–

• Pragmatisme
• Eerlijkheid
• Privacy
• Kritisch denken
• Organisatie
• Pacifisme

Duitsland (officieel de Bondsrepubliek Duitsland) is een centraal-west-Europees land met het op een na grootste inwonertal van de regio.1 Het was opgedeeld in “Oost-Duitsland” en “West-Duitsland” tot 1990, toen de twee staten herenigd werden om een grotere voortzetting van West-Duitsland te vormen (de Bondsrepubliek Duitsland). Het Duitse volk is stoïcijns gebleven gedurende de enorme veranderingen van de afgelopen eeuw en heeft zich waar nodig aangepast aan het evoluerende sociale klimaat van het land. Veel van Duitslands recente welvaart kan worden toegeschreven aan zijn beheersing van organisatie en kritisch denken (kritische Denken). Deze kwaliteiten hebben de samenleving aantoonbaar geholpen om de gevolgen van de wereldoorlogen en de koude oorlog te verzoenen. Duitsers worden beschouwd als bijzonder pragmatische (pragmatische) en eerlijke (ehrliche) mensen. Generalisaties van het standaard Duitse karakter hebben echter hun grenzen wanneer men rekening houdt met de sterke regionale verschillen van het land en de verschillende ervaringen die individuen in het Oosten hebben opgedaan in vergelijking met het Westen. Regionale identiteiten zijn gewoonlijk van invloed op de sociaal-culturele opvattingen van mensen. De meeste Duitsers hebben echter een sterke morele gevoeligheid, gebaseerd op lessen uit het verleden die hen hebben geleerd deze verschillen te begrijpen en te respecteren.

Taal

De officiële taal van Duitsland is ‘Deutsch’ (Duits). De meeste Duitsers krijgen op school les in ‘Standarddeutsch’ (standaard Duits), ook wel ‘Hochdeutsch’ (hoogduits) genoemd. Er zijn echter verschillende regionale accenten en dialecten in het hele land. Zo spreken mensen in veel gebieden in Noord-Duitsland een West-Germaanse variant die bekend staat als ‘Plattdütsch’ (laagduits). De uitspraak en de kenmerken van dit dialect vertonen overeenkomsten met de taal die in Nederland wordt gesproken. Het Germaanse dialect aan de zuidgrens, ‘Bayrisch’ (Beiers), lijkt daarentegen op het Oostenrijkse Germaanse dialect. Ondanks enkele verschillen in uitdrukkingen en betekenissen kunnen Duitsers uit alle regio’s elkaar meestal goed verstaan.

Regionale diversiteit en lokaal patriottisme

Het beeld dat een buitenlander van de ‘typische Duitser’ heeft, roept vaak beelden op van bier, lederhosen, Oktoberfest en braadworst. In werkelijkheid zijn dit echter culturele symbolen die eigen zijn aan één deelstaat (of vorstendom) in het zuiden van het land (Beieren). Dergelijke culturele kenmerken verschillen tussen regio’s en steden in Duitsland, wat zichtbaar is in de manier waarop traditioneel erfgoed, voedsel, architectuur en vieringen in het hele land verschillen. Duitsers kunnen ook spreken van sociale verschillen op basis van stereotiepe persoonlijkheidskenmerken die aan elke regio verbonden zijn. Zo beschrijven Duitsers mensen uit het zuidwesten vaak als gierig. Van Rijnlanders in het westen wordt over het algemeen gedacht dat ze een meer relaxte houding hebben.

Overeenkomsten, sociale opvattingen, religieuze overtuigingen, tradities en gebruiken verschillen ook tussen mensen die in de steden wonen en mensen die op het platteland wonen. Sommige Duitse metropolen staan bijvoorbeeld bekend om hun alternatieve levensstijl en tolerante sociale houding. Zij trekken vaak meer onconventionele Duitsers aan, evenals migranten. De plattelandsgemeenten daarentegen ontvangen over het algemeen minder interne migratie en volgen een meer conventionele levensstijl die in overeenstemming is met hun traditie. De hoofdstad Berlijn is vooral opmerkelijk omdat het een culturele uitschieter is in het land. Dit unieke centrum verschilt aanzienlijk van de gebieden eromheen.

Duitsers zijn over het algemeen erg trots op hun regionale identiteit. Het is heel normaal dat mensen meer vaderlandsliefde en loyaliteit tonen voor hun lokale gebied dan voor hun natie. Elk van de steden en deelstaten van Duitsland heeft zijn eigen embleem. Alleen al in de deelstaat Noordrijn-Westfalen zijn er meer dan 50 wapenschilden voor stads- en plattelandsdistricten. Regionale vlaggen en wapenschilden zijn vaak vaker in het openbaar te zien dan de nationale vlag.

Sociale verschillen tussen Oost en West

Een aantal van de meest uitgesproken sociale verschillen is merkbaar tussen de westelijke tweederde van Duitsland, en het andere oostelijke derde. Vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog tot 1990 was de natie verdeeld als twee afzonderlijke landen onder verschillende regeringsstelsels. West-Duitsland werd onder een kapitalistisch systeem bestuurd als de Bondsrepubliek Duitsland (FRG/BRD), terwijl Oost-Duitsland onder Sovjet-communistisch bewind werd bezet als de Duitse Democratische Republiek (DDR/DDR). West-Duitsland werd kosmopolitischer en geïndustrialiseerd en sloot zich aan bij West-Europa en Noord-Amerika. Ondertussen werd Oost-Duitsland geregeerd volgens een strikte socialistische ideologie.

De twee staten werden in 1990 herenigd tot een grotere versie van West-Duitsland (FRG). Het huidige Duitsland is nog geen 30 jaar verenigd, maar de scheidslijn van de Duitse binnengrens die ooit het Oosten van het Westen scheidde, is in de geografie van sommige plaatsen nog zichtbaar, en de overgebleven communistische architectuur laat vaak zien welke steden in de voormalige DDR lagen. De tijdelijke scheiding heeft ook taalverschillen doen ontstaan die subtiel merkbaar zijn in de verschillende namen die worden gebruikt om afzonderlijke voorwerpen te beschrijven. Zo is het woord voor plastic in het Westen “Plastik” en in het Oosten “Plaste”.

Er is ook een vage culturele tweedeling merkbaar in de sociale verschillen tussen het Oosten en het Westen. Zo is de bevolking in het oosten duidelijk minder religieus, gemiddeld ouder en minder multicultureel.2 De sociale opvattingen over politieke idealen kunnen sterk verschillen naargelang men in Oost- of West-Duitsland woonde. Zo heeft de ervaring van sommige mensen onder het communisme hen beïnvloed om sterk gekant te zijn tegen linkse wereldvisies.

Het economische verschil tussen Oost- en West-Duitsland is ook nog steeds vrij duidelijk en uitgesproken. Het is misschien wel een van de verschillen waarover het vaakst wordt gesproken, aangezien de West-Duitse deelstaten een financiële steunbelasting aan Oost-Duitsland betalen. Oost-Duitsland heeft tijdens de sovjetoverheersing meer materiële ontberingen geleden. Na de hereniging van Duitsland trokken de meeste jonge en geschoolde Oost-Duitsers naar het welvarende Westen. Dit heeft de economie van het oosten verder verzwakt, waardoor deze ook vandaag nog iets zwakker is. Het Oosten heeft een hoger werkloosheidspercentage en gemiddeld minder besteedbaar inkomen per persoon (Statistisches Bundesamt, 2014). Sommige Duitsers kunnen wrevel uiten over deze ongelijkheid en de maatregelen om dit te veranderen. De verschillen tussen Oost- en West-Duitsland leiden er vaak toe dat mensen bepaalde sociale conclusies over elkaar trekken.

Sociale hiërarchieën

Duitsers hebben de neiging om elkaar te onderscheiden op basis van hun sociale rangorde. Men heeft over het algemeen meer respect voor degenen die deskundig zijn, een bewijs zijn van een hogere opleiding en ervaring hebben. Meestal vindt men dat de sociale hiërarchie autoriteit structureert rond deze kwaliteiten. Duitsers kunnen ook afgaan op iemands accent, streek van herkomst en beroep om conclusies te trekken over zijn sociale status en omstandigheden. Na de Tweede Wereldoorlog zijn de klassenbarrières echter grotendeels geslecht. De meeste Duitsers moesten hun leven weer van de grond af opbouwen nadat ze de meeste van hun bezittingen hadden verloren of ontheemd waren geraakt. Daarom is het klassensysteem niet diep gelaagd; de meeste Duitsers delen de voordelen van de sterke middenklasse en krijgen een uitgebreide, klassieke opleiding.

Zoals in elke samenleving zijn er mensen die niet zo bevoorrecht zijn; een deel van de bevolking is werkloos (of heeft te weinig werk). Ook recent aangekomen vluchtelingen en immigranten uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika hebben vaak laagbetaalde banen. Desondanks neigt de dominante Duitse houding ernaar dat iedereen gelijke toegang tot kansen heeft, ongeacht zijn of haar sociale achtergrond. Volgens de culturele dimensies van Geert Hofstede heeft Duitsland een lage machtsafstandsscore, wat aangeeft dat men in de samenleving gelijkheid verwacht (ongeacht of dit ook het geval is).

Privacy en sociaal-relationele grenzen

Privacy wordt in Duitsland zeer op prijs gesteld. Mensen hebben de neiging om bij een eerste ontmoeting met vreemden niet veel persoonlijke informatie over zichzelf prijs te geven of hun politieke en sociale opvattingen te bespreken. Sommige mensen nodigen ook liever geen bekenden uit om regelmatig bij hen thuis te komen, tenzij ze een hechte relatie hebben. Op buitenlanders kan dit Duitsers afstandelijk doen overkomen. Men kan echter begrijpen waarom privacy zo belangrijk is als men bedenkt hoe die in het verleden door regeringen is geschonden. Mensen die tijdens de Koude Oorlog in Duitsland woonden, waren bijvoorbeeld het slachtoffer van een van de meest uitgebreide en repressieve geheime netwerken voor burgercontrole in de geschiedenis van de mensheid (de Staatssicherheit of Stasi). Als zodanig zijn sommige mensen gevoelig voor het delen van hun persoonlijke informatie en nemen zij voorzorgsmaatregelen om hun privacy te beschermen in de mate waarin zij zich daar persoonlijk prettig bij voelen.

Persoonlijke privacy is ook belangrijk om de sociaal-relationele grenzen tussen het professionele en persoonlijke leven van mensen in stand te houden. Duitsers hebben de neiging om vrije tijd en werk gescheiden te houden en hun relaties met mensen in een van deze sferen onder te brengen. De sociale grenzen in deze zin zijn vrij sterk. Mensen houden over het algemeen een zekere sociale afstand tot degenen met wie zij werken. Als men het bijvoorbeeld heeft over iets persoonlijks in het leven van een collega, kan men een Duitser horen zeggen: “Das geht mich nichts an” (Dat zijn mijn zaken niet). Van mensen wordt verwacht dat ze op kantoor hun persoonlijke vriendschappen met collega’s bagatelliseren om hun emoties los te koppelen van het zakelijke. Het kan enige tijd duren voordat mensen door deze sociale perimeter van privacy en de formaliteit van het beroepsleven heen zijn. Dit kan buitenlanders de indruk geven dat Duitsers nogal afstandelijk zijn. Onder vrienden vervagen deze grenzen echter.

Duitsers staan erom bekend dat ze zeer eerlijke mensen zijn, soms zelfs zo eerlijk dat ze ongezouten kritiek uiten op wat anderen doen. Deze assertiviteit in combinatie met hun gereserveerde benadering van vreemden kan ertoe leiden dat men hen ten onrechte beschouwt als mensen met een afstandelijke houding in het openbaar. Toch worden Duitsers meestal heel open en persoonlijk als ze met iemand een gemeenschappelijke deler vinden. Vanuit Duits oogpunt geeft het reserveren van warmte en vriendelijke energie voor diegenen die echt belangrijk voor hen zijn, hun relaties een grotere integriteit en waarde. Persoonlijke vriendschappen worden zeer op prijs gesteld. De tijd en oprechtheid die nodig zijn om dergelijke relaties op te bouwen, kunnen deze bijzonder duurzaam en loyaal maken.

Organisatie en directheid

Duitsers staan bekend als ijverig, ordelijk en punctueel. De Duitse uitdrukking “Ordnung muss sein” (“er moet orde zijn”) weerspiegelt de culturele voorkeur voor organisatie en methodische planning. Het verklaart ook de voorkeur voor duidelijk afgebakende sociaal-relationele grenzen. Mensen willen over het algemeen graag weten wat de context is van interacties en wat er in bepaalde scenario’s van hen wordt verlangd. Duitsers spreken over het algemeen af elkaar te ontmoeten door precies duidelijk te maken wanneer en waar ze elkaar zullen ontmoeten, hoe lang en wat ze zullen doen. Dingen worden zelden aan het toeval overgelaten. Zaken die zonder een gepland plan verlopen, worden waarschijnlijk gestuurd door een relevante regel, voorschrift of sociale norm. Dit aspect van de cultuur verschilt niet zoveel van veel geïndustrialiseerde culturen waar mensen een druk leven leiden. Het heeft echter geleid tot een cliché van de typische Duitser als zeer efficiënt en nuchter. Dit is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat een dergelijke organisatie gepaard gaat met een zeer directe aanpak. In taakgerichte culturen zoals Duitsland, voelen mensen niet altijd de noodzaak om persoonlijke relaties op te bouwen om een gezamenlijk doel te bereiken (zie meer informatie in Bedrijfscultuur). Hoewel ze nog steeds hoffelijk zijn, blijven ze over het algemeen niet hangen in koetjes en kalfjes. Duitsers zijn over het algemeen buitengewoon eerlijk en recht door zee.

Demografische veranderingen

Duitsland verdeelt zijn burgers in etnische Duitsers (d.w.z. mensen met twee ouders van grotendeels of volledig Duitse afkomst) en mensen met een migratieachtergrond (Migrationshintergrund). Volgens het federale bureau voor de statistiek heeft het deel van de bevolking met een migrantenachtergrond de afgelopen jaren voor de vijfde keer een piek bereikt. De microtelling van 2016 meldde dat 22,5% van de inwoners van het land, of meer dan 18,6 miljoen mensen, van allochtone of gedeeltelijk allochtone afkomst was.4 Er moet echter worden opgemerkt dat etnisch Duitse repatrianten in dit cijfer zijn inbegrepen. De meeste mensen uit de Migratieshintergrund wonen in de westelijke deelstaten van Duitsland en in Berlijn. Het oostelijke deel van Duitsland telt minder buitenlanders in verhouding tot de totale bevolking.

Duitsland heeft zijn identiteit als multicultureel (Multi-Kulti) land over het algemeen omarmd. Het land heeft de afgelopen 30 jaar een aantal zeer grote bevolkingsverschuivingen doorgemaakt. Sinds de val van de Berlijnse Muur en het einde van de Koude Oorlog zijn er ruwweg 3 miljoen etnische Duitsers uit de voormalige Sovjetlanden teruggekeerd. Het land heeft ook een grote toevloed van niet-Duitse migranten en vluchtelingen ontvangen, vooral uit Oost-Europa, Noord-Afrika, het Midden-Oosten en Zuid-Azië. Duitsland is zelfs de op een na grootste migratiebestemming ter wereld.5 Het land is een belangrijk knelpunt in de migrantencrisis in Europa en heeft sinds 2015 meer dan een miljoen asielzoekers opgevangen. Deze migratie heeft het land onder sociale en politieke druk gezet. Het land worstelt met het vinden van een evenwicht tussen zijn nationale belangen en internationale verplichtingen. Uiteindelijk kan men niet uitgaan van het standpunt van een Duitser over deze kwestie of de huidige verschuivingen die zich in heel Europa voordoen.

Ervaringen uit het verleden en huidige houdingen

In de afgelopen decennia is Duitsland erkend als een naar buiten gerichte natie, die ernaar streeft om Europa verenigd te houden en andere landen en mensen in nood te helpen. Duitsland heeft zichzelf getransformeerd tot een overwegend vreedzaam, vooruitdenkend en productief lid van de wereldgemeenschap van naties. Het land zal echter nooit helemaal vrij zijn van het schrikbeeld van zijn rol in de wereldoorlogen. Het heeft een lang proces ondernomen om de schuld van zijn verleden te overwinnen. Het woord “Vergangenheitsbewältigung” beschrijft deze strijd om in het reine te komen met de negatieve geschiedenis van het land. Veel Duitsers zijn zich er nog steeds scherp van bewust dat de buitenlandse perceptie van hen rekening houdt met de geschiedenis van hun land. Het ethos van het Duitse karakter is echter aanzienlijk veranderd ten opzichte van wat het was aan het begin van de 20e eeuw.

Een sterke nadruk op de waarde van kritisch denken (kritisches Denken) en tolerantie is na de tragedie van de Tweede Wereldoorlog bij de meeste Duitsers geformuleerd en ingebakken. Van jongs af aan worden mensen onderwezen over de gevolgen van de fouten die de bevolking in het verleden heeft gemaakt en over de dodelijke kant van het nationalisme dat het Derde Rijk heeft aangewakkerd. Zij worden aangemoedigd alles te bekijken met de lessen van het verleden in het achterhoofd en de gevolgen van bepaalde situaties in te schatten, evenals hun verantwoordelijkheid om daarop te reageren. Als reactie op hun geschiedenis heeft de bevolking dan ook vrij sterke pacifistische idealen ontwikkeld. Veel oudere Duitsers die de Koude Oorlog hebben meegemaakt, zijn zich ook bijzonder bewust van het belang van democratische vrijheden. De meeste mensen beschouwen situaties met een sterke morele gevoeligheid in het licht van het verleden van het land.

Als gevolg van deze culturele houding is er vaak een culturele weerstand tegen het tonen van te veel nationale trots. Veel mensen staan sceptisch of ongemakkelijk tegenover patriottisme en zijn niet in staat dit los te zien van de verwoestende effecten van nationalisme. Voetbaltoernooien bieden vaak een veilige omgeving die losstaat van politieke en militaire contexten, waar Duitsers hun patriottisme met trots kunnen tonen. Over het algemeen zijn de mensen echter vrij bescheiden over de capaciteiten van hun land. Uit herhaalde enquêtes van het National Opinion Research Center van de Universiteit van Chicago is gebleken dat Duitsland een van de minst vaderlandslievende landen ter wereld is.6

Dit aspect van de cultuur is niettemin aantoonbaar aan het veranderen. Sommige Duitsers van de jongere generatie zijn iets meer open en minder terughoudend, omdat zij het taboe van het verleden niet meer zo relevant vinden. Veel Duitsers kijken ook naar de richting die hun land in de toekomst moet inslaan, en zeggen dat ze niet langer het verleden moeten compenseren, maar weer naar hun eigen binnenlandse belangen moeten gaan kijken. Ondertussen vertoont de Oost-Duitse bevolking sterkere nationalistische neigingen, omdat veel mensen die onder de sovjetoverheersing hebben geleefd, hun culturele tradities en trots op hun identiteit willen terugwinnen.

1 Na Rusland, dat transcontinentaal is en grotendeels in Azië ligt.

2 Statistisches Bundesamt, 2014

3 Statistisches Bundesamt, 2014

4 Statistisches Bundesamt, 2017

5 United Nations Population Division, 2015

6 Smith & Seokho, 2006