Op 3 dec. 1967 werd in Kaapstad, Zuid-Afrika, een medische mijlpaal bereikt. Een 54-jarige kruidenier, Louis Washkansky, kreeg een hart getransplanteerd van een jonge vrouw die was omgekomen bij een dodelijk ongeluk tijdens het oversteken van de straat. Een medisch team van 30 mensen onder leiding van Dr. Christiaan Barnard, bijgestaan door zijn rechterhand en broer Marius, voerde de negen uur durende operatie uit. Washkansky overleefde de operatie en leefde nog 18 dagen voordat hij bezweek aan een longontsteking.
Overal werd Barnard een begrip en een van de bekendste pioniers in de cardiothoracale chirurgie. Hij genoot van de media-aandacht en reisde de hele wereld over om beroemde mensen te ontmoeten – van prinsen en koningen tot Amerikaanse presidenten en zelfs de paus. Barnard, die er charmant en goed uitzag, werd bekend als de “filmster-chirurg”. Wat niet algemeen bekend is, is dat hij ook honderden patiënten over de hele wereld gratis behandelde.
Barnard werd in 1922 geboren in het kleine, slaperige stadje Beaufort West in de Westkaap, Zuid-Afrika, als een van de vijf zonen van een Afrikaner Nederlandse hervormde dominee en zijn vrouw. Een van zijn broers, Abraham, stierf aan een hartkwaal toen hij 5 jaar oud was.
Na zijn studie en het behalen van zijn M.D. aan de Medische School van de Universiteit van Kaapstad, kreeg Barnard een tweejarige beurs voor postdoctorale opleiding in cardiothoracale chirurgie aan de Universiteit van Minnesota bij Walt Lillehei, pionier op het gebied van open-hart chirurgie. Daar ontmoette Barnard een collega-harttransplantatiechirurg Norman Shumway, die samen met Richard Lower veel van het onderzoek deed dat de weg vrijmaakte voor de eerste succesvolle menselijke harttransplantatie. Barnard beschreef de twee jaar die hij in de Verenigde Staten doorbracht later als “de meest fascinerende tijd van mijn leven.”
Vóór zijn eerste harttransplantatie in 1967 had Barnard vele jaren geëxperimenteerd met harttransplantatie, meestal met honden. Meer dan 50 honden kregen een getransplanteerd hart. Nadat verschillende van de eerste ontvangers van menselijke harttransplantaties waren overleden – vaak als gevolg van afstoting van het getransplanteerde orgaan – gaven veel chirurgen harttransplantaties op. Net als Shumway aan de Stanford University weigerde Barnard op te geven en bleef hij harttransplantaties uitvoeren tot de komst van cyclosporine, een effectief immunosuppressief geneesmiddel dat orgaanafstoting tegengaat.
Tussen 1967 en 1973 voerde Barnard 10 orthotopische transplantaties uit volgens het Shumway-protocol. Hij voerde zijn tweede harttransplantatie uit op 2 januari 1968, een maand na de eerste, en de patiënt, de 59-jarige tandarts Philip Blaiburg, overleefde 19 maanden. Barnards zesde harttransplantatiepatiënt Dirk van Zyl, die in 1971 een nieuw hart kreeg, overleefde 23 jaar en was de langstlevende ontvanger.
Barnard was ook de eerste die een heterotope harttransplantatie uitvoerde, een operatie die hij bedacht waarbij het eigen hart van de patiënt niet wordt verwijderd. Het nieuwe hart wordt zo geplaatst dat de kamers en bloedvaten van beide harten kunnen worden verbonden tot wat in feite een “dubbel hart” is. Negenenveertig opeenvolgende heterotope harttransplantaties werden tussen 1975 en 1984 in Kaapstad uitgevoerd.
Geplaagd door reumatoïde artritis sinds zijn dagen in Minnesota, maakte de ziekte in zijn handen in 1983 een einde aan Barnard’s chirurgische carrière. Hij ging met pensioen als hoofd van de afdeling Cardiothoracale Chirurgie in Kaapstad en bracht twee jaar door als scientist-in-residence aan het Oklahoma Transplantation Institute in de Verenigde Staten en als waarnemend adviseur voor verschillende instellingen.
Barnard verdeelde de rest van zijn leven tussen Oostenrijk, waar hij de Christiaan Barnard Foundation had opgericht, gewijd aan het helpen van kansarme kinderen over de hele wereld, en zijn 32.000 hectare grote wildreservaat in Beaufort West, Zuid-Afrika. Hij stierf aan een zware astma-aanval op 2 september 2001 tijdens een vakantie op Cyprus.
Fotokrediet: Door Mario De Biasi (Mondadori Uitgevers) , via Wikimedia Commons