Podejście do pochodzenia
Najwcześniejszym podejściem była próba wyjaśnienia rytuału, jak również religii, za pomocą teorii zajmującej się historycznym pochodzeniem. W większości przypadków teoria ta zakładała również hipotezę ewolucyjną, która wyjaśniałaby rozwój zachowań rytualnych na przestrzeni dziejów. Podstawową przesłanką, czy też prawem, tego podejścia jest to, że ontogeneza (rozwój pojedynczego organizmu) rekapituluje filogenezę (ewolucję spokrewnionej grupy organizmów), tak jak ludzki embrion rekapituluje etapy historii ewolucyjnej człowieka w łonie matki – np. etap skrzelowy. Rozwiązanie problemu wyjaśnienia pozornie uniwersalnego zakresu rytuału zależało od sukcesu w zlokalizowaniu najstarszych kultur i kultów. Uczeni wierzyli, że jeśli uda im się odkryć to pochodzenie, będą w stanie wyjaśnić współczesne ludzkie rytuały.
W tym podejściu jest niemal tyle rozwiązań, ilu autorów. W poszukiwaniu pochodzenia rytuału badania zwróciły się od znanych kultur piśmiennych do tych, które wydawały się mniej złożone i przedliterackie. Używanie terminów religia pierwotna i kultury pierwotne wywodzi się właśnie z tego podejścia w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie o znaczenie rytuału, mitu i religii. Wyodrębniono różne kultury i rytuały, a jednym z głównych tematów spekulacji stało się składanie ofiar z ludzi lub zwierząt, choć wśród czołowych autorów teorii spierano się o dokładną motywację czy przyczynę rytuału ofiarnego. Dla W. Robertsona Smitha, brytyjskiego biblisty, który po raz pierwszy opublikował swoją teorię w dziewiątym wydaniu Encyclopædia Britannica (1875-89), motywem składania ofiar było pragnienie wspólnoty między członkami prymitywnej grupy a ich bogiem. Uważano więc, że rytuał wywodzi się z kultów totemicznych (klanowych symboli zwierzęcych), a totemizm, przez wielu autorów, był uważany za najwcześniejsze stadium religii i rytuału. Poszczególne etapy rozwoju i ewolucji rytuału nigdy jednak nie były uzgodnione. Biorąc pod uwagę tę hipotezę pochodzenia, rytuały oczyszczenia, składania darów, rytuały piakularne (ekspiacyjne) i kultu były postrzegane jako rozwinięcie lub etapy wtórne pierwotnego rytuału ofiarnego. Chrześcijańska Eucharystia (Komunia Święta), wraz ze współczesnymi bankietami i etykietą stołową, zostały wyjaśnione jako późne rozwinięcia lub cechy, które miały swoje źródło i znaczenie w totemicznej ofierze.
Wpływ teorii Robertsona Smitha na pochodzenie rytuału można dostrzec w pracach brytyjskiego antropologa Sir Jamesa Frazera, francuskiego socjologa Émile’a Durkheima i Sigmunda Freuda, ojca psychoanalizy. Choć nie zgadzali się oni w pełni ze Smithem, ofiara i totemizm pozostały głównymi zagadnieniami w ich poszukiwaniach pochodzenia religii. Dla Frazera poszukiwania te prowadziły do magii, etapu poprzedzającego religię. Zarówno Smith, jak i Frazer doprowadzili Durkheima do poszukiwania pochodzenia rytuału i religii w totemizmie, którego przykładem jest Australia. Durkheim wierzył, że w totemizmie uczeni odnajdą pierwotną formę rytuału i podziału doświadczenia na sacrum i profanum. Zachowanie rytualne, jak twierdzili, pociąga za sobą postawę, która dotyczy tego, co święte, a święte czyny i rzeczy nie są niczym więcej niż symbolicznymi reprezentacjami społeczeństwa. W swojej ostatniej dużej pracy, Mojżesz i monoteizm, Freud pozostał przekonany, że źródłem religii i rytuału jest ofiara.