorium włoskie do Francji.

Oratorium niemieckie zapoczątkował Heinrich Schütz, kompozytor, którego styl jest mieszanką elementów niemieckich i włoskich. Jego oratoria, ograniczone do tematów ewangelicznych, wykazują wielką siłę wyrazu emocjonalnego i wyprzedzają te Johanna Sebastiana Bacha w ich energicznym traktowaniu chórów. W Oratorium Wielkanocnym (opublikowanym w 1623 r.) Schütz zachował starą konwencję rozpisywania słów każdej postaci na dwa lub więcej głosów. Jego oratoria osiągają równowagę między surowością a żywiołowością, która jednak pod koniec XVII wieku została zachwiana. Teksty oratoriów pasyjnych (traktujących o śmierci Jezusa) z tego okresu często porzucają słowa biblijne na rzecz mieszaniny rymowanej parafrazy i lirycznego komentarza o mniej lub bardziej sentymentalnym charakterze.

Dwa wielkie oratoria pasyjne J.S. Bacha, Pasja według św. Jana (pierwsze wykonanie 1724) i Pasja wg św. Mateusza (1729), przywróciły równowagę osiągniętą przez Schütza, choć napisane są na większą skalę i wzbogacone o wprowadzenie późniejszej arii włoskiej. Bach, oprócz zwiększenia znaczenia chorału, czyli hymnu zgromadzenia, wykorzystał narrację ewangelisty jako ramę wiążącą element dramatyczny (słowa postaci) z częściami epickimi i kontemplacyjnymi (arie, chorały, chóry początkowe i końcowe). W aranżacjach Bacha nie ma nic nowego, poza ich geniuszem, który utrzymuje długą i złożoną strukturę w doskonałej równowadze. Oratorium na Boże Narodzenie i inne dzieła Bacha, które noszą nazwę oratorium, są bardziej właściwie kantatami kościelnymi.

Oratoria G.F. Haendla to zasadniczo prezentacje teatralne, które odzwierciedlają jego doświadczenie jako kompozytora operowego. Większość jego oratoriów wykorzystuje historie biblijne umieszczone w nowoczesnych librettach. Pod wpływem opery, maski, a nawet tragedii greckiej, były wykonywane przez śpiewaków operowych w teatrach (choć kościelne uprzedzenia zabraniały działań scenicznych) i nie mają bezpośredniego związku z kościołem. Rozległość osiągnięć Haendla w tym gatunku została zniekształcona przez koncentrację potomnych na takich oratoriach, jak Saul i Izrael w Egipcie (1739), Mesjasz (1742), Samson (1743). W tych i innych oratoriach Haendla jego mistrzostwo w charakteryzowaniu postaci i każdego rodzaju wypowiedzi chóralnej jest zwieńczone głębokim i pełnym współczucia rozważaniem kwestii moralnych związanych z historią.