Spotlight: Le Corbusier

Geboren in het kleine Zwitserse stadje La Chaux-de-Fonds, Charles-Édouard Jeanneret-Gris – beter bekend onder zijn pseudoniem Le Corbusier (6 oktober 1887 – 27 augustus 1965) – wordt algemeen beschouwd als de belangrijkste architect van de 20e eeuw. Als begenadigd architect, provocerend schrijver, verdeeld stedenbouwkundige, getalenteerd schilder en ongeëvenaard polemist, wist Le Corbusier invloed uit te oefenen op enkele van ’s werelds machtigste figuren, en liet hij een onuitwisbare stempel achter op de architectuur die in bijna elke stad ter wereld te zien is.

+ 25

Na zijn architectuurstudie in zijn geboortestad verwierp de jonge Jeanneret de provinciale sfeer van Chaux-de-Fonds, Hij reisde naar Italië en vervolgens naar Boedapest en Wenen. Uiteindelijk kwam hij naar Parijs, waar hij werkte voor August Perret en vervolgens Duits leerde om te gaan werken in het Berlijnse bureau van Peter Behrens, de proto-modernist die vaak wordt genoemd als de eerste industrieel ontwerper ooit dankzij zijn werk voor AEG.

Na nog een periode van reizen door de Balkan en Griekenland keerde Jeanneret terug naar Chaux-de-Fonds om les te geven en bleef daar gedurende de hele Eerste Wereldoorlog. In 1914-15 ontwikkelde hij zijn eerste grote theoretische werk, het Dom-Ino huis: een frame van gewapend beton dat hij voorstelde als een massaproductiesysteem voor vrije-plan woningen.

Na de oorlog keerde Jeanneret terug naar Parijs, waar hij een architectenbureau begon met zijn neef, Pierre Jeanneret, met wie hij het grootste deel van zijn carrière zou blijven samenwerken. Hij ontmoette ook Amédée Ozenfant, een Franse kubistische schilder met wie hij het manifest van het “purisme” ontwikkelde, en het tweetal publiceerde vanaf 1920 het tijdschrift L’Esprit Nouveau. Het was in L’Esprit Nouveau dat Jeanneret voor het eerst het pseudoniem Le Corbusier aannam, volgens de mode onder Parijse kunstenaars van die tijd. Het was ook in L’Esprit Nouveau dat Le Corbusier voor het eerst zijn beroemde “vijf punten van de architectuur” ontwikkelde, die in het kort als volgt kunnen worden samengevat:

1. Hef het gebouw op “pilotis”, waarbij de muren van hun structurele functie worden bevrijd.
2. Met de muren bevrijd van hun structurele rol, moet een vrije plattegrond worden gebruikt.
3. Op dezelfde wijze moet de gevel vrij worden ontworpen.
4. Het horizontale raamlint, mogelijk gemaakt door de vrije gevel, moet worden gebruikt om de kamers gelijkmatig te verlichten.
5. Het dak moet plat zijn en een daktuin herbergen, ter vervanging van de grondoppervlakte die door het gebouw wordt ingenomen.

In 1923 publiceerde Le Corbusier zijn baanbrekende boek Vers une architecture, in het Engels vertaald als “Towards a New Architecture.” In dit boek zette hij zijn visie uiteen op architectuur geïnspireerd door de opkomende moderne tijd, waarbij hij de principes van auto’s, vliegtuigen en schepen toepaste op gebouwen. Het was hier dat hij het huis uitriep tot een “machine om in te wonen”, waarmee hij zijn vroege benadering van ontwerpen samenvatte en de fundamentele houding van de modernistische architectuur definieerde.

Van de vele bouwwerken die Le Corbusier in zijn vroege periode voltooide, is er geen dat zijn vijf punten van de architectuur beter demonstreert dan de Villa Savoye, voltooid in 1931. De Villa Savoye verheft de belangrijkste woonruimten van de grond en de onderste verdieping heeft een gebogen curve, ontworpen om de draaicirkel van een auto op te vangen, terwijl het dak toegankelijk is via een hellingbaan.

Hoewel de Villa Savoye het hoogtepunt markeert van Le Corbusiers vroege idealen, markeert het ook het einde van die periode van zijn werk. In zijn boek Modern Architecture: A Critical History, verdeelt Kenneth Frampton het oeuvre van Le Corbusier in twee hoofdstukken, die van 1930 tot 1930 en die van 1930 tot 1960. Frampton stelt dat in het Weekendhuis dat in 1935 in de voorsteden van Parijs werd voltooid, “de volkstaal bewust werd omarmd vanwege haar materiële articulatie, vanwege haar vermogen om het abstracte en reductieve karakter van de puristische stijl te verrijken… Van nu af aan werd de juxtapositie van contrasterende materialen een essentieel aspect van Le Corbusiers stijl, niet alleen als een expressief ‘palet’ maar ook als een manier van bouwen.”

Tijdens de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog voltooide Le Corbusier minder gebouwen dan in zijn vruchtbare beginjaren, maar het einde van de oorlog zorgde voor een explosie aan opdrachten. Tegen die tijd werkte hij echter in een heel andere stijl dan het gladde, machineachtige modernisme van de jaren 1920, met een voorkeur voor sierbeton en monumentale schaal. De stijl werd overgenomen en aangepast door de vele navolgers van Le Corbusier en kwam bekend te staan als het “Brutalisme”, zo genoemd naar het Franse Béton Brut dat ruw beton betekent.

Het was in deze periode van ongeveer 15 jaar dat Le Corbusier veel van zijn meest bewonderde werken voltooide, waaronder de Unité d’habition in Marseille (en ook soortgelijke ontwerpen in Nantes-Rezé, Berlijn, Briey en Firminy), de kapel van Notre Dame du Haut in Ronchamp, het klooster van La Tourette en het Carpenter Center for the Visual Arts, zijn enige gebouw in de Verenigde Staten.

Le Corbusier was gedurende zijn hele carrière, naast zijn architectonische werk, een felle en radicale campagnevoerder voor nieuwe visies op modernistische stedenbouw. Net als zijn vroege architectonische werk, waren Le Corbusier’s stadsontwerpen gericht op puur functioneel ontwerp en gaven ze een groot primaat aan de auto. Zijn eerste plan, de “Ville Contemporaine” werd ontworpen in 1922, en in 1925 ontwierp hij het “Plan Voisin,” dat voorstelde een groot deel van het centrum van Parijs te vernietigen en te vervangen door een raster van modernistische torens, geplaatst in een park en verbonden door een netwerk van verhoogde snelwegen. Tien jaar later breidde Le Corbusier dit ontwerp uit tot de hypothetische “Ville Radieuse”, en deze voorstellen zouden later van invloed zijn op het ontwerp van zijn “Unités” als op zichzelf staande dorpen voor hele gemeenschappen.

Le Corbusiers stedenbouwkundige plannen vormen de basis voor veel van de kritiek op zijn werk en zijn leven. Gebruikmakend van zijn macht als een belangrijk lid van het Congres Internationaux d’Architecture Moderne (CIAM), presenteerde Le Corbusier zijn principes voor de functionele stad in zijn Handvest van Athene, zo genoemd naar de bestemming van de groep voor hun vierde bijeenkomst in 1933. Het Handvest van Athene werd een fundamenteel document voor de moderne stadsplanning, en in de naam van Le Corbusier werden steden over de hele wereld gemoderniseerd – waarbij traditionele, organische en vaak verarmde buurten werden vervangen door modernistische hoogbouwblokken voor sociale woningbouw, met wisselend succes. Le Corbusier is ook alom bekritiseerd voor de politieke connecties die hij onderhield in zijn pogingen om zijn plannen te realiseren. Zo werkte hij samen met de Vichy regering van Frankrijk en accepteerde hij een uitnodiging voor een lezing in Rome van Benito Mussolini.

In de jaren 1950 kon Le Corbusier eindelijk een synthese van zijn architecturale en stedenbouwkundige visies realiseren toen hij werd uitgenodigd om het ontwerp van Chandigarh, de nieuwe hoofdstad van de Indiase deelstaat Punjab, te voltooien. Le Corbusier ontwierp een functioneel stadsplan, en voor het Capitool van de stad ontwierp hij zelf drie gebouwen: het Secretariaatsgebouw, het Paleis van de Assemblee, en het Hooggerechtshof.

Le Corbusier’s invloed op de hedendaagse architectuur is onmetelijk. Hij heeft mede aan de basis gestaan van bijna alle modernistische architectuur en stedenbouw, waarbij bijna alle hedendaagse theorie in wezen een voortzetting of een verwerping van zijn idealen is. Bovendien heeft hij de manier bepaald waarop architectuur nu wordt beoefend: schrijver Hal Foster noemt Le Corbusier een “architect-polemist” die mede de basis heeft gelegd voor de opkomst van huidige figuren als Rem Koolhaas. Alan Plattus verkondigt dan ook in zijn inleiding tot Deborah Gans’ boek The Le Corbusier Guide:

“Het effect van een halve eeuw commentaar, kritiek, onderzoek en ontwerp is niet zozeer geweest dat Le Corbusier is gesitueerd, als wel dat hij is opgelost in de collectieve bloedsomloop van de eeuw… Le Corbusier is niet zozeer een object voor ons discours geworden, als wel een deel van de grond waarop dat discours moet worden gegrondvest.”

Vind meer over de werken van Le Corbusier via de thumbnails hieronder, en meer over zijn invloed op de architectuur via de links daaronder:

+ 25

50 dingen die je niet wist over Le Corbusier

Le Corbusier: Ideeën en Vormen

CIAM 4 en de “Unanieme” Oorsprong van de Modernistische Stedenbouw

VIDEO: Villa Savoye, De vijf punten van een nieuwe architectuur

Infographic: Het leven van Le Corbusier door Vincent Mahé

99 Dom-Ino: Hoe Le Corbusier de Italiaanse huisarchitectuur herdefinieerde

De Stralende Stad van Noord-Amerika: Le Corbusiers invloed op New York

Toen Frank Lloyd Wright en Le Corbusier een publieke ruzie hadden in The New York Times

Light Matters: Le Corbusier en de drie-eenheid van het licht

Tekenen op de weg: The Story of a Young Le Corbusier’s Travels Through Europe

7 Documentaires om uw begrip van Le Corbusier te verdiepen

Material Masters: Le Corbusier’s liefde voor beton

Zeldzame beelden van Le Corbusier die zijn werk bespreekt, Poëzie & de “Ideale Stad”

Zie Le Corbusier’s Convent de la Tourette tot leven komen in deze nieuwe video

Verken Le Corbusier’s enige Zuid-Amerikaanse project, het Casa Curutchet, met een virtuele Walkthrough